Μια βιβλιοθήκη για όλους!
Οι ιδρυτές του vivliothiki.org μιλάνε στο FortuneGreece για τα δύο χρόνια λειτουργίας της πρώτης δημόσιας ανταλλακτικής βιβλιοθήκης στην Ελλάδα.
Δύο φίλοι, δύο αρχιτέκτονες. Xρόνος όρεξη και μία απορία: «Γίνεται να μεταφέρουμε τις βιβλιοθήκες στο δημόσιο χώρο της Ελλάδας, όπως έχει συμβεί σε τόσες άλλες χώρες στον κόσμο;».
Κάπως έτσι ξεκινά η ιστορία της Ειρήνης-Αιμιλίας Ιωαννίδου και του Λευτέρη Αμπατζή και φυσικά του vivliothiki.org.
Έπειτα από μία πορεία σχεδιασμού, προσέγγισης των δημόσιων φορέων, αναζήτησης πόρων με αποφασιστικότητα και πείσμα, η ιδέα τους υλοποιήθηκε στον Ιούνιο του 2012. Πρόκειται για μια «κινούμενη» βιβλιοθήκη σε πόλεις της Ελλάδας, όπου ο καθένας μπορεί να πάρει και να αφήσει το βιβλίο του.
Η ανταλλακτική βιβλιοθήκη είναι ένα σημείο ανταλλαγής βιβλίων, ένα δημόσιο έπιπλο, τοποθετημένο στο πεζοδρόμιο και με ελεύθερη πρόσβαση και λειτουργία από όλους για όλους. Λειτουργεί 24 ώρες το 24ωρο, 7 μέρες την εβδομάδα, δεν υπάρχει κεντρική διαχείριση, μητρώο, ούτε και θεματική κατεύθυνση. Κάθε προσφορά έντυπου υλικού είναι δεκτή. Δεν υπάρχουν συγκεκριμένοι τίτλοι, ούτε συγκεκριμένο κοινό, ηλικιακές και κοινωνικές ομάδες και γι’αυτό δεν υπάρχουν δημοφιλή ή μη δημοφιλή βιβλία. Είναι όλοι δυνητικά χρήστες της ανταλλακτικής βιβλιοθήκης, κάθε βιβλίο μπορεί δυνητικά να αποτελέσει μέρος της συλλογής της. «Έτυχε να συναντήσουμε συγγραφείς που αφήνουν το βιβλίο τους στα ράφια της για να διαβαστεί, διδακτορικούς ερευνητές που παραχωρούν τη διατριβή τους, οικογένειες φέρνουν σε σακούλες βιβλία κάθε είδους», δήλωσαν.
Η φιλοσοφία της ανταλλακτικής βιβλιοθήκης είναι απλή: Οτιδήποτε επιλέξω να προσφέρω μπορεί είναι απαραίτητο σε κάποιον άλλο, με στόχο την κοινωνική αλληλεπίδραση στο δημόσιο χώρο.
Η κινούμενη αυτή βιβλιοθήκη δεν αποτελεί μονάχα μια πρωτότυπη ιδέα από μόνη της, αλλά και ένα εξαιρετικό αρχιτεκτονικό δημιούργημα. Οι ιδρυτές της ανέλυσαν τη κατασκευή του μοντέλου: «Κατευθυντήρια σχεδιαστική γραμμή του αντικειμένου υπήρξε η μέγιστη εξοικονόμηση χώρου για την τοποθέτηση και έκθεση των βιβλίων με τρόπο ώστε το ίδιο το αντικείμενο να προβάλει το περιεχόμενό του χωρίς να το επισκιάσει. Τον πρώτο λόγο τον έχει το βιβλίο.
Είμαστε αρχιτέκτονες. Αυτό το ιδιαίτερο και πρωτότυπο εγχείρημα έχει σχεδιαστεί με τέτοιο τρόπο ώστε να λειτουργεί σε δημόσιο χώρο. Είναι άλλωστε ένα δημόσιο έπιπλο. Έχει ύψος 2 μέτρα και 0,80 μέτα πλάτος και μήκος. Είναι προσβάσιμο και από τις τέσσερις πλευρές του, στην οροφή του τοποθετήθηκε φωτοβολταϊκό πανέλο για να το καθιστά αυτόφωτο, για να διευκολύνεται η ανάγνωση και τις βραδυνές ώρες. Η κάθε πλευρά της βιβλιοθήκης έχει μια μοναδική όψη, τα ράφια που φιλοξενούν τα βιβλία αποτελούν εσοχές στον ορθογώνιο παραλληλεπίπεδο όγκο της, αφήνοντας έτσι «τυφλά» σημεία στα οποία αναγράφονται όλες οι πληροφορίες για τον εκάστοτε επισκέπτη / χρήστη.
Τα υλικά που χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή της όπως και η συναρμολόγησή τους έγιναν με στόχο να μειωθεί στο ελάχιστο η φθορά της από καιρικά φαινόμενα και από περιπτώσεις βανδαλισμού. Κατευθυντήρια σχεδιαστική γραμμή του αντικειμένου υπήρξε η μέγιστη εξοικονόμηση χώρου για την τοποθέτηση και έκθεση των βιβλίων με τρόπο ώστε το ίδιο το αντικείμενο να προβάλει το περιεχόμενό του χωρίς να το επισκιάσει.»
Η διαδικασία απλή: Μαζεύεις τα βιβλία από την προσωπική σου βιβλιοθήκη που θέλεις να προσφέρεις, τα μεταφέρεις μέχρι την πλησιέστερη ανταλλακτική βιβλιοθήκη και ανοίγεις τα ραφάκια τα τοποθετείς μέσα και ανταλλάζεις με άλλα από την συλλογή της εκείνη την στιγμή. «Η όλη πρωτοβουλία, ο τρόπος για να υπάρχει και να λειτουργεί μία τέτοια ανταλλακτική βιβλιοθήκη είναι η καλή μας θέληση. Η νοοτροπία πως παίρνω ένα βιβλίο μόνο εαν αφήσω ένα άλλο. Έτσι πάντα θα υπάρχει υλικό για τον επόμενο και η βιβλιοθήκη θα είναι γεμάτη βιβλία».
Δε πρόκειται για μια δανειστική βιβλιοθήκη. Η Ειρήνη και ο Λευτέρης ξεκαθαρίζουν πως η δημόσια υπαίθρια ανταλλακτική βιβλιοθήκη λειτουργεί βασιζόμενη στην αυτοδιαχείρηση, χωρίς ωράριο, χωρίς μητρώο και χωρίς οποιαδήποτε οικονομική συνδρομή. «Η συλλογή των βιβλίων της ανανεώνεται καθημερινά αφού την διέπει η προϋπόθεση πως κάθε προσφορά έντυπου υλικού είναι δεκτή. Προσφέρω ένα βιβλίο που δεν μου είναι πλέον απαραίτητο και το ανταλλάζω με κάποιο άλλο».
Αυτή τη στιγμή υπάρχουν στην Ελλάδα επτά μόνιμα τοποθετημένες ανταλλακτικές βιβλιοθήκες και μία κινητή.
Πιο αναλυτικά:
1. Ανταλλακτική Βιβλιοθήκη Κηφισιά, στη συμβολή των οδών Κασσαβέτη και Λεβίδου στην Κηφισιά
2. Ανταλλακτική Βιβλιοθήκη Στέγης, επί της Λεωφ. Συγγρού έξω από την είσοδο του κτιρίου της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών
3. Ανταλλακτική Βιβλιοθήκη Κολωνακίου, στην πλατεία Δεξαμενής στο Κολωνάκι
4. Ανταλλακτική Βιβλιοθήκη Αγοράς, στην κεντρική αγορά Χανίων
5. Ανταλλακτική Βιβλιοθήκη Δικαστηρίων, στην πλατεία Ελευθερίας στα Χανιά.
6. Ανταλλακτική Βιβλιοθήκη στην κεντρική πλατεία στα Κουνουπιδιανά στα Χανιά.
7. Ανταλλακτική Βιβλιοθήκη Σούδας, στο λιμάνι της Σούδας στα Χανιά
8. Κινητή Ανταλλακτική Βιβλιοθήκη που έχει ρόδες και ταξιδεύει σε διάφορα πολιτιστικά δρώμενα
Πόσο δεκτικοί ήταν οι δήμοι σε αυτή τη κίνηση; «Η πιλοτική ανταλλακτική βιβλιοθήκη τοποθετήθηκε τον Ιούνιο του 2012 στο Δήμο Κηφισιάς, στο Δήμο όπου ζούμε και εργαζόμαστε. Σχεδιάσαμε το έπιπλο, προτείναμε στο Δήμο την ιδέα και με την συνδρομή χορηγών/κατασκευαστών, οι οποίοι διαφημίζονται με το λογότυπό τους πάνω στη βιβλιοθήκη, μας παραχώρησαν υπηρεσίες και υλικά κατασκευής δωρεάν. Προς έκπληξή μας δε συναντήσαμε γραφειοκρατία και αξιοσημείωτες δυσκολίες. Μετά από περίπου 6 μήνες από την πρώτη μας επαφή με το δήμο και τους χορηγούς, τοποθετήθηκε η ανταλλακτική βιβλιοθήκη στη συμβολή των οδών Κασσαβέτη και Λεβίδου στην Κηφισιά, μόνιμα. Με την ίδια ευκολία προχωρήσαμε την τοποθέτηση και στο Δήμο Αθηναίων και Δήμο Χανίων Κρήτης.»
Δύο μήνες μετά από την τοποθέτηση της πρώτης ανταλλακτικής βιβλιοθήκης στην Κηφισιά στις 9 Ιουνίου 2012 έλαβαν ένα τηλεφώνημα από τους υπεύθυνους της Στέγης Γραμμάτων και Τεχνών. Έτσι απλά και άμεσα προέκυψε η συνεργασία μεταξύ τους και τρεις μήνες μετά τοποθετήθηκε η ανταλλακτική βιβλιοθήκη στην είσοδο της Στέγης όπως και κατασκευάστηκε η κινητή ανταλλακτική βιβλιοθήκη της Στέγης.
Ποια είναι η αντίδραση του κοινού; «Αυτή είναι κατά μέσο όρο η αντίδραση των περαστικών: Τι είναι αυτό; Και τι τώρα θα πάρω ένα βιβλίο δωρεάν; Θα το σημειώσω κάπου; Αν κάποιος τα κλέψει όλα;
Προσπαθούμε συνεχώς να εξηγήσουμε εμείς και όσοι την χρησιμοποιούν γνωρίζοντας τον τρόπο που λειτουργεί σε όλους ότι η λειτουργία της είναι πραγματικά τόσο απλή. Παίρνεις ένα βιβλίο από το σπίτι, την προσεγγίζεις, ανοίγεις ένα ραφάκι τοποθετείς το βιβλίο και το ανταλλάζεις με κάποιο άλλο από αυτά που βρίσκονται στα ράφια της.
Πολύ σπάνια συναντάμε στις βόλτες μας στις βιβλιοθήκες ανθρώπους που γνωρίζουν τον τρόπο λειτουργίας. Ερχόμαστε στην ευχάριστη θέση να εξηγήσουμε και να δούμε τον κόσμο να εντυπωσιάζεται για την πρωτοβουλία και να έχει δυσπιστία ως προς το εάν κάτι τέτοιο θα αντέξει στην Ελλάδα. Υπάρχει πολύ μεγάλη ανταπόκριση από τον κόσμο εως τώρα. Εκτός από τις προσωπικές μας μαρτυρίες και εμπειρίες, αυτό φαίνεται και στο υλικό και την ποικιλία των βιβλίων στα ράφια. Τα βιβλία στα ράφια των ανταλλακτικών βιβλιοθηκών εναλλάσσονται καθημερινά, αυτό είναι ένα πρώτο δείγμα για την αντιμετώπιση του κόσμου απέναντι στο εγχείρημά μας.»
Σας έχουν προσεγγίσει ιδιώτες / χορηγοί; «Βρισκόμαστε σε μία συνεχή προσπάθεια επαφών με πιθανούς χορηγούς. Για να κατασκευαστεί οτιδήποτε στο δημόσιο χώρο και να αντέξει τις φθορές, καταστροφές, βανδαλισμούς ή ακόμα και απλή αμέλεια, χρειάζονται χρήματα. Γι’αυτό πάνω στη βιβλιοθήκη υπάρχουν σημεία που μπορούν να τοποθετηθούν λογότυπα για διαφήμιση χορηγών σε δημόσιο χώρο με αντάλλαγμα την οικονομική στήριξη στο κατασκευαστικό κόστος.
Μία πληροφορία που πρέπει να ειπωθεί ξανά και ξανά είναι πως από την ύπαρξη των ανταλλακτικών βιβλιοθηκών σε δημόσιο χώρο όλοι βγαίνουν κερδισμένοι. Ο εκάστοτε Δήμος παραχωρεί 1τμ για την τοποθέτηση, οι χορηγοί ενισχύουν το κοινωνικό τους προφίλ και παράλληλα επωφελούνται δημόσιας διαφήμισης, κυρίως όμως οι πολίτες απολαμβάνουν δωρεάν πολιτιστική και εκπαιδευτική επιμόρφωση. Ακόμα δεν έχει βρεθεί ένας φορέας, χορηγός για τη δημιουργία μεγάλου αριθμού βιβλιοθηκών εντός και εκτός της πρωτεύουσας. Σε αυτό ελπίζουμε όμως.»
Η οικονομική κατάσταση έπαιξε ρόλο στην άνθιση της ανταλλακτικής βιβλιοθήκης και το γενικότερο πνεύμα της ανταλλαγής αντικειμένων; «Η εποχή ήταν σίγουρα κατάλληλη για να υποδεχτεί μία τέτοια πρωτοβουλία. Υπήρχε και υπάρχει ακόμα μία όρεξη για το καινούργιο. Όμως ένα βιβλίο εκτός από ψυχαγωγικό μέσο μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο έμπνευσης. Ένα βιβλίο που αποτελεί αποτέλεσμα ανταλλαγής είναι ένα δωρεάν αγαθό σε δύσκολες μέρες. Δύναται να αναπτύξει τρόπο σκέψης και να ανοίξει τους ορίζοντες της γνώσης. Με την παραπάνω παραδοχή, ένα βιβλίο που έχει γίνει δημόσια προσφορά, πιστεύουμε πως έχει ακόμα μεγαλύτερες δυνατότητες για τέτοιου είδους αποτελέσματα.
Αντιμετωπίζουμε το βιβλίο ως δημόσιο αγαθό, ελεύθερο και δωρεάν. Ο δημόσιος χώρος ανήκει στους πολίτες και όσο περισσότερες χρήσεις αποκτά τόσο αυξάνεται η διαδραστικότητα μεταξύ αυτού και των χρηστών του. Η ανταλλακτική βιβλιοθήκη στο δημόσιο χώρο λειτουργεί ως ένα μέσο ανταλλαγής απόψεων άμεσα ή έμμεσα, ένα μέσο ανταλλαγής γνώσης και ιδεών.»
Τα δύο χρόνια της λειτουργίας της βιβλιοθήκης έχουν δείξει πως πρόκειται για ένα επιτυχημένο εγχείρημα. Πόσο, όμως, έχει αλλάξει στο πέρασμα του χρόνου;
«Ξεκινήσαμε αισιόδοξα, εξακολουθούμε να είμαστε πολύ αισιόδοξοι. Το εγχείρημα της ανταλλακτικής βιβλιοθήκης εντάσσεται στο πλαίσιο των ανταλλακτικών βιβλιοθηκών και στο δίκτυο που επιθυμούμε να μεγαλώνει μέρα με τη μέρα. Η λειτουργία της ανταλλακτικής βιβλιοθήκης μέσα από ένα δημόσιο έπιπλο είναι σχετικά καινούργια και θα πρέπει να δώσουμε χρόνο πριν μία γενική αποτίμηση.
Η αναλογία του κόσμου που προσφέρει είναι μικρότερη από αυτόν που παίρνει. Ένας περαστικός δε μπορεί να έχει προβλέψει να κρατά ένα βιβλίο για ανταλλαγή. Εμείς στοχεύουμε στην καλή θέληση των πολιτών, στην επιστροφή τους μία επόμενη φορά με ένα βιβλίο για προσφορά στο χέρι. Επιπλέον συνεχής ενημέρωση και προβολή του τρόπου λειτουργίας της βιβλιοθήκης φιλοδοξούμε πως θα συμβάλλει στην αλλαγή αυτού του φαινομένου έλλειψης βιβλίων.
Το “μαγικό” συστατικό αυτής της βιβλιοθήκης είναι η παραδοχή πως “μη” ενδιαφέροντα βιβλία για κάποιον μπορεί να φανούν χρήσιμα/ενδιαφέροντα σε κάποιον άλλο.
Αναζητάμε μεθόδους με τους οποίους θα ενθαρρύνουμε όλο και περισσότερους χρήστες να συλλέξουν τα βιβλία που δεν έχουν πια χώρο ή χρήση στη βιβλιοθήκη τους και να τα προσφέρουν στη συλλογή μίας δημόσιας ανταλλακτικής βιβλιοθήκης χωρίς ωράριο, χωρίς αντίτιμο, χωρίς μητρώο. Αυτό το υπαίθριο, δημόσιο, δωρεάν έπιπλο που στεγάζει την χρήση της ανταλλακτικής βιβλιοθήκης με την κατάλληλη ενημέρωση, προβολή και στήριξη όλων μας μπορεί να διατηρείται ζωντανό.
Εκτός από αυτά τα ζητήματα που μας απασχολούν όσον αφορά την πορεία της ανταλλακτικής βιβλιοθήκης μέσα στο χρόνο και την αφομοίωσή της στην καθημερινότητα όλων μας, έχουν επέλθει και άλλες αλλαγές. Κατασκευαστικά η μορφή της εξελίσσεται συνεχώς, με στόχο να παραμένει αισθητικά όμοια και αναγνωρίσιμη αλλά να αξιοποιούνται όλα της τα χαρακτηριστικά προς το καλύτερο. Στις τελευταίες 5 βιβλιοθήκες χρησιμοποιήθηκε ψηφιακή εκτύπωση πάνω στο υλικό κατασκευής της έτσι ώστε να μειωθεί η φθορά του χρόνου με τα αυτοκόλλητα βινυλίου που χρησιμοποιούνταν εως τότε. Επιπλέον με αυτή την εξέλιξη ακολούθησε και η εκτύπωση ενός έργου τέχνης στα σημεία που δεν υπήρχε πληροφορία [όροι χρήσης, εμπνευστές, χορηγοί, κατασκευαστής, λογότυπα].
Εφόσον η βιβλιοθήκη αυτή βρίσκεται στο δημόσιο χώρο δεν βρίσκαμε λόγο να μην την «περιτυλίξουμε» με ένα έργο τέχνης και να πολλαπλασιάσουμε τα οφέλη της ύπαρξής της πολιτιστικά και καλλιτεχνικά.»
Ποιοι είναι οι επόμενοι στόχοι της ομάδας; «Η δημιουργία ενός δικτύου ανταλλακτικών βιβλιοθηκών ανά τη χώρα είναι το όραμά μας από την πρώτη μέρα.
Κάθε πόλη-χωριό-γειτονιά σε ηπειρωτική αλλά και νησιωτική Ελλάδα να αποκτήσει τη βιβλιοθήκη της.
Γι’ αυτό το λόγο είμαστε σε συνεχή αναζήτηση χορηγών οι οποίοι θα στηρίξουν την ιδέα και θα συμβάλουν στη διάδοση της. Η πρόσκληση προς πάσα κατεύθυνση για περαιτέρω ενημέρωση, δράση και ενίσχυση είναι πάντα ανοιχτή, όπως άλλωστε και η βιβλιοθήκη μας!».
Διαβάστε ακόμα:
Ίδρυμα Σταύρος Νιάρχος: Ένα «εργοτάξιο» τέχνης
Κτίζοντας την Αθήνα του 21ου αιώνα
