Στον «πυρετό» των Νόμπελ

Καθιερώθηκαν το 1895 από τον Άλφρεντ Μπέρναρντ Νόμπελ, τον διάσημο πιο Σουηδό χημικό, μηχανικό, βιομήχανο και πλούσιο εφευρέτη της υποβρύχιας νάρκης, με την ιδιαίτερη κλίση στις εκρηκτικές ύλες.

Πρόκειται για τον επιστήμονα που τελειοποίησε τον τρόπο παρασκευής της νιτρογλυκερίνης, πέτυχε την παρασκευή δυναμίτιδας με πυριτική γη, εφηύρε τη ζελατοδυναμίτιδα και την πολεμική άκαπνη πυρίτιδα.

Πάνω σε αυτά ο Άλφρεντ Νόμπελ «έχτισε» τα θεμέλια της βιομηχανίας του και μίας μεγάλης περιουσίας, μέρος της οποίας τελικά διέθεσε για τη δημιουργία του θεσμού των βραβείων Νόμπελ, ως μέρος της παρακαταθήκης του και στο όνομα της υστεροφημίας.

Οι πρώτες απονομές έγιναν το 1901 και αφορούσαν στους τομείς της Φυσικής, της Χημείας, της Ιατρικής και Φυσιολογίας, της Λογοτεχνίας και της Ειρήνης (το Νόμπελ Οικονομίας θεσμοθετήθηκε πολύ αργότερα, το 1968). Έκτοτε, τα Νόμπελ έγιναν ετήσιος θεσμός, που συγκεντρώνει το ενδιαφέρον της διεθνούς «αφρόκρεμας» των γραμμάτων και των τεχνών, των επιστημών και της πολιτικής, βεβαίως.

Διαβάστε ακόμη: Τα Οικονομικά δεν είναι(;) επιστήμη

Δεν είναι πάντως λίγες οι φορές που έχει ξεσπάσει θύελλα αντιδράσεων γύρω από τις υποψηφιότες για τα βραβεία (αν και τυπικά παραμένουν επτασφράγιστο μυστικό για μία 50ετια!), και κυρίως γύρω από τις τελικές επιλογές για τις ανώτατες διακρίσεις.

Ανά τις δεκαετίες, τα Νόμπελ έχουν χαρακτηριστεί «ευρωκεντρικά», κυρίως στην Λογοτεχνία -ενδεικτικά, από τον «χορό» έμειναν εκτός διεθνώς διακεκριμένοι συγγραφείς,  όπως ο Λέων Τολστόι, ο Άντον Τσέχοφ, ο Εμίλ Ζολά, ο Χόρχε Λουίς Μπόρχες, ο Μαρσέλ Προυστ, ο Τζέιμς Τζόις, ο Αύγουστος Στρίντμπεργκ, ο Τζον Απντάικ, ο Άρθουρ Μίλερ ή ο Μαρκ Τουέιν.

Μοιραία, ωστόσο, τις περισσότερες αντιδράσεις έχουν πυροδοτήσει οι απονομές των Νόμπελ Ειρήνης, με πλείστες όσες καταγγελίες ότι συνοδεύονται από κρυφή πολιτική «ατζέντα».

Αυτό συνέβη π.χ. το 1973, όταν για την «κούφια» εκεχειρία στο Βιετνάμ τιμήθηκαν με το Νόμπελ Ειρήνης ο τότε υπουργός Εξωτερικών των ΗΠΑ, Χένρι Κίσινγκερ -την ώρα δε που έκλεινε το «μάτι» σε δικτατορίσκους στην Λατινική Αμερική και στην Ελλάδα -μαζί με τον ηγέτη του κομμουνιστικού Βόρειου Βιετνάμ, Λε Ντουκ Θο (αρνήθηκε το βραβείο).

Αμφιλεγόμενη ήταν και η απονομή του Νόμπελ Ειρήνης 2009 στον Μπαράκ Ομπάμα, η υποψηφιότητα του οποίου κατατέθηκε πριν καλά-καλά συμπληρώσει έντεκα ημέρες στον Λευκό Οίκο κι ενώ η χώρα του εμπλεκόταν στρατιωτικά στο Αφγανιστάν και στο Ιράκ.

Διαβάστε ακόμη: «I have a dream…»

Η περίπτωση που έχει πάντως περάσει στα χρονικά ως η πιο «σκοτεινή» ήταν αυτή του Μαχάτμα Γκάντι, ο οποίος προτάθηκε τρεις φορές για το Νόμπελ Ειρήνης, αλλά δεν του απονεμήθηκε ποτέ. Γεγονός για το οποίο μέλη της αρμόδιας νορβηγικής Επιτροπής δήλωσαν μεταμέλεια, κατόπιν… εορτής.

Αλλά, ως γνωστόν, οι τελικές επιλογές των αρμόδιων επιτροπών και Ακαδημιών της Σουηδίας και της Νορβηγίας δεν επιδέχονται επανεξέτασης κι ενστάσεων. Ανακοινώνονται εν είδει αξιώματος κάθε χρόνο, τέτοια εποχή, αμέσως μετά τις σχετικές ψηφοφορίες. Υπάρχουν, ωστόσο, και σε αυτές μερικοί περιοριστικοί όροι.

Με εξαίρεση το Νόμπελ Ειρήνης, τα βραβεία μπορούν να απονεμηθούν μόνον σε πρόσωπα για το έργο και την προσφορά τους, στη διάρκεια του έτους της εκάστοτε απονομής. Για κάθε δε βραβείο Νόμπελ μπορεί να επιλεγούν το ανώτερο τρία άτομα και δύο διαφορετικά επιτεύγματα, στον εκάστοτε τομέα.

Οι μετά θάνατον υποψηφιότητες απαγορεύονται. Όσοι πάντως νικητές εγκαταλείψουν τον μάταιο τούτο κόσμο στο μεσοδιάστημα που μεσολαβεί μεταξύ της υποψηφιότητάς τους και της τελετής απονομής, δικαιούνται του βραβείου.

Διαβάστε ακόμη: Εταιρική κοινωνική ευθύνη, τότε και τώρα

Εάν πάλι σε κάποια κατηγορία τελικά δεν υπάρξει νικητής -κάτι που έχει συμβεί 19 φορές μέχρι σήμερα στον θεσμό των Νόμπελ- τότε το χρηματικό έπαθλο που συνοδεύει το εν λόγω βραβείο διανέμεται μεταξύ των υπόλοιπων νικητών της ίδιας χρονιάς.

Κάθε Νομπελίστας παίρνει ένα χρυσό μετάλλιο, ένα δίπλωμα κι ένα χρηματικό ποσό, που από χρόνο σε χρόνο διαφέρει. Πέρυσι, έφθανε τα οκτώ εκατομμύρια σουηδικές κορώνες – περίπου 884.000 ευρώ. Σημειωτέον ότι μεταξύ του 1901 και του 2012, τα βραβεία Νόμπελ έχουν απονεμηθεί 555 φορές σε 863 προσωπικότητες και οργανισμούς, εκ των οποίων κάποιοι έχουν τιμηθεί πάνω από μία φορά.

Το «ημερολόγιο» των φετινών Νόμπελ
Δευτέρα 7 Οκτωβρίου: ανακοινώθηκε το Νόμπελ Ιατρικής και Φυσιολογίας, που απονέμεται τους Αμερικανούς Τζέιμς Ρόθμαν και Ράντι Σέκμαν και στον Γερμανό Τόμας Ζίντχοφ για την έρευνά τους γύρω από τον τρόπο με τον οποίο τα κύτταρα οργανώνουν το σύστημα μεταφοράς τους, πώς παράγεται η ινσουλίνη στον οργανισμό και απελευθερώνεται στο αίμα, στο κατάλληλο σημείο και κυρίως την κατάλληλη στιγμή.

Τρίτη 8 Οκτωβρίου: θα ανακοινωθεί το Νόμπελ Φυσικής

Τετάρτη 9 Οκτωβρίου: θα ανακοινωθεί το Νόμπελ Χημείας

Πέμπτη 10 Οκτωβρίου: θα ανακοινωθεί το Νόμπελ  Λογοτεχνίας

Παρασκευή 11 Οκτωβρίου: θα ανακοινωθεί το Νόμπελ Ειρήνης

Δευτέρα 14 Οκτωβρίου: θα ανακοινωθεί το Νόμπελ Οικονομίας