Πες μου γιατρέ μου τι είναι η γλουτένη;

Τα ερωτήματα που γεννούνται είναι πολλά. Τι είναι η γλουτένη; Που θα βρω τρόφιμα; Που ξέρω ότι κάτι δεν περιέχει γλουτένη; Έχω δυσανεξία στη γλουτένη; Πως το καταλαβαίνω; Η κλινική διαιτολόγος/διατροφολόγος του Νοσοκομείου Παίδων Α. Κυριακού Ράνια Ζέρβα μας λύνει κάθε απορία.

Τι είναι η γλουτένη;
«Είναι πρωτεΐνη που περιέχεται στο σιτάρι, στη σίκαλη, στο κριθάρι και σε μικρότερη ποσότητα στη βρώμη. Βρίσκεται άρα σε ένα ευρύ φάσμα τροφίμων που περιλαμβάνονται στο καθημερινό μας διαιτολόγιο. Υπάρχουν άτομα με γενετική προδιάθεση στα οποία η πρόσληψη γλουτένης προκαλεί μια χαρακτηριστική διάχυτη βλάβη στο λεπτό τους έντερο, με συνέπεια την μείωση της απορρόφησης των θρεπτικών συστατικών. Η μη φυσιολογική αυτή ευαισθησία στη γλουτένη ονομάζεται κοιλιοκάκη και μπορεί να εμφανιστεί σε άτομα κάθε ηλικίας (βρέφη ως ενήλικες)».

Πως και ακούμε πλέον τόσο συχνά για την γλουτένη, ενώ μέχρι πρότινος δεν αποτελούσε θέμα;
«Η γλουτένη πάντα αποτελούσε πρόβλημα για τα άτομα που εμφανίζουν δυσανεξία σε αυτή. Απλά τον τελευταίο καιρό ακούγεται έντονα η δίαιτα ελεύθερη γλουτένης (gluten free diet) και σαν μια νέα μορφή δίαιτας που μπορεί να βοηθήσει στην απώλεια βάρους. Πολλές διασημότητες, τόσο στην Ευρώπη, όσο και στην Αμερική έχουν μειώσει την γλουτένη στο καθημερινό τους διαιτολόγιο και έχουν «εκτοξεύσει» τη δημοτικότητα της συγκεκριμένης δίαιτας. Η απώλεια βάρους επιτυγχάνεται από την αποφυγή τροφίμων που περιέχουν γλουτένη και ταυτόχρονα είναι και πλούσια σε θερμίδες, όπως τα αρτοπαρασκευάσματα, τα ζυμαρικά, τα μπισκότα, τα γλυκά. Αυτό βέβαια προϋποθέτει ότι η δίαιτα θα τηρηθεί αυστηρά και τα τρόφιμα αυτά θα αντικατασταθούν από άλλα χαμηλής θερμιδικής αξίας, όπως λαχανικά και φρούτα. Υπάρχει όμως και ο κίνδυνος αντί κάποιος να αδυνατίσει ακολουθώντας τη δίαιτα ελεύθερη γλουτένης να παχύνει, καθώς στρέφεται σε τρόφιμα που δεν περιέχουν μεν γλουτένη, αλλά περιέχουν λίπος. Επιπλέον, στην αγορά υπάρχουν πολλές επιλογές ειδικών τροφίμων χωρίς γλουτένη, που περιέχουν όμως μεγάλη ποσότητα λίπους και απλών υδατανθράκων (ζάχαρη) και οδηγούν σε αύξηση του σωματικού βάρους».

Διαβάστε ακόμη: Πώς να κρατήσετε τον εγκέφαλό σας σε φόρμα

Σαν διαταραχή πάντως… Μπορεί να την έχεις και να μην το γνωρίζεις;
«Η δυσανεξία στη γλουτένη ή κοιλιοκάκη μπορεί να έχει γενετική προδιάθεση ή να παρουσιαστεί σε οποιαδήποτε ηλικία, τόσο σε παιδιά, όσο και σε ενήλικες. Στα πλαίσια αυτής της διαταραχής το ανοσοποιητικό σύστημα διεγείρεται και προκαλεί έντονη φλεγμονή στο βλεννογόνο του λεπτού εντέρου κάθε φορά που ο ασθενής καταναλώνει γλουτένη. Φαίνεται ότι συνυπάρχουν γενετικοί και ανοσολογικοί παράγοντες. Αυτό έχει σαν συνέπεια να εμφανίζεται δυσαπορρόφηση θρεπτικών συστατικών με ποικιλία κλινικών συμπτωμάτων, ανάλογα με την έκταση της βλάβης. Έτσι λοιπόν εάν βρίσκεται σε αρχικό στάδιο ή εάν η βλάβη δεν έχει μεγάλη έκταση και εμφανίζονται ήπια συμπτώματα, είναι πιθανόν να έχουμε αυτή την διαταραχή και να μην το γνωρίζουμε. Ωστόσο, όταν κάποια από τα συμπτώματα αυτά γίνονται επίμονα και χρόνια θα πρέπει να οδηγηθούμε σε μια πιο λεπτομερή διερεύνηση, σε συνεργασία με κάποιον γαστρεντερολόγο». 

Ποια είναι τα συμπτώματα τόσο σε παιδιά όσο και σε ενήλικες;
«Τα κλινικά συμπτώματα της κοιλιοκάκης διαφοροποιούνται ανάλογα με την έκταση της βλάβης στο λεπτό έντερο. Έτσι είναι δυνατόν να δημιουργηθεί μια εκτενής δυσαπορρόφηση θρεπτικών συστατικών με σοβαρές συνέπειες στην υγεία ή μια ανεπάρκεια σιδήρου από μια μικρότερης έκτασης δυσαπορρόφηση. Τα συμπτώματα μπορεί να εμφανιστούν στη βρεφική ηλικία με την κατανάλωση δημητριακών που περιέχουν γλουτένη αλλά και αργότερα στην παιδική ηλικία με διαταραχές ανάπτυξης, συνήθως στασιμότητα ή απώλεια βάρους, χαμηλό σωματικό ύψος, μετεωρισμό (φούσκωμα) στην κοιλιά, σιδηροπενική αναιμία, διάρροιες. Οι ενήλικες με δυσανεξία στη γλουτένη μπορεί να εμφανίσουν σε γενικές γραμμές απώλεια σωματικού βάρους, στεατόρροια (απώλεια λίπους στα κόπρανα), μετεωρισμό, εμετό, αδυναμία, κούραση, καθώς και αυξημένη όρεξη. Σε μερικές περιπτώσεις μπορεί να συνυπάρχει διάρροια. Επιπλέον αναφέρονται κοιλιακοί πόνοι, αναιμίες από ανεπαρκή απορρόφηση σιδήρου ή βιταμινών Β12 και φυλλικού οξέος, υπασβεστιαιμία από δυσαπορρόφηση της βιταμίνης D, καθώς και μια ποικιλία συμπτωμάτων από αδυναμία απορρόφησης υδατοδιαλυτών βιταμινών. Πιο πρόσφατα έχει αναφερθεί ότι η κοιλιοκάκη μπορεί να συνδέεται και με ασθένειες αρκετά διαφορετικές μεταξύ τους όπως η ηπατική νόσος, η δερματίτιδα, ο σακχαρώδης διαβήτης τύπου 1 και η υπογονιμότητα».

Διαβάστε ακόμη: Ωμός, όμορφος και υγιής

Θα λέγατε ότι πρόκειται για μόδα της εποχής, ωστόσο ή ότι έχουν αυξηθεί οι άνθρωποι με δυσανεξία στη γλουτένη;
«Η αλήθεια είναι πως παλαιότερα θεωρούσαν πως η συχνότητα εμφάνισης της κοιλιοκάκης ήταν μικρότερη, αλλά νέες μελέτες έδειξαν ότι το ποσοστό εμφάνισης της νόσου είναι μεγαλύτερο. Από την άλλη πλευρά επειδή τα συμπτώματα είναι ποικίλα κάποια άτομα με ήπια συμπτώματα πιθανόν να έχουν δυσανεξία στη γλουτένη και να μην έχουν διαγνωσθεί. Παράλληλα με την παθολογική αυτή κατάσταση, η δίαιτα ελεύθερη γλουτένης έρχεται στην επιφάνεια όπως προαναφέρθηκε σαν μια καινούργια «μαγική συνταγή» απώλειας βάρους. Πρόκειται δηλαδή και για μόδα της εποχής που προβάλλεται έντονα από τα ΜΜΕ. Το σίγουρο είναι ότι η σωστή πληροφόρηση για τη γλουτένη και τις συνέπειές της μπορεί να ευαισθητοποιήσει άτομα με ήπια αλλά επίμονα συμπτώματα για περαιτέρω έλεγχο και αντιμετώπιση».

Πως αντιμετωπίζουμε τη δυσανεξία στη γλουτένη;
«Η ελεύθερη γλουτένης δίαιτα αποτελεί την ενδεικτική και μοναδική θεραπεία. Η εφαρμογή της είναι δια βίου, ενώ οποιαδήποτε υποτροπή (κατανάλωση τροφίμων που περιέχουν γλουτένη), οδηγεί σε επανεμφάνιση της εντεροπάθειας και των συμπτωμάτων. Όταν αποσυρθεί δηλαδή από το ημερήσιο διαιτολόγιο η γλουτένη, η αλλοίωση του εντερικού βλεννογόνου εξαφανίζεται μέσα σε λίγες εβδομάδες και η βελτίωση μπορεί να συνεχιστεί για μήνες, ενώ υποτροπιάζει λίγες ημέρες μετά την επανεισαγωγή της γλουτένης στη δίαιτα του ασθενούς».

Διαβάστε ακόμη: Η «Mediterranean Food» φέρνει τις μεσογειακές γεύσεις στη Γερμανία

Ποια είναι εν τάχει τα πιο συνηθισμένα καθημερινά τρόφιμα που περιέχουν γλουτένη;
«Ψωμί λευκό και ολικής άλεσης, φρυγανιές, παξιμάδια, κουλούρια και τα άλλα αρτοπαρασκευάσματα, οι πίτες, τα δημητριακά πρωινού, τα ζυμαρικά, το κέικ, τα μπισκότα, η πίτσα, τα κρουασάν, τα κριτσίνια, τα κράκερς, οι γκοφρέτες, τα γλυκά με παντεσπάνι. Το ρύζι, οι πατάτες και το καλαμπόκι δεν περιέχουν γλουτένη και μπορούν να καταναλωθούν άφοβα από άτομα με κοιλιοκάκη. Ιδιαίτερη προσοχή χρειάζεται, καθώς τα σιτηρά που περιέχουν γλουτένη μπορούν να χρησιμοποιηθούν στην παρασκευή μερικών προϊόντων κρέατος, κονσερβών, αλλαντικών, σαλτσών, κατεργασμένων τυριών καθώς και άλλων βιομηχανοποιημένων προϊόντων. Για το λόγο αυτό, πριν καταναλωθεί κάποιο τρόφιμο καλό είναι να γίνει προσεκτική ανάγνωση της ετικέτας του τροφίμου με τις διατροφικές πληροφορίες. Στην ετικέτα θα πρέπει επίσης ο ασθενής να είναι σε θέση να αναγνωρίζει και τις «κρυμμένες» μορφές της γλουτένης π.χ υδρολυμένη φυτική πρωτεΐνη (μπορεί να προέρχεται από σιτάρι). Οι εταιρείες τροφίμων από την πλευρά τους, πρέπει να αναγράφουν αν το προϊόν περιέχει γλουτένη ή ίχνη γλουτένης, αφού και τρόφιμα που μπορεί να μην σκεφτόμαστε ότι την περιέχουν, όπως σοκολάτες, παγωτά, καραμέλες, τσίχλες, κέτσαπ, μπορεί να περιέχουν ίχνη αυτής και να μην μπορούν να καταναλωθούν. Τέλος, υπάρχουν και ποτά που περιέχουν γλουτένη όπως η μπύρα λόγω της βύνης, το ουίσκυ λόγω διαδικασίας παραγωγής, καθώς και η βότκα και το ρούμι που ενδέχεται να την περιέχουν».