Μία ιστορική, πρώτη προσέγγιση

Μπορεί η πολυαναμενόμενη χειραψία μεταξύ των ηγετών ΗΠΑ και Ιράν στο περιθώριο της γενικής συνέλευσης του ΟΗΕ, να μην έγινε ποτέ, απογοητεύοντας όσους είχαν αφιερώσει σελίδες επί σελίδων στο θέμα, αλλά το χθεσινό τηλεφώνημα Ομπάμα-Ροχανί δείχνει με σαφήνεια ότι οι σχέσεις μεταξύ των δυο χωρών έχουν αλλάξει σημαντικά την τελευταία εβδομάδα.

Επιδεικνύοντας δεξιότητα στο χειρισμό των αμερικανικών παραδοσιακών και νέων media, ο πρόσφατα εκλεγμένος ηγέτης του Ιράν, μετέδωσε πρώτος την είδηση, μέσω μιας σειράς μνημάτων από το λογαριασμό της ιρανικής προεδρίας στο Twitter.

Ένδειξη της εξαιρετικά γρήγορης προσέγγισης μεταξύ των δυο χωρών από τον Ιούνιο που ανέλαβε ο Ροχανί την εξουσία, ένα από αυτά τα σύντομα μηνύματα ανέφερε ότι ο Ιρανός πρόεδρος έκλεισε την γραμμή ευχόμενος «καλημέρα» στον Ομπάμα, ο οποίος του απάντησε «Khodahafez», δηλαδή «Ο Θεός μαζί σας».

Όλη η συνομιλία -διάρκειας 15 λεπτών- φαίνεται να έγινε σε εξαιρετικά καλή ατμόσφαιρα με αστεϊσμούς και αμοιβαίες αβρότητες. Ο Αμερικανός πρόεδρος αναφέρθηκε «στο βαθύ σεβασμό» που τρέφει για τον ιρανικό λαό, ευχήθηκε στον Ροχανί ένα «ασφαλές ξεκούραστο ταξίδι» πίσω στην Τεχεράνη και ζήτησε συγνώμη για οποιαδήποτε ταλαιπωρία υπέστη από «το κυκλοφοριακό χάος της Νέας Υόρκης».

Διαβάστε ακόμη: «Το Ιράν θα τηρήσει τις δεσμεύσεις του»

Ο Ομπάμα επιβεβαίωσε λίγο αργότερα, με δηλώσεις από τον Λευκό Οίκο την μεταστροφή. Είπε ότι η συνομιλία του με τον Ροχανί έδειξε ότι υπάρχει «βάση για επίλυση» της διαμάχης με την Τεχεράνη. Παραδέχθηκε ότι πρέπει να ξεπεραστούν πολλά εμπόδια και ότι η επιτυχία δεν είναι σε καμία περίπτωση εξασφαλισμένη, αλλά μπορεί να βρεθεί συνολική λύση, η οποία θα ανακουφίσει την χώρα από τις «οικονομικές κυρώσεις».

Ο Αμερικανός είχε ήδη προετοιμάσει το έδαφος, όταν μέσω της ομιλίας του από το βήμα των Ηνωμένων εθνών, διακήρυξε ότι η Ουάσιγκτον δεν επιθυμεί αλλαγή καθεστώτος στο Ιράν, παραδέχθηκε τη συμμετοχή της CIA στο πραξικόπημα του 1953, που οδήγησε στην ανατροπή ενός εκλεγμένου Ιρανού ηγέτη, ενώ αναγνώρισε και την fatwa, που εξέδωσε ο ανώτατος πνευματικός ηγέτης της χώρας, Αγιατολάχ Χαμενεΐ, για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν.

Από την πλευρά του ο Ροχανί είχε κάνει ήδη τις κινήσεις του, με τις πιο συναινετικές παρατηρήσεις που έχουν γίνει από Ιρανό Πρόεδρο την τελευταία δεκαετία, εν όψη του νέου γύρου συνομιλιών που θα αρχίσουν στις 15 Οκτωβρίου στην Γενεύη. «Βήμα-βήμα θα οικοδομήσουμε σχέσεις εμπιστοσύνης μεταξύ των προέδρων και των λαών μας. Εφόσον υπάρχει αρκετή θέληση κι από τις δυο πλευρές- και σας διαβεβαιώνω ότι από την ιρανική πλευρά υπάρχει 100% βούληση-  ο φάκελος των πυρηνικών θα λυθεί σε σύντομο χρονικό διάστημα», είπε, διαβεβαιώνοντας ότι η κυβέρνηση του ότι έχει πλήρη εξουσιοδότηση και στήριξη και από τα τρία σώματα διακυβέρνησης της χώρας και βεβαίως από τον λαό.

Το πόσο «ελεύθερος» είναι από τους σκληροπυρηνικούς -και τον ίδιο τον Χαμενεΐ-να διαχειριστεί την υπόθεση θα φανεί άμεσα. Ωστόσο, σύμφωνα με τον Λευκό Οίκο, η ιδέα της τηλεφωνικής συνομιλίας με τον Ομπάμα ανήκε στην ιρανική αποστολή και πριν σηκώσουν οι δυο ηγέτες το ακουστικό είχαν ενημερωθεί τόσο οι επικεφαλής του Κογκρέσου όσο και η κυβέρνηση του Ισραήλ.

Διαβάστε ακόμη: OHE: Ιστορική συνάντηση Κέρι – Ζαρίφ για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν

Σε κάθε περίπτωση, ορκισμένοι εχθροί από την Ιρανική Επανάσταση το 1979, οι δυο χώρες κάνουν τώρα τα πρώτα διστακτικά βήματα προς μιας μορφής χαλάρωσης στις μεταξύ τους σχέσεις, η οποία έχει την δυνατότητα να αλλάξει θεμελιωδώς και τον πολιτικό χάρτη στην Μέση Ανατολή.

Αμφιβολίες και καχυποψίες υπάρχουν και όπως επισημαίνει και η ειδική στο θέμα του Ιράν στο Ινστιτούτο  Brookings, Σουζάν Μαλόνεϊ: «είναι ακόμα νωρίς για να αποφανθεί κανείς… ωστόσο ο κ. Ροχανί εμφανίζεται πολύ πιο φιλόδοξος απ’ ότι θα ήλπιζε κανείς».

Για την Ουάσιγκτον η εξέλιξη έχει πολλά οφέλη, όπως για παράδειγμα, ότι απομακρύνεται το ενδεχόμενο σύρραξης που θα μπορούσε να διαρκέσει χρόνια με μεγάλες περιφερειακές επιπλοκές κι επιπτώσεις στην παγκόσμια οικονομία, ενώ για την Τεχεράνη μπορεί να είναι η διέξοδος από τη διεθνή απομόνωση με την άρση των κυρώσεων.

Για την ευρύτερη γειτονιά της Μέσης Ανατολής, δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μια βελτίωση των σχέσεων ΗΠΑ-Ιράν θα θέσει σε δοκιμασία τις σχέσεις των Αμερικανών με τη σύμμαχο Σαουδική Αραβία, που θεωρεί την Τεχεράνη βασικό της αντίπαλο στην διεκδίκηση της περιφερειακής ηγεμονίας. Και βεβαίως, με το Ισραήλ, που παραμένει με το δάκτυλο στην σκανδάλη. Από την άλλη πλευρά μια τέτοια προσέγγιση μπορεί να διευκολύνει την πολιτική επίλυση της κρίσης στη Συρία και εάν οδηγήσει στην χαλάρωση της υποστήριξης της Χαμάς, μπορεί να αλλάξει και την πορεία της ειρηνευτικής διαδικασίας με τους Παλαιστίνιους. Εξίσου πιθανό είναι Ουάσιγκτον και Τεχεράνη, να διαπιστώσουν πάλι ότι έχουν και κοινούς εχθρούς: τους Ταλιμπάν και την Αλ Κάιντα.

Διαβάστε ακόμη: Μεγάλες προσδοκίες, μικρά προσεκτικά βήματα

«Δεν είναι υπερβολή να πούμε ότι αυτή η προσέγγιση με το Ιράν μπορεί να εξελιχθεί στην μεγαλύτερη πολιτική στροφή στη διεθνή σκηνή που έχει γίνει από το τέλος του Ψυχρού Πολέμου και την εξομάλυνση των σχέσεων με την Κίνα», υποστηρίζει ο Στηβ Κλέμονς, στέλεχος του New America Foundation. «Αλλά εάν η Ουάσιγκτον δεν αρπάξει την ευκαιρία, τότε θα είναι το μεγαλύτερο στρατηγικό λάθος από την εισβολή στο Ιράκ».

Δεδομένης της χρόνιας δυσπιστίας μεταξύ των δυο χωρών δεν υπάρχει αμφιβολία ότι ο δρόμος θα είναι δύσκολος και γεμάτος σκαμπανεβάσματα. Μετά την αρχική ευφορία, η σκληρή πραγματικότητα θα γίνει περισσότερο εμφανής όταν όλοι κάτσουν στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων, όπου παρά τις όποιες καλές προθέσεις, οι διαφορές θα είναι σημαντικές.

Και οι δυο πλευρές θα έχουν μαζί τους μια μακρά λίστα απαιτήσεων και προϋποθέσεων για το παζάρι, αλλά θα έχουν να αντιμετωπίσουν και τις αντιδράσεις των «γερακιών» τους. Οι περισσότερες κυρώσεις κατά του Ιράν επιβλήθηκαν με νόμους που πέρασε το Κογκρέσο και πολλοί βουλευτές αντιμετωπίζουν με βαθύ σκεπτικισμό το νέο πρόσωπο της Τεχεράνης. Εάν οι διαπραγματεύσεις δεν έχουν την αναμενόμενη επιτυχία είναι πιθανόν ο Ομπάμα να «κατηγορηθεί» ότι τον ξεγέλασε το καθεστώς, προκειμένου να κερδίσει χρόνο.

Από την άλλη, στο Ιράν προς το παρόν τα πλέον εξτρεμιστικά στοιχεία φαίνεται να είναι υπό έλεγχο – ειδικά μετά το μήνυμα του Χαμενεΐ προς την κυβέρνηση να υιοθετήσει «ηρωική ευελιξία» στις συνομιλίες για τα πυρηνικά.

Ωστόσο δεν έχουν εξαλειφθεί οι φόβοι μεταξύ των συμμάχων του Προέδρου Ροχανί ότι οι φονταμενταλιστές -που ηττήθηκαν στις εκλογές του Ιουνίου- περιμένουν υπομονετικά στη σκιά, για να εξαπολύσουν την κατάλληλη στιγμή την αντεπίθεση τους.

«Ο Ροχανί έχει έξι μήνες για να αποδείξει ότι είναι αποτελεσματικές οι διαπραγματεύσεις για τα πυρηνικά, πριν αρχίσει η εκστρατεία για τις βουλευτικές εκλογές στις αρχές του 2015, οπότε αναμένεται οι ακραίες δυνάμεις να ξεκινήσουν μια τεράστια προσπάθεια κατά του Προέδρου», εκτιμά ο καθηγητής Αμίρ Μοχέμπιαν. «Εάν ο Ροχανί αποτύχει, τότε ο επόμενος Πρόεδρος, μπορεί να είναι πιο εξτρεμιστής απ’ ότι ο Αχμαντινετζάντ».