Παπαστράτος: Πολλά περισσότερα από μια καπνοβιομηχανία

Του Τάσου Ζάχου

Tο όνομα Παπαστράτος έχει συνδεθεί εδώ και δεκαετίες με την επιχειρηματικότητα, την οικονομική ιστορία αλλά και τις εξελίξεις στην κοινωνία της Ελλάδας.  Τέσσερα αδέλφια, ο Ευάγγελος, ο Επαμεινώνδας, ο Ιωάννης και ο Σωτήρης, αποτέλεσαν σταθμό στη βιομηχανική ζωή του τόπου, θέτοντας ισχυρά θεμέλια στην ελληνική οικονομία, η οποία κινούνταν και ανέπνεε για πολλές δεκαετίες από το προϊόν του καπνού.

Όταν το 1930 συνέστησαν την «Ανώνυμον Βιομηχανικήν Εταιρείαν Σιγαρέττων Παπαστράτος (ΠΑΒΕΣ)», σύμφωνα με τις στατιστικές του υπουργείου, στα καπνά απασχολούνταν περίπου 1.000.000 εργάτες και υπάλληλοι (σχεδόν το 1/6 του τότε ελληνικού πληθυσμού). Από την πώληση των καπνών στο εξωτερικό εισέρρεαν χρήματα που αντιπροσώπευαν το 40% με 50% των χρημάτων που εισέρρεαν από όλα τα υπόλοιπα προϊόντα, ενώ μέσω της φορολογίας του καπνού το ελληνικό κράτος εισέπραττε το 1/5 των προσόδων του.

Η «ψυχή» της εταιρείας, ο Ευάγγελος Παπαστράτος, άρχισε μόλις στα δώδεκά του χρόνια «σαν κράχτης» από ένα μικρό κατάστημα στο Αγρίνιο και έφτασε να έχει σημαντική διεθνή παρουσία στις καπνικές αγορές, δημιουργώντας καπνοβιομηχανίες στην Αθήνα, τη Γερμανία και την Αίγυπτο. Άνθρωπος δραστήριος και διορατικός, πίστευε στην κοινωνική δράση, την εργασία και, κυρίως, στην επιχειρηματικότητα. Παράλληλα, ένα μεγάλο μέρος της ζωής του πρόλαβε να το περιγράψει, κλείνοντας τα 80 έτη του, στην αυτοβιογραφία του, το 1964, με τίτλο Η δουλειά κι ο κόπος της. Διαβάζοντας κανείς το βιβλίο, διαπιστώνει ότι η πορεία του μπορεί να αποτελέσει παράδειγμα και πηγή αισιοδοξίας και έμπνευσης για τους νέους ακόμη και σήμερα.

Σε ένα χαρακτηριστικό απόσπασμα αναφέρει: «Είναι ψέμα και μεγάλο λάθος να δίνεται στους νέους η εντύπωση πως είναι αδύνατο να προκόψουν, αν δεν χρησιμοποιήσουν όλα τα μέσα, κι εκείνα που δεν είναι αδιάβλητα. Η τιμιότητα είναι το καλύτερο μέσο για έναν νέο που θέλει να επιτύχει στη ζωή του, αν είναι πραγματικά αποφασισμένος να δώσει όλες του τις δυνάμεις στον σκοπό που θα τάξει στον εαυτό του, χωρίς βέβαια τη μονομέρεια που μαραίνει τα νιάτα και την ανθρωπιά του, αλλά και χωρίς να σπαταλάει τις δυνάμεις του σε πολλά και σε τίποτα και να χάνει το κουράγιο του σε κάθε φύσημα αντίξοου ανέμου».

Σήμερα, έπειτα από 85 χρόνια παρουσίας στην ελληνική αγορά, η Παπαστράτος παραμένει μία από τις σημαντικότερες ελληνικές βιομηχανίες, υπό την ομπρέλα τα τελευταία 13 χρόνια ενός πολυεθνικού κολοσσού, της Philip Morris International. Η ουσία των λόγων του ιδρυτή της έχει χαραχτεί στο DNA της εταιρείας, που εξακολουθεί να δίνει έμφαση στους νέους ανθρώπους, στα στελέχη της, στις κοινωνικές δράσεις, αλλά και στη στήριξη ενός πολύ σημαντικού κλάδου για την Ελλάδα, όπως αυτός της καπνοβιομηχανίας – στοιχεία που την έφεραν στην πρώτη θέση της λίστας του Fortune με τις Αξιοθαύμαστες Εταιρείες στην Ελλάδα.

Πλέον στο «τιμόνι» της Παπαστράτος βρίσκεται από τον Αύγουστο του 2015, ως πρόεδρος και CEO, o Χρήστος Χαρπαντίδης, ο οποίος είναι στην εταιρεία από το 2003. Τον συναντήσαμε στις εγκαταστάσεις της Παπαστράτος στον Ασπρόπυργο και μας μίλησε για το τι κάνει μια εταιρεία που πουλά τσιγάρα, ένα ομολογουμένως δύσκολο προϊόν, «admired» σε δύσκολες εποχές, για τα επόμενα σχέδια, για προβλήματα του κλάδου, αλλά και για τη στήριξη καινοτόμων ελληνικών επιχειρήσεων από την Παπαστράτος, όπως ακριβώς θα ήθελε και ο ιδρυτής της.

Oι επενδύσεις φέρνουν θετικά αποτελέσματα εν μέσω κρίσης
Η Παπαστράτος κατάφερε και πέρυσι, δίνοντας μεγάλη έμφαση στις εξαγωγές, να σημειώσει θετικά οικονομικά αποτελέσματα. Το επιχειρείν στον πλέον φορολογημένο κλάδο στην Ελλάδα δεν είναι εύκολο, αλλά το επενδυτικό πλάνο της εταιρείας συνεχίζεται παρά τις αντιξοότητες. «Μετά το 2009, για δύο συνεχόμενες χρονιές, τόσο το 2014 όσο και το 2015 τα αποτελέσματά μας ήταν θετικά, γεγονός το οποίο δικαιώνει τις επιλογές μας. Παρά τις δύσκολες οικονομικές συνθήκες, συνεχίζουμε να επενδύουμε. Πέρυσι ολοκληρώσαμε τη μεγάλη επένδυση που είχαμε ανακοινώσει στα τέλη του 2014 για την εγκατάσταση επτά νέων γραμμών παραγωγής και μιας υπερσύγχρονης μονάδας επεξεργασίας καπνού, και καταφέραμε να πολλαπλασιάσουμε τις εξαγωγές μας, οι οποίες έχουν πλέον φτάσει το 60% της παραγωγής μας. Σήμερα εξάγουμε σε περισσότερες από 30 χώρες» αναφέρει ο Χρήστος Χαρπαντίδης στο Fortune. Οι εξαγωγές είναι σημαντικό κομμάτι για την Παπαστράτος, καθώς, με την πτώση του όγκου κατανάλωσης στην ελληνική αγορά, αντισταθμίζουν τις απώλειες. Όπως εξηγεί ο CEO της εταιρείας, στόχος είναι να ισχυροποιηθεί η θέση της καπνοβιομηχανίας στην Ελλάδα και, παράλληλα, να αυξηθούν οι εξαγωγές, που «αποτελούν βασικό μέρος της στρατηγικής μας».

Για το πρώτο σκέλος, ενδεικτική των προθέσεων της Παπαστράτος και της μητρικής εταιρείας είναι η ανανέωση για ακόμα τρία χρόνια (2016-2018) της συμφωνίας για αγορά ελληνικών καπνών ανατολικού τύπου με την ελληνική κυβέρνηση. Η συμφωνία αυτή αυξάνει την προβλεψιμότητα του οικονομικού περιβάλλοντος για τους 30.000 καπνοκαλλιεργητές και εργάτες στη χώρα, ενώ εξασφαλίζει επαρκείς ποσότητες εξαιρετικής ποιότητας καπνών για τη λειτουργία της Philip Morris International παγκοσμίως. «Η ανανέωση της συμφωνίας παρέχει στους Έλληνες καπνοκαλλιεργητές σταθερότητα και, συγχρόνως, αποτελεί άλλη μία απόδειξη ότι η Παπαστράτος νοιάζεται και στηρίζει τη χώρα μας, όπως το έκανε και τα τελευταία 85 χρόνια. Με όλες μας τις κινήσεις, στοχεύουμε να ενισχύσουμε την παρουσία μας στην Ελλάδα, αλλά και να στηρίξουμε ακόμη περισσότερο τη χώρα και την ελληνική κοινωνία. Είναι ενδεικτικό της σημασίας της συμφωνίας αυτής για την ελληνική καπνοκαλλιέργεια ότι πριν από λίγο καιρό καπνοπαραγωγοί μας έλεγαν πως, αν δεν υπήρχε αυτή η συμφωνία, που περιλαμβάνει την αγορά του 50% των ελληνικών καπνών ανατολικού τύπου, δεν θα υπήρχε στην Ελλάδα ούτε ένας καπνοπαραγωγός» αναφέρει ο πρόεδρος και διευθύνων Σύμβουλος της Παπαστράτος.

Η σχέση, άλλωστε, της μεγαλύτερης πολυεθνικής εταιρείας καπνού στον κόσμο, της Philip Morris, με την Ελλάδα και την Παπαστράτος κρατά χρόνια, πολύ πιο πριν από την εξαγορά της δεύτερης από την πρώτη, το 2003. Από το 1975 η αμερικανική εταιρεία έχει αναθέσει στην ελληνική θυγατρική την παραγωγή του Marlboro, του κυρίαρχου σήματος παγκοσμίως, με τον περίφημο καουμπόι εν δράσει, το οποίο παραμένει και σήμερα το πιο ισχυρό brand στο portfolio της Παπαστράτος.

Πλέον η εταιρεία έχει οριστεί επικεφαλής των αγορών της Ρουμανίας, της Βουλγαρίας, της Κύπρου και της Μάλτας, κίνηση που, όπως αναφέρει ο Χρήστος Χαρπαντίδης, είναι μια επιπλέον ψήφος εμπιστοσύνης της πολυεθνικής στην εταιρεία και τη χώρα μας. «Είναι στρατηγική επιλογή η σημαντική παρουσία της Philip Morris στην Ελλάδα. Δεν θέλουμε να ωραιοποιήσουμε την κατάσταση, καθώς τα πράγματα δεν είναι εύκολα. Οι λόγοι για τους οποίους η μητρική εταιρεία ενισχύει την Παπαστράτος είναι η παράδοση που έχουμε ως χώρα στον συγκεκριμένο κλάδο, αλλά και ο ρόλος της εταιρείας μας εδώ και πολλά χρόνια στην ελληνική οικονομία. Επίσης, η Philip Morris International επενδύει στους ανθρώπους και θεωρεί ότι στην Ελλάδα έχουμε εξαιρετικά στελέχη».Δεν είναι τυχαίο ότι περισσότεροι από 50 άνθρωποι της Παπαστράτος κάνουν αυτή τη στιγμή καριέρα σε διάφορες θέσεις της Philip Morris International στο εξωτερικό».

Η Philip Morris International στηρίζει την ελληνική θυγατρική της και η Παπαστράτος συνεχίζει να κάνει στρατηγικές κινήσεις με στόχο αφενός την αύξηση της παραγωγής του εργοστασίου, κυρίως μέσω των εξαγωγών, και αφετέρου τη στήριξη της χώρας, όπως θα ήθελαν και οι ιδρυτές της. «Καταφέραμε να καταστήσουμε το εργοστάσιο της Παπαστράτος ένα από τα πιο σύγχρονα της Philip Morris International στην Ευρώπη, να μεταφέρουμε παραγωγή στην Ελλάδα και να το μετατρέψουμε σε εξαγωγικό κέντρο. Στόχος μας είναι να παραμείνουμε δυναμικά στην Ελλάδα, να συνεχίσουμε να δίνουμε εργασία στους 800 εργαζομένους μας, οι οποίοι είναι η δύναμή μας, να συνεχίσουμε να επενδύουμε. Οι επενδύσεις είναι απαραίτητες τόσο για την εταιρεία όσο και για το σύνολο της οικονομίας. Θέλουμε να κάνουμε το καλύτερο όχι μόνο για την εταιρεία μας, αλλά και για τη χώρα. Βοηθάμε τους νέους ανθρώπους, συνεχίζουμε την κοινωνική δράση για ευαίσθητες κοινωνικές ομάδες και βοηθάμε την ελληνική καπνοπαραγωγή με τη δέσμευσή μας να αγοράζουμε τα ελληνικά καπνά».

Η μάστιγα του λαθρεμπορίου καπνού
Ο κλάδος των καπνικών προϊόντων αποτελεί και σήμερα έναν σημαντικό πυλώνα της ελληνικής οικονομίας και κοινωνίας. Υπολογίζεται ότι απασχολεί 60.000 οικογένειες, συμπεριλαμβανομένων των αγροτών και των εργατών στις καπνοπαραγωγικές περιοχές και των εργαζομένων στη μεταποίηση και την καπνοβιομηχανία και των λιανοπωλητών. Συνολικά εισφέρει περίπου το 7% των εσόδων του κρατικού προϋπολογισμού σε ετήσια βάση. Παρ’ όλα αυτά, κατά τη διάρκεια της κρίσης και λόγω της συνεχούς αύξησης της φορολογίας, έχει υποστεί σημαντικό πλήγμα, αφού μόνο την τελευταία εξαετία έχουν σημειωθεί οκτώ αυξήσεις φόρων! Παράλληλα, το λαθρεμπόριο υπολογίζεται ότι είναι στο 20% της συνολικής κατανάλωσης. Ο συνδυασμός των δύο αυτών παραγόντων έχει οδηγήσει σε σημαντική μείωση τα έσοδα του κράτους.

«Ο κλάδος έχει ανάγκη από ένα σταθερό φορολογικό σύστημα, καθώς και ένα πολυδιάστατο πλάνο για την καταπολέμηση του λαθραίου, οι επιπτώσεις του οποίου είναι συντριπτικές. Το 2009 το λαθρεμπόριο ήταν στο 3%, ενώ σήμερα είναι στο 20% της συνολικής κατανάλωσης. Μόνο για το κράτος οι απώλειες εσόδων ξεπερνούν τα 600 εκατ. ευρώ, την ώρα που αναζητώνται έσοδα και εφαρμόζονται μέτρα που λίγοι πιστεύουν ότι είναι αποτελεσματικά, όπως η αύξηση της φορολογίας στα τσιγάρα, για να συγκεντρωθούν 50 και 100 εκατ. ευρώ. Η αύξηση του λαθρεμπορίου οφείλεται στην αύξηση της τιμής των νόμιμων καπνικών προϊόντων λόγω της υπέρμετρης φορολογίας και στην οικονομική κρίση. Αυξήθηκαν δραματικά οι τιμές στα τσιγάρα και τα άλλα καπνικά προϊόντα. Και, φυσικά, τα παράνομα προϊόντα έχουν γίνει η εναλλακτική επιλογή για τον καταναλωτή».

Στο πλαίσιο αυτό, η Παπαστράτος έχει ήδη προχωρήσει σε κάποιες ενέργειες , όπως ενημερωτικές εκστρατείες και υποστήριξη των Αρχών με τεχνογνωσία και εξοπλισμό, αλλά και προτάσεις προς την πολιτεία για την καταπολέμηση του φαινομένου. Η δημιουργία συντονιστικού οργάνου για όλες τις αρμόδιες διωκτικές Αρχές (ΣΔΟΕ, Τελωνεία, Λιμενικό, Αστυνομία και Οικονομική Αστυνομία), η εκπόνηση εθνικού σχεδίου δράσης κατά του λαθρεμπορίου καπνικών προϊόντων, η αναθεώρηση επί το αυστηρότερον της υφιστάμενης νομοθεσίας και η αναζήτηση ευρωπαϊκών κονδυλίων, προκειμένου να χρηματοδοτηθούν συγκεκριμένες δράσεις ενάντια στο παράνομο εμπόριο καπνικών προϊόντων, όπως η αγορά σταθερών και κινητών X-ray scanners είναι μερικές από τις προτάσεις που έχει υποβάλει η Παπαστράτος στις εκάστοτε κυβερνήσεις. Μάλιστα, η εταιρεία το 2015 δώρισε το πρώτο κινητό X-ray scanner, αξίας δύο εκατ. ευρώ, στο υπουργείο Οικονομικών. «Αυτό από μόνο του δεν φτάνει», όπως εξηγεί ο Χρήστος Χαρπαντίδης. «Είμαστε ακόμη πολύ μακριά. Υπάρχει καλή διάθεση και γίνεται μεγάλη προσπάθεια».

Φορολογικό «τσουνάμι»
Αυτό που ζητεί ο κλάδος είναι κυρίως ένα σταθερό φορολογικό σύστημα και μια ισορροπημένη μείωση όλων των φορολογικών συντελεστών (αναλογικού και πάγιου φόρου), ώστε να αναστραφεί η υπερφορολόγηση της τελευταίας εξαετίας. Από 1η Ιουνίου αυξήθηκε ο ΦΠΑ στο 24%. Αυτή την αύξηση η Παπαστράτος αποφάσισε να την απορροφήσει. Ωστόσο, επιπλέον της αύξησης αυτής θα υπάρξει από τον Ιανουάριο του 2017 αύξηση και του ειδικού φόρου κατανάλωσης, η οποία θα εκτοξεύσει τη μέση φορολογική επιβάρυνση στα τσιγάρα στο 89,8% (!) της λιανικής τιμής.

Πρακτικά αυτό σημαίνει πως θα υπάρξει αύξηση των λιανικών τιμών κατά 40-50 λεπτά ανά πακέτο, με επιπτώσεις όχι μόνο στους καταναλωτές, αλλά και στον κλάδο συνολικά. Το παράνομο εμπόριο αναμένεται να εκτιναχτεί και πάλι μετά τη σταθεροποίηση που παρατηρείται, ενώ θα υπάρξει περαιτέρω συρρίκνωση της νόμιμης αγοράς, που θα έχει ως αποτέλεσμα να κινδυνεύουν να κλείσουν και άλλα περίπτερα (τα τελευταία χρόνια έχουν κλείσει περισσότερα από 10.000 περίπτερα και ψιλικά). Και φυσικά θα υπάρξει μεγάλη πίεση και για τους Έλληνες καπνοκαλλιεργητές. Όλα αυτά θα έχουν ως αποτέλεσμα τα εκτιμώμενα επιπρόσθετα έσοδα ύψους 120 εκατ. ευρώ να μη φτάσουν ποτέ στα ταμεία του κρατικού προϋπολογισμού, δημιουργώντας ένα νέο δημοσιονομικό κενό, το οποίο θα πρέπει να καλυφθεί από αλλού.

«Έχει αποδειχθεί ότι η αποτελεσματικότητα των έμμεσων φόρων δεν είναι αυτή που αναμένεται για τα δημόσια ταμεία. Ενδεικτικά αναφέρω ότι το 2014, όταν με τον επιπλέον φόρο που επιβλήθηκε αυξήθηκε η τελική τιμή των τσιγάρων κατά δέκα λεπτά, το Δημόσιο όχι μόνο δεν εισέπραξε τα 50 εκατ. ευρώ που υπολόγιζε, αλλά έχασε περίπου 100 εκατ. ευρώ. Τώρα πάμε για μια αύξηση 50 λεπτών στην τελική τιμή του πακέτου και οι επιπτώσεις αναμένονται δραματικές».

Η υπερφορολόγηση του συγκεκριμένου κλάδου είναι μόνο ένα παράδειγμα ανάμεσα στα πολλά του ελληνικού επιχειρείν. Μετά από μια έντονη περίοδο αβεβαιότητας και διαπραγματεύσεων, αλλά και οικονομικής ασφυξίας λόγω των capital controls, ένα μεγάλο κομμάτι της αξιολόγησης ολοκληρώθηκε, έστω και με δύσκολα μέτρα. Πώς βλέπει την επόμενη μέρα ο επικεφαλής της Παπαστράτος;

«Είμαι από τη φύση μου αισιόδοξος άνθρωπος και πάντα θέλω να ελπίζω σε θετικές εξελίξεις. Πιστεύω ότι, αν διορθώσουμε κάποια βασικά σημεία, η χώρα θα επιστρέψει στην ανάπτυξη. Πρέπει να σταματήσει η αβεβαιότητα, να γυρίσουν τα χρήματα στο τραπεζικό σύστημα και να ενισχυθούν οι ΜμΕ, ενώ σημαντικό ρόλο θα παίξει και ο νέος αναπτυξιακός νόμος. Διάθεση υπάρχει, αλλά, για να γίνουν επενδύσεις, χρειάζεται σταθερότητα, κατάλληλο φορολογικό πλαίσιο και λιγότερη γραφειοκρατία. Έχουμε αργήσει, ωστόσο πρέπει να είμαστε αισιόδοξοι» σχολιάζει ο Χρήστος Χαρπαντίδης.

Όπως εξηγεί, το «κλειδί» για την ανάκαμψη είναι οι άνθρωποι, ενώ η κρίση έκανε τους Έλληνες πιο εξωστρεφείς. Παράλληλα, επισημαίνει ότι αυτό που έχει ανάγκη η Ελλάδα αυτή τη στιγμή είναι οι επιχειρήσεις και οι ηγέτες της να κάνουν πράγματα που υπερβαίνουν το κομμάτι της δουλειάς τους, χωρίς απαραίτητα να περιμένουν κάποιο αντάλλαγμα. «Ένα βασικό κομμάτι της στρατηγικής μας είναι αυτό που εμείς περιγράφουμε ως κοινωνική υπευθυνότητα. Πρέπει να δημιουργούμε ευκαιρίες. Όσο και να ακούγεται αυτό σαν ευχολόγιο, δεν γίνεται διαφορετικά. Αν ο καθένας μείνει στα προβλήματά του και δεν σηκώσει το κεφάλι του να δει τι γίνεται δίπλα του, δεν πρόκειται να τα καταφέρουμε».

Παπαστράτος: Ένα hub για νέες ιδέες και startups
Η εταιρεία υποστηρίζει ενεργά την επιχειρηματικότητα. Η Παπαστράτος έχει μετατραπεί σε ένα hub για νέες ιδέες και επιχειρηματικές προτάσεις, στηρίζοντας το ελληνικό οικοσύστημα των startups.

«Η εμπειρία μας από το πρόγραμμα για startups που κάναμε πέρυσι ήταν αποκαλυπτική. Απευθύναμε ανοιχτή πρόσκληση σε υποψήφιους startuppers να καταθέσουν τις ιδέες τους. Συνολικά υπεβλήθησαν περίπου 200 ιδέες, οι οποίες πέρασαν από μια διαδικασία αξιολόγησης από ανεξάρτητη κριτική επιτροπή. Στη συνέχεια, κατά τη διάρκεια ενός bootcamp πέντε ημερών, αξιόλογοι σύμβουλοι επιχειρήσεων και πρώην startuppers έδιναν συμβουλές στους επίδοξους επιχειρηματίες για το πώς να δομήσουν το business plan τους και να προωθήσουν την ιδέα τους. Η ποιότητα των ιδεών, αλλά και η όρεξη των νέων αυτών ανθρώπων που είδαμε, ήταν εντυπωσιακές. Σήμερα οι δέκα ιδέες, που κέρδισαν χρηματοδότηση ύψους 15.000 ευρώ η καθεμία, έχουν προχωρήσει, και λειτουργούν ήδη ως επιχειρήσεις».

*Το άρθρο δημοσιεύεται στο νέο τεύχος του Fortune που κυκλοφορεί στα περίπτερα.

** Φωτογραφίες: Στέφανος Παπαδόπουλος