Όταν η οικονομική κρίση «παράγει» τέχνη

Από την Τέτα Καραμπίνη

Όταν το 2004 η Μπιενάλε ξεκίνησε ως ιδέα, κανείς δε μπορούσε να φανταστεί την εξέλιξη της γιορτής της σύγχρονης τέχνης. Το 2007 ο Δήμος Αθηναίων σύστησε στο αθηναϊκό κοινό το θεσμό της Μπιενάλε. Με τίτλο «Destroy Athens» εστίασε σε πρωτοποριακές δημιουργίες της σύγχρονης τέχνης, προσελκύοντας καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό και δημιουργώντας ένα καλλιτεχνικό «ντόμινο» από εικαστικά γεγονότα κατά μήκους όλου του κέντρου των Αθηνών. Μια εξαετία αργότερα, η Μπιενάλε της Αθήνας αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες εκθέσεις σύγχρονης τέχνης που διοργανώνεται κάθε δύο χρόνια σε διαφορετικούς χώρους του ιστορικού κέντρου και έχει πείσει ακόμη και τους πιο δύσπιστους.

Η 4η Μπιενάλε της Αθήνας ξεκίνησε, λοιπόν, με αφετηρία το ερώτημα «Και τώρα τι;» Ένας χώρος ανταλλαγής απόψεων, αλλά και ένα σκηνικό κριτικής αντιπαράθεσης δημιουργήθηκε στο κέντρο της Αθήνας της κρίσης, στο κτίριο της Εθνικής Τράπεζας της Ελλάδος, και παράλληλα στο CAMP και στην Πλατεία Κοτζιά. Περισσότεροι από εβδομήντα καλλιτέχνες από την Ελλάδα και το εξωτερικό μας παρουσίασαν ένα συνονθύλευμα τέχνης από περισσότερα από εκατό έργα που περιλαμβάνουν από ζωγραφική, γλυπτική και εγκαταστάσεις μέχρι video, ηχητικά έργα και performances, θέατρο, χορό, και μουσική.

Χθες άνοιξε τις πόρτες του και μας υποδέχτηκε. Και ήμασταν εκεί.

Ο χώρος επιβλητικός, ένα μείγμα μυρωδιάς κλειστού κτιρίου και μπογιάς και στο βάθος ο φωτεινός πίνακας που θύμιζε, πως εδώ κάποτε έλαβαν χώρα μεγάλα deals. Το «καμπανάκι» του Χρηματιστηρίου είχε χτυπήσει και η εξερεύνηση των απαρχών της οικονομικής κρίσης – έτσι όπως την αντιλαμβάνεται ο κάθε καλλιτέχνης είχε ξεκινήσει. Πάνω από 70 καλλιτέχνες προτείνουν ό, τι έχουμε ανάγκη αυτή τη στιγμή: μια στάση κριτική και επίκαιρη, η οποία θα επανεξετάσει τις προηγούμενες στρατηγικές της τέχνης και της ζωής και θα αποδομήσει κυρίαρχους μύθους και θα ανακαλύψει καινούργιες λειτουργικές προσεγγίσεις και συμπεριφορές.

Διαβάστε ακόμη: Τα αγαπημένα μας στέκια στην Αθήνα

Τι ξεχωρίσαμε:
• Τα έργα του Deb Sokolow «Several Mysteries, 2013» (ακρυλικό, γραφίτης, κάρβουνο, ταινία, φωτο – κολάζ σε χαρτί). Ο εικαστικός από τη Καλιφόρνια αφηγείται μια ιστορία μυστηριών που παραμονεύουν κάτω από την επιφάνεια της καθημερινής ζωής και καλεί τον θεατή να ταυτιστεί με τον αφηγητή του έργου – ο οποίος αναφέρεται ως «εσύ» – όταν εμπλέκεται σε καταστάσεις τύπου φιλμ νουάρ. Σκοπός του έργου είναι να παρακολουθήσουμε τον αφηγητή, ο οποίος μέσα από καθημερινές δραστηριότητες προσπαθεί να εξιχνιάσει τα μυστήρια του αποτελέσματος της κρίσης και το αντίκτυπό της στους κατοίκους μιας πόλης – χωρίς όνομα.

• Το 8λεπτο φιλμάκι της Irina Botea «Photocopy . Fotocopia, 2011», στο οποίο δύο γυναίκες χρησιμοποιούν λέξεις και σωματικές κινήσεις που χρησιμοποιούνται στα συνθήματα και στις δράσεις μιας διαμαρτυρίας ή πορείας. Το έργο αυτό είναι άμεσα αυτοβιογραφικό, αφού η καλλιτέχνης παρουσιάζει τα γεγονότα από προσωπικές της εμπειρίες όπως τα βίωσε υπό το κομμουντιστικό καθεστώς του Τσαουσέσκου και τη πολιτική κληρονομιά της Ρουμανίας. Βασικός στόχος είναι η εξερεύνηση του αντίκτυπου που έχουν τα εσωτερικά τραύματα και η γλώσσα στη διαμόρφωση των ατόμων της κοινωνίας.

• Οι βιβλιόδετοι τόμοι του Βασίλη Βλαστάρα «Συμπτώματα, 2012» και «Los caprichos, 2013». Για μια ακόμη φορά ο εικαστικός εμπνέεται από τη διπολική ζωής της Ελλάδας και μας παρουσιάζει μια ογκώδη έκδοση (Συμπτώματα) η οποία περιλαμβάνει σχολιασμούς από social media, παρουσιάζοντας –έτσι- το ξέσπασμα της πολιτικής έχθρας και του κοινωνικού μίσους από τότε που η Ελλάδα τέθηκε υπό το καθεστώς του μηχανισμού στήριξης της ΕΕ και του ΔΝΤ. Στη δεύτερη έκδοση, αναπαράγονται όλες οι συμφωνίες που υπογράφηκαν ανάμεσα στη τρόικα και στο ελληνικό κράτος. Τα πραγματικά έγγραφα διακοσμούνται με τα Los caprichow του Γκόγια.

• Το έργο της Άσπας Στασινοπούλου «Σ’αγαπ’ω, πέστο με πέτρες, 1976» (φωτογραφική επεξεργασία σε πανί και συρμάτινο πλέγμα). Κοιτάζοντας το έργο θα νιώσεις έναν κόμπο, και θα σκεφτείς πως υπάρχουν πολλοί και διαφορετικοί τρόποι που ο καθένας επιλέγει να εκδηλώσει τα συναισθήματα του. Η Στασινοπούλου είναι από τους λίγους καλλιτέχνες που επηρεάστηκαν από τον πολιτικό ριζοσπαστισμό των αρχών της δεκαετίας του ’70. Στην AGORA παρουσίασε και άλλα έργα, όπως “Διαβάστε, 1977”, στο οποίο παραθέτει το δοκίμιο του Peter Schneider “Der Phantasie im Spätkapitalismus Und die Kulturrevolution, 1977” γραμμένο πάνω σε 19 ξύλινα κομμάτια και τα «Πορτρέτα του Πολυτεχνείου, 1975», φωτογραφίες Αθηναίων έξω από το Πολυτεχνείο τη μέρα της εξέγερσης.

• Οι φωτογραφίες του Μανώλη Μπαμπούση από τη τελευταία του δουλειά «Το νεκροταφείο των ανώνυμων καλλιτεχνών», μια σειρά από «μνημεία» της πόλης και της φύσης «αφιερωμένα στη μνημονιακή νομοθεσία της υπερδόμησης, στην 11η Σεπτεμβρίου του Αιγαίου, στη μετανάστευση με τη γέφυρα – λαβύρινθο που ενώνει την Αφρική με την Ευρώπη, στην αχαλίνωτη κατανάλωση που βιώσαμε με τα Nothing shops, στα έργα σιντριβάνια που λειτουργούν ως μικρόφωνα εξουσίας, και σε διάφορες άλλες δράσεις, όπως τα αξιοθέατα της διαφθοράς και τα βραβεία αρχιτεκτονικής».

• Το έργο της Χρυσάνθης Κουμιανάκη «Η οικονομία τραυματισμένη, 2013», στο οποίο παρουσιάζεται η διαδικασία παραγωγής ενός χαρτονομίσματος – διατυπώνοντας όλη τη καλλιτεχνική διαδικασία από τον σχεδιασμό, χωρίς όμως να φτάνουμε στο τελικό αποτέλεσμα. Στα χαρτονομίσματα δεν αναγράφεται η αξία και στις κεντρικές αναπαραστάσεις απεικονίζονται αρχιτεκτονικά σχέδια, όπως το Κενοτάφιο του Νεύτωνα του Étienne-Louis Boullée. Στόχος του έργου είναι να δείξει το κοινό χαρακτηριστικό μεταξύ χαρτονομισμάτων και οικονομικού συστήματος, αφού η οικονομία είναι και αυτή κάτι χειροπιαστό και να επαναφέρει το σύνθημα του Μάη ΄68 με ένα ερωτηματικό: Η οικονομία είναι τραυματισμένη. Να ψοφήσει.

• Το έργο του Rainer Ganahl «Credit Crunch / Greek Mythology, 2013» και “Credir Crunch / For Athens , 2011”, μια σειρά από πορσελάνινα πιάτα και δοχεία και σχέδια. Ο εικαστικός μέσα από ποικίλα μέσα, όπως η φωτογραφία, τα βίντεο, τα κεραμικά και κείμενα αναλύει τα διάφορα εκπαιδευτικά συστήματα, θέτοντας τα υπό αμφισβήτηση και εστιάζοντας στον τρόπο με τον οποίο οι κανονιστικές δομές μάθησης ενδιαφέρονται περισσότερο για τη διατήρηση του εκπαιδευτικού κατεστημένου παρά για την εξέλιξη της κριτικής σκέψης.

Περισσότερα από 70 ανήσυχα πνεύματα έδωσαν τη δική τους απάντηση στο «Και τώρα τι;». Τι γίνεται μετά; Μετά τη κρίση, μετά από την επιβολή της λογοκρισίας, μετά το πόλεμο, μετά τη χούντα, μετά τη κατοχή, μετά από τα όρια του πραγματικού, μετά το θάνατο, μετά το τέλος του κόσμου. Η κοινωνία περιορίζει τις αντιληπτικές μας ικανότητες, εμείς τι κάνουμε; Οι άνθρωποι είμαστε διαφορετικοί, και τι κάνουμε γι αυτό;

Η έκθεση θα συνεχιστεί μέχρι τη 1η Δεκεμβρίου. Τι θα δούμε τις επόμενες μέρες:

• Η Tania Bruguera θα παρουσιάσει σήμερα Κυριακή το κοινωνικό κίνημα “Immigrant Movement International” εξετάζοντας την μετανάστευση ως κεντρικό στοιχείο της σύγχρονης ύπαρξης.

• Η ομάδα ΦΥΤΑ θα παρουσιάσει στο AGORA από σήμερα, Κυριακή 29/9, ένα επταήμερο καθημερινό performance με τίτλο 20 Χρόνια Φύκος, σε συνεργασία με πολλούς εικαστικούς καλλιτέχνες και μουσικούς της τοπικής underground σκηνής.

• Ο Fernardo Garcia-Dory θα παρουσιάσει, και αυτός με τη σειρά του, τη Κυριακή, 29/9, το Department of Islands. Ένα εν εξελίξει παρεμβατικό project που γίνεται σε συνεργασία με την ομάδα «Οι Αρχιτέκτονες της Φάλαινας»”(Ίριδα και Λήδα Λυκουριώτη) και την Βαλεντίνα Κάργα. Το Department of Islands εξετάζει τα νησιά του Ειρηνικού, της Καραϊβικής και της Μεσογείου ως οικοσυστήματα, μετατρέποντας τα στο σκηνικό μέσα στο οποίο οι τοπικές οικονομίες υποκύπτουν στο πολλά υποσχόμενο θέαμα ενός επίγειου παραδείσου.

• Λίγο αργότερα, θα πραγματοποιήσει η διάλεξη της Hito Steyerl “Is the museum a battlefield?”, ως μέρος της πλατφόρμας The non-serious lectures, και επιχειρεί να δώσει απαντήσεις σε καίρια ερωτήματα όπως: Ποιά είναι η σχέση του τομέα της τέχνης με τις άλλες οικονομίες όπως αυτή του στρατού, του design και της παραγωγής των Retina Displays;

• Την Τρίτη, 1/10, ο Τηλέμαχος Πατέρης σε συνεργασία με την Mara Maglione και την Anja Puntari διοργανώνει στον εξωτερικό χώρο της AGORA το Art as a change maker, μια διεπιστημονική μορφή εργαστηρίου, οπού καλλιτέχνες και φιλόσοφοι μαζί με τοπικούς ιδιώτες και παράγοντες θα συζητήσουν για τις προκλήσεις της συνεχώς μεταβαλλόμενης σύγχρονης κοινωνίας.

• Το Σάββατο, 5/10, ξεκινά το workshop ΑΞΙΑ, μια συνεργασία δίμηνης διαρκείας εικαστικών καλλιτεχνών, κοινωνικών επιστημόνων και θεωρητικών διάφορων κατευθύνσεων, οι οποίοι θα επιχειρήσουν να κατανοήσουν καλύτερα και να σχολιάσουν την «άξια» όπως την βιώνει και ορίζει ο κάθε άνθρωπος ξεχωριστά.

• Την ίδια μέρα, επίσης, θα πραγματοποιηθεί η διάλεξη με τίτλο Δέσποινα: μια κοινωνική μελέτη, του Δημήτρη Αντωνίου, η οποία θέτει ερωτήματα για το κατά ποσόν η οικονομική κρίση βοηθά στο να ανασυρθούν διαφορετικές ενθυμήσεις της χούντας, εκφράζοντας όσους έζησαν για χρόνια στο περιθώριο της επίσημης ιστορίας.

Η «Agora» είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας ζυμώσεων μεταξύ επαγγελματιών με διαφορετικό υπόβαθρο που μοιράζονται το κοινό αίσθημα ευθύνης και την ανάγκη συμπαραγωγής νοήματος.

Συμμετέχοντες και Projects:
Abbas Akhavan, ABROAD, David Adler, Δημήτρης Αντωνίου , Γιάννα Ανδρεάδη , Arbit City Group, Artbank, Οι Αρχιτέκτονες της Φάλαινας, Ανέστης Αζάς, Art & Economics Group (Tanja Ostojic, Dimitri Kleiner, David Rych), Αξία, Bertille Bak, Economic Forum, Erica Baum, Bernd & Hilla Becher, Dave Beech, Matei Bejenaru, Βασίλης Βλασταράς, Blitz, Iain Boal, Irina Botea, Tania Bruguera, Campus Novel, Charley Case, Giuseppe Chico & Barbara Matijević, Neil Cummings, Bruce Gilbert and BAW, Nuria Güell, Dashndem, Anthony Davis, Design 99, Sam Durant, Charles Esche, Fallen Fruit, Heiner Flessbeck, FYTA, Rainer Ganahl, Nikolaus Gansterer & Emma Cocker, Fernando Garcia-Dory, Φωτεινή Γουσέτη και Ταξιδευτές Πολιτισμού, Grupo Etcetera, Severin Guelpa, Jan Peter Hammer, Paul Handley, David Harvey, Ακτιβιστική Ομάδα Θεάτρου του Καταπιεσμένου, Γιώτα Ιωαννίδου , Γιάννης Καλαϊτζής, Nazima Kadir, Valentina Karga & Pieterjan Grandry, Gareth Kennedy & Sarah Browne, Κέντρο Έρευνας και Διάδοσης Μουσικής Ραδιουργίας, Anja Kirschner & David Panos, Anna Kleberg, Ika Knezevic, Μαρία Κόντη, Χρυσάνθη Κουμιανάκη, AGORA Κύκλος, Ζήσης Κοτιώνης, Gabriel Kuri, Kyklos Ensemble, Mara Maglione, Gosalyn Mallard, Paolo Manasse, Τζένη Μαρκέτου, Gabriel Mascaro, Κωνσταντίνος Μίχος, Μανώλης Μπαμπούσης, Ο Νέος Παρθενώνας, Never the Same, Vladimir Nikolic, Νομαδική Κουζίνα / Σχεδία, Δημήτρης Ντοκατζής, Navid Nuur, OKK Actiongroup, Boris Ondreicka, Geof Oppenheimer, Γεωργία Παΐζη, Γιώργος Παπαδάκης, Πάνος Παπαδόπουλος, Ηλίας Παπαϊωάνου, Λήδα Παπακωνσταντίνου , Ester Partegàs, Pil & Galia Kollectiv, Adrian Piper, Vito Polito, Sally Potter, Αντώνης Πίττας, Anja Puntari, Thomas Poulsen / FOS, Θοδωρής Προδρομίδης, Pre-Institutional Critique Workshop, Qualia, Radio Materiality, Gene Ray, Ραϋμόνδος, Lucrezia Reichlin, Steve Reinke, Oliver Ressler, Juan Carlos Romero, Ρόμβος, Frances Ruane, Salinas / Bergman, Salon de Vortex, Σε Θέλω σα Χώρα, Marinella Senatore, Roman Signer, Laurie Simmons, Πάνος Σκλαβενίτης, Deb Sokolow, Soo-Young Kim, ΆσπαΣτασινοπούλου , Γιάννης Σταυρακάκης, Hito Steyerl, Superstudio, Amund Sjøllie Sveen, Η Τέχνη ως Συντελεστής Αλλαγής, Πέτρος Τουλούδης, Νίκος Τρανός, Κώστας Τσώλης, Λουκάς Τσούκαλης, Vital Space, Peter Watkins, Wooloo, Mi You & Lisa Bensel, Ζάφος Ξαγοράρης, Γιώργος Χαρβαλιάς, Κωνσταντίνος Χατζηνικολάου, Κατερίνα Χρηστίδη, Event as Process, Οι μη Σοβαρές Διαλέξεις, Το Συμβάν ως Διαδικασία, Η Ελληνική «Ιδιαιτερότητα» και Ευρωπαϊκή «Κανονικότητα», Δημιουργικές Εναλλακτικές Προτάσεις για Έξοδο από τη Χρεοκοπία, Υπονομευτική Κατάφαση και Υπερταύτιση, It Takes Two to Tango