«To Grecovery είναι κατεξοχήν δική μας υπόθεση»
O Έλληνας µεγαλοεπενδυτής Στέλιος Ζαββός, με τις υψηλές διασυνδέσεις, δείχνει τον δρόµο για την επιστροφή της χώρας µας στην ανάπτυξη.
Συνέντευξη στον Τάσο Ζάχο*
Πώς βλέπουν οι επενδυτές την Ελλάδα; Υπάρχουν επενδυτικές ευκαιρίες στη χώρα μας και τι χρειάζεται για να «ξεκολλήσουμε» από την ύφεση; Ερωτήματα που διατυπώνονται όλο και πιο έντονα τον τελευταίο καιρό. Ένας από τους πλέον αρμόδιους για να απαντήσει είναι ο Έλληνας οικονομολόγος και επενδυτής Στέλιος Ζαββός, στην ατζέντα του οποίου φιγουράρουν τα κορυφαία ονόματα της παγκόσμιας οικονομικής σκακιέρας.
Ιδρυτής και διευθύνων σύμβουλος της Zeus Capital Partners LP, επενδυτικής εταιρείας που εξειδικεύεται στoν τομέα του real estate σε Ευρώπη, ΗΠΑ και Μέση Ανατολή, ο Στέλιος Ζαββός αποτελεί μαγνήτη για τους «δυσθεώρητους» της παγκόσμιας οικονομίας, που δίνουν το «παρών» κάθε χρόνο στο ετήσιο δείπνο που διοργανώνει στα γενέθλιά του, στις 23 Φεβρουαρίου, στη Νέα Υόρκη. Ένα δείπνο που αποτελεί σημείο συνάντησης της χρηματοοικονομικής πράξης με την ακαδημαϊκή σκέψη. Ανάμεσα στους συνδαιτυμόνες οι επιφανείς νομπελίστες οικονομικών Τζόζεφ Στίγκλιτζ, Έντμουντ Φελπς, Ρόμπερτ Μαντέλ, Τζέφρι Σακς και Ντάνι Ρόντρικ, αλλά και διάσημοι «γκουρού» των αγορών, όπως οι Τζορτζ Σόρος, Λούις Μπέικον, Σεθ Κλάρμαν, Χάουαρντ Μαρκς, Μπάιρον Γουίν.
Ο γνωστός μεγαλοεπενδυτής, που είναι και πρόεδρος του Harvard Business School Club στην Ελλάδα, μιλά στο Fortune για την ελληνική οικονομία, τις επενδύσεις, το νέο μοντέλο ανάπτυξης, την Eυρωζώνη, την πολιτική της Γερμανίας και την επόμενη μέρα της παγκόσμιας οικονομίας.
FORTUNE: Συμμερίζεστε τη θέση της κυβέρνησης ότι η Ελλάδα έχει πάει πλέον από το «Grexit» στο «Grecovery»;
Τα πρώτα σημάδια οικονομικής ανάκαμψης έχουν ήδη αρχίσει να εμφανίζονται στην Ευρώπη, ενώ ταυτόχρονα έχει παρθεί η απόφαση να ενισχυθεί η Ελλάδα προκειμένου να αποφευχθεί το «Grexit». Tο 2014 προβλέπεται ότι σχεδόν 27 χώρες της Ε.Ε. θα έχουν αναπτυξιακούς ρυθμούς, στοιχείο που σηματοδοτεί μια σημαντική αναστροφή του οικονομικού κλίματος στην Ευρώπη. Ταυτόχρονα, παρατηρείται μια αισθητή βελτίωση στις μακροοικονομικές παραμέτρους της Ελλάδος, μείωση του δημοσιονομικού ελλείμματος, σταδιακή αύξηση των εξαγωγών και βελτίωση του εμπορικού ισοζυγίου. Επίσης, γίνεται σημαντική προσπάθεια προσέλκυσης επενδύσεων και προώθησης διαρθρωτικών μεταβολών. Η βιωσιμότητα όμως του ελληνικού προγράμματος για τη μείωση του χρέους απαιτεί εκτός από τα παραπάνω και την ταχεία υλοποίηση διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Η κρίση στην Ελλάδα αποτελεί μια μοναδική ευκαιρία για την ανάπτυξη μιας καινούργιας, δυναμικής, εξωστρεφούς οικονομίας, που θα στηρίζεται στην καινοτομία και όχι στον άκρατο κρατισμό.
Το ελληνικό χρέος θεωρείται από το ΔΝΤ μη βιώσιμο. Είναι «κλειδί» η αξιοποίηση των ακίνητων του Δημοσίου για τη βιωσιμότητά του και πόσο αναπόφευκτο είναι ένα νέο «κούρεμα»;
Πράγματι, το ελληνικό χρέος στη σημερινή του μορφή δεν μπορεί να είναι βιώσιμο. Το μεγαλύτερό του μέρος ανήκει στους διεθνείς οργανισμούς, στον λεγόμενο και «official sector» (ΔΝΤ, ΕΚΤ, Ε.Ε.). Απαιτείται επιμήκυνση τουλάχιστον για 25-50 χρόνια, με σταθερό χαμηλό επιτόκιο, ώστε να δοθεί χρόνος στην ελληνική οικονομία να ανακάμψει. Η απάλειψη του εφιάλτη του δημόσιου χρέους, με βάση την προσωπική μου επενδυτική πείρα, θεωρώ ότι θα αποτελέσει την ισχυρότερη πρόσκληση για τις επενδύσεις στη χώρα μας. Το «κούρεμα» της ονομαστικής αξίας του χρέους δεν είναι αποδεκτό από τους δανειστές μας. Η μείωση του επιτοκίου με ταυτόχρονη επιμήκυνση του χρόνου αποπληρωμής των δανείων οδηγεί επίσης σε μείωση της παρούσας αξίας του χρέους, που είναι και το ζητούμενο. Με την προϋπόθεση ότι η Ελλάδα θα επιτύχει τους στόχους της, πιστεύω ότι η τρόικα θα πρέπει να κάνει δεκτή τη μείωση αυτή.
Όσον αφορά τα ακίνητα του Δημοσίου, η αξιοποίησή τους δεν μπορεί να αποδώσει τις αρχικές προβλέψεις, δεδομένου ότι έχουν παρουσιάσει σημαντική μείωση της αξίας τους στο διάστημα των τελευταίων έξι ετών, αλλά μπορεί να βοηθήσει στη βιωσιμότητα των δημοσιονομικών της χώρας.
Ασκείται έντονη κριτική από κορυφαίους οικονομολόγους στην πολιτική δημοσιονομικής λιτότητας της Γερμανίας στην Ευρωζώνη. Λειτουργεί ενισχυτικά ή διαλυτικά για το ενιαίο νόμισμα αυτή η πολιτική και τι πρέπει να αλλάξει;
Η πολιτική της δημοσιονομικής λιτότητας είχε ως αποτέλεσμα την άσκηση πίεσης σε πολλές κυβερνήσεις κυρίως του Νότου, προκειμένου να περικόψουν τις δαπάνες τους και να εξορθολογήσουν τα δημόσια οικονομικά τους. Αν όμως συνεχιστεί η μονομερής πολιτική λιτότητας, χωρίς να εξισορροπηθεί επειγόντως από μια πολιτική ανάπτυξης, ικανής να βγάλει την Ευρωζώνη από την κρίση, οι πολίτες των χωρών του Νότου θα συνεχίσουν να απομακρύνονται από το ζωτικό όραμα της Ενωμένης Ευρώπης. Η Γερμανία, η οποία διαδραματίζει νευραλγικό ρόλο στης ευρωπαϊκές εξελίξεις, φέρει εκ των πραγμάτων την ευθύνη αφενός να προσαρμόσει τις οικονομικές της πολιτικές ώστε να ενισχυθεί η αναπτυξιακή τροχιά της Ευρώπης, αφετέρου να στηρίξει ουσιαστικά τις εν εξελίξει ευρωπαϊκές διεργασίες για την ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης, της δημοσιονομικής ένωσης και, εν ευθέτω χρόνω, της πολιτικής ένωσης. Κυρίως όμως θα πρέπει να γίνει αντιληπτή από τη Γερμανία και την Ε.Ε. η ανάγκη επείγουσας φθηνής χρηματοδότησης των ελληνικών μικρομεσαίων επιχειρήσεων και της βιομηχανίας σε αυτή την εξαιρετικά κρίσιμη περίοδο. Η αύξηση των δημόσιων δαπανών και του πληθωρισμού της Γερμανίας θα βοηθήσει την ευρωπαϊκή περιφέρεια να ανακτήσει μέρος της ανταγωνιστικότητας που έχασε την τελευταία δεκαετία. Πιστεύω ότι η Γερμανία θα πρέπει να δώσει ισχυρά φορολογικά κίνητρα στις επιχειρήσεις της, ώστε να επενδύουν στον Νότο και επίσης να βοηθήσει στη δημιουργία ενός πανευρωπαϊκού ταμείου εργασίας για τους άνεργους νέους Ευρωπαίους.
Σε πρόσφατη εκδήλωση που διοργανώσατε στην Αθήνα, ο διεθνούς φήμης οικονομολόγος Τζέφρι Σακς ανέφερε ότι ακόμα και σε περίπτωση μεγάλου συνασπισμού στη Γερμανία δεν πρόκειται να αλλάξει η πολιτική της προς την Ελλάδα. Εσείς τι πιστεύετε;
Η Γερμανία μπορεί να αλλάζει κυβερνήσεις και συνασπισμούς, αλλά διαθέτει οργανισμούς που διαμορφώνουν τη στρατηγική της χώρας, με αποτέλεσμα να υπάρχει πολιτική συνέχεια, ανεξαρτήτως εκλογικού αποτελέσματος. Σχετικά με την Ελλάδα, η Γερμανία θεωρεί ότι η επίτευξη πρωτογενούς πλεονάσματος και η υλοποίηση των διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων αποτελούν σημαντικά βήματα για τη σταθεροποίηση της ελληνικής οικονομίας. Σε αυτή τη φάση δεν φαίνεται να υπάρχει η πολιτική βούληση ούτε για επιπλέον άμεσο «κούρεμα» του ελληνικού χρέους, ούτε για νέο επενδυτικό «Σχέδιο Μάρσαλ» για την Ελλάδα. Ανεξαρτήτως όμως των αποφάσεων της γερμανικής κυβέρνησης ή των αποφάσεων των ευρωπαϊκών οργάνων, η Ελλάδα θα πρέπει να λάβει υπόψη τα εξής: πρώτον, η γερμανική πολιτική τάξη έχει συνειδητοποιήσει τη σημασία της παραμονής της Ελλάδας στην Ευρωζώνη. Το ίδιο και τα ευρωπαϊκά όργανα, που καταβάλλουν τις αναγκαίες προσπάθειες. Ωστόσο, θα πρέπει να κατανοηθεί ότι ο σχεδιασμός μιας αναπτυξιακής στρατηγικής εστιασμένης στην προσέλκυση επενδύσεων και τη δημιουργία νέων θέσεων εργασίας προκειμένου να βγει η χώρα από την κρίση είναι υπόθεση κατεξοχήν των ελληνικών παραγωγικών δυνάμεων, με την κατάλληλη στήριξη του κράτους. Ταυτόχρονα, η κρίσιμη αυτή συγκυρία απαιτεί τη δυναμική μεταμόρφωση του ελληνικού οικονομικού μοντέλου με άξονα τις εξαγωγές προϊόντων και υπηρεσιών στη Μέση Ανατολή και τη ΒΑ. Ευρώπη.
Ο στόχος των αποκρατικοποιήσεων έχει αναθεωρηθεί από τα 50 δισ. ευρώ στα 11 δισ. ευρώ έως το 2016. Γιατί οι επενδυτές αποφεύγουν την Ελλάδα παρά την εσωτερική υποτίμηση της οικονομίας;
Σε μια χώρα της οποίας το ΑΕΠ έχει μειωθεί κατά τουλάχιστον 25% την τελευταία εξαετία είναι αναμενόμενο να παρατηρείται πολλαπλασιαστική μείωση των αξιών των περιουσιακών της στοιχείων. Παράλληλα, η απομόχλευση καθώς και η έλλειψη τραπεζικού δανεισμού επιτείνουν τις πτωτικές τάσεις. Οι τιμές των περιουσιακών στοιχείων της χώρας έχουν πράγματι μειωθεί, και παρόλο που ο κίνδυνος του Grexit δεν είναι πλέον έντονος, οι επενδυτές εξακολουθούν να είναι σκεπτικοί. Ένας έμπειρος επενδυτής εκτός από τη στρατηγική για την είσοδο σε μια αγορά εξετάζει και μια σειρά από άλλες παραμέτρους: θα ανακάμψει και πότε η ευρωπαϊκή οικονομία, θα επανέλθει και πότε η οικονομική δραστηριότητα στην Ελλάδα ώστε να υπάρξει έξοδος από την επένδυση που έκανε. Είναι απαραίτητη η εφαρμογή ενός σταθερού νομοθετικού πλαισίου και μιας σταθερής και απλής φορολογικής στρατηγικής που θα προσελκύει τους διεθνείς επενδυτές. Θεωρώ, όμως, θετικό σημάδι το γεγονός ότι πολλά επενδυτικά κεφάλαια παρακολουθούν και εξετάζουν ορισμένους τομείς της ελληνικής οικονομίας, όπως την ξενοδοχειακή αγορά, τα τουριστικά ακίνητα, τις εταιρείες τροφίμων, την ανακεφαλαιοποίηση και τα δανειακά χαρτοφυλάκια των τραπεζών.
Άρα, υπάρχουν επενδυτικές ευκαιρίες στην Ελλάδα. Ποιοι τομείς προσφέρουν καλύτερες προοπτικές και μεγαλύτερες αποδόσεις;
Υπάρχουν επενδυτικές ευκαιρίες στην Ελλάδα και τις αναλύουμε προσεκτικά. Σχετικά με το ποιοι τομείς είναι προτιμητέοι, αυτό εξαρτάται από τη στρατηγική και τον χρονικό ορίζοντα του κάθε επενδυτή. Από την πολυετή συνεργασία μου με διεθνούς εμβέλειας επενδυτικά κεφάλαια που παρακολουθούν την Ελλάδα, αντιλαμβάνομαι ότι, ιδιαίτερα τους τελευταίους μήνες, παράλληλα με τις χρηματιστηριακές τοποθετήσεις των hedge funds οι στρατηγικοί επενδυτές εξετάζουν επενδύσεις με μακροχρόνιο ορίζοντα και επικεντρώνονται περισσότερο στον τραπεζικό χώρο, στον τομέα των ακινήτων, στα ξενοδοχεία, στην παραθεριστική κατοικία, στις μαρίνες, καθώς και στους τομείς των τροφίμων και της ενέργειας. Από τη διεθνή μου πείρα, θα πρόσθετα ότι η καινοτομία αποτελεί σημαντικό παράγοντα για την προσέλκυση των επενδύσεων και την οικονομική ανάπτυξη μιας χώρας. Το σοβαρότερο πρόβλημα της Ελλάδας για τις επόμενες δεκαετίες είναι το «brain drainage», δηλαδή η αιμορραγία του πνευματικού δυναμικού των νέων Ελλήνων που μεταναστεύουν στο εξωτερικό. Η τάση αυτή πρέπει να αντιμετωπιστεί με δραστικά μετρά το συντομότερο δυνατόν.
Ποιο είναι το νέο «καταφύγιο» των επενδυτών και πόσο εύκολα μπορεί ένας επενδυτής να αντλήσει σήμερα κεφάλαια;
Αντιλαμβάνεστε ότι υπάρχει πληθώρα επενδυτικών κεφαλαίων που αναζητούν επενδυτικές ευκαιρίες σε ευρωπαϊκές χώρες όπου παρουσιάζεται, λόγω της κρίσης, πτώση των αξιών σε σημαντικούς τομείς, όπως τα ακίνητα, η βιομηχανία τροφίμων και ο τουρισμός. Το μεγάλο, όμως, πρόβλημα που αντιμετωπίζουν όλοι οι διεθνείς επενδυτές σήμερα είναι η υπολειτουργία του τραπεζικού συστήματος, το οποίο ακολουθεί μια αμυντική στάση σε όλη την Ευρώπη και κυρίως στον Νότο. Στην Ελλάδα ειδικά, οι τράπεζες προσπαθούν να εξυγιάνουν τους ισολογισμούς τους, με αποτέλεσμα να περιορίζεται η δυνατότητα δανειοδότησης νέων επενδύσεων. Από τις εμπειρίες μου, γνωρίζω καλά ότι αυτή έλλειψη τραπεζικού δανεισμού στρέφει πολλές επιχειρήσεις σε ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια (private equity funds) για να εξασφαλιστεί η απαραίτητη ροή κεφαλαίων. Πρωτοπόρος σε αυτό τον τομέα είναι η ναυτιλία, όπου όλες οι τελευταίες μεγάλες επενδύσεις έχουν γίνει σε συνεργασία με ιδιωτικά επενδυτικά κεφάλαια. Παρ’ όλα ταύτα, το τραπεζικό σύστημα πρέπει να αναδιαρθρωθεί ριζικά ώστε να είναι προσανατολισμένο στη χρηματοδότηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων, οι οποίες αποτελούν τον παραγωγικό κορμό της ελληνικής και της ευρωπαϊκής οικονομίας. Εν τω μεταξύ, η δημιουργία ενός ταμείου για την παροχή ρευστότητας στις μικρομεσαίες επιχειρήσεις επείγει.
Πώς κρίνετε την πολιτική νομισματικής χαλάρωσης από κεντρικές τράπεζες και πόσο πιθανός είναι ένα συναλλαγματικός πόλεμος;
Η νομισματική χαλάρωση στις Ηνωμένες Πολιτείες βοήθησε να ξεπεραστεί το φάσμα μιας μεγάλης ύφεσης, αλλά μακροπρόθεσμα προκάλεσε αστάθεια και αβεβαιότητα στην παγκόσμια οικονομία. Οι πολιτικές ποσοτικής χαλάρωσης περικλείουν τον κίνδυνο «φούσκας» στο ιδιωτικό και το δημόσιο χρέος και στις αγορές αγαθών, κατάσταση που θα μπορούσε να προκαλέσει μια καινούργια παγκόσμια οικονομική κρίση. Δυστυχώς, ο συναλλαγματικός πόλεμος έχει ήδη ξεκινήσει και η Ευρώπη βρίσκεται σε δυσμενή θέση με ένα πολύ ακριβό νόμισμα, το οποίο εμποδίζει την οικονομική της ανάπτυξη. Οι χώρες εγκλωβίζονται σε ένα παιχνίδι ανταγωνιστικών υποτιμήσεων για να αναθερμάνουν τις εξαγωγές τους. Είναι επιτακτική ανάγκη ο ανασχεδιασμός και η ανασυγκρότηση του διεθνούς νομισματικού συστήματος με πρωτοβουλία των ΗΠΑ.
Στο επόμενο καθιερωμένο πλέον ετήσιο δείπνο σας, τον Φεβρουάριο, στη Νέα Υόρκη, πιστεύετε ότι η παγκόσμια οικονομία θα είναι ένα βήμα μπροστά ή πίσω;
Το ετήσιο δείπνο-συζήτηση που διοργανώνω κάθε χρόνο έχει σκοπό την ανταλλαγή απόψεων για την παγκόσμια οικονομία και τις γεωπολιτικές εξελίξεις μεταξύ της ακαδημαϊκής κοινότητας των οικονομολόγων, των διεθνών επενδυτών και των πολιτικών. Η πορεία της παγκόσμιας οικονομίας αλληλοκαθορίζεται από τους τρεις παγκόσμιους γεωπολιτικούς εταίρους: τις ΗΠΑ, την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Κίνα. Οι ΗΠΑ, οι οποίες αναμένεται να παρουσιάσουν μια ανάπτυξη ίση με το 2% του ΑΕΠ, όπως και η Ιαπωνία, στηρίζονται στη νομισματική χαλάρωση, η μείωση της οποίας μπορεί να γίνει η αιτία πρόκλησης αρκετών αναταραχών. Η Ευρώπη αρχίζει να δείχνει σημάδια ανάκαμψης, αλλά επίσης θα περάσει μια πολύ κρίσιμη περίοδο μέχρι τις ευρωεκλογές. Όσον αφορά την Κίνα, οι υψηλοί ρυθμοί αύξησης του χρέους προκαλούν προβληματισμό στους διεθνείς επενδυτές για την πορεία της οικονομίας της μετά το 2014. Η πορεία των αναπτυσσομένων χωρών (BRICS) προσθέτει ακόμα μια παράμετρο αμφιβολίας για το 2014, δεδομένης της μείωσης του ρυθμού ανάπτυξης που αντιμετώπισαν στο τρέχον έτος.
Εκτός από τις επενδυτικές σας δραστηριότητες, είστε και πρόεδρος του δικτύου αλληλεγγύης Solidarity Now. Ποιος είναι ο στόχος του συγκεκριμένου προγράμματος και πώς βλέπετε την κοινωνική συνοχή στην Ελλάδα;
Το Solidarity Now είναι ένα μεγαλόπνοο ανθρωπιστικό όραμα που βασίζεται στο όραμα της προσφοράς αλληλεγγύης των Ευρωπαίων προς τους Έλληνες και των Ελλήνων προς του αναξιοπαθούντες συνανθρώπους τους. Στην Ελλάδα, το Solidarity Now αποσκοπεί στη βελτίωση της κοινωνικής και οικονομικής θέσης αναξιοπαθούντων Ελλήνων και αλλοδαπών, μέσω της χρηματοδότησης ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται στην παροχή υγειονομικής περίθαλψης, στην αντιμετώπιση της ανεργίας και στην παροχή νομικής προστασίας. Επίσης, το Solidarity Now προσπαθεί να αντιμετωπίσει το πρόβλημα της μη ενσωμάτωσης των αλλοδαπών, κάτι που η ευρωπαϊκή κοινωνία δεν έχει κατορθώσει ακόμα, με αποτέλεσμα σε κάποιες χώρες, όπως η Ελλάδα, ο κοινωνικός ιστός να κινδυνεύει να διαρρηχθεί. Δεν υπάρχει άλλωστε ιστορικό φαινόμενο στην Ευρώπη χώρας με έξι χρόνια συνεχούς οικονομικής ύφεσης και ανεργίας των νέων, που ξεπερνά το 60%, όπως στην Ελλάδα.
Το Διοικητικό Συμβούλιο, το οποίο διαμορφώνει τη στρατηγική του Solidarity Now, αποτελείται από εξέχουσες προσωπικότητες, καταξιωμένες στον τομέα τους, με ουσιαστική κοινωνική προσφορά και εις βάθος γνώση των αναγκών της ελληνικής κοινωνίας. Το Solidarity Now, χρηματοδοτούμενο αρχικά από το Open Society Foundation, διανέμει πόρους σε προσεκτικά επιλεγμένες ΜΚΟ, τις οποίες εποπτεύει και, παράλληλα, συνδράμει στη βελτίωση της λειτουργίας τους. Θεωρώ ότι αποτελεί ανθρωπιστικό καθήκον όλων μας να βοηθήσουμε όπως μπορούμε στην επιτυχία και την υλοποίηση των στόχων αυτού του οργανισμού και άλλων με παρόμοια στοχοθέτηση.
* Η συνέντευξη δημοσιεύεται στο περιοδικό Fortune που κυκλοφορεί στα περίπτερα – Ο Τάσος Ζάχος είναι αρχισυντάκτης του Fortune και του FortuneGreece.com
