2018: Η χρονιά που ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ θα θέλει να ξεχάσει

Η Κομισιόν βάζει στο στόχαστρό της Facebook, Twitter και Google, κατηγορώντας τις εταιρείες ότι δεν έχουν ευθυγραμμίσει επαρκώς τους όρους των υπηρεσιών τους με όσα αξιώνει η ΕΕ για τον σεβασμό της ιδιωτικής ζωής των χρηστών. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή γνωστοποιεί την πρόθεσή της για την επιβολή ενός ευρωπαϊκού φόρου στα έσοδα των ψηφιακών εταιρειών.

Καθώς αυτά συμβαίνουν στην Ευρώπη, στην άλλη όχθη του Ατλαντικού ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ κάνει δημόσια την αυτοκριτική του -θα είναι η πρώτη φορά μέσα στο 2018- καθώς η εταιρεία του που έχει πλέον ξεπεράσει τους 2,1 δισεκ. μηνιαίους χρήστες, κατηγορείται ότι διευκολύνει την παραπληροφόρηση και τη χειραγώγηση της κοινής γνώμης. «Όλα αυτά τα χρόνια, έχω κάνει σχεδόν κάθε λάθος που μπορείτε να φανταστείτε. Έκανα δεκάδες τεχνικά λάθη και κακές συμφωνίες. Εμπιστεύθηκα λάθος ανθρώπους και τοποθέτησα ταλαντούχους ανθρώπους σε λάθος ρόλους. Έχασα σημαντικές τάσεις και υπήρξα αργός στις αντιδράσεις μου. Ξεκίνησα το ένα μετά το άλλο προϊόντα που απέτυχαν», έγραψε ο Ζούκερμπεργκ με αφορμή την 14η επέτειο από την ίδρυση του μεγαλύτερου πλέον μέσου κοινωνικής δικτύωσης.

Η Facebook Inc. βρίσκεται αντιμέτωπη με το μεγαλύτερο σκάνδαλο στην ιστορία της. Διεθνή μέσα ενημέρωσης αποκαλύπτουν ότι η εταιρεία ανάλυσης δεδομένων Cambridge Analytica συνέλεξε χωρίς τη συγκατάθεσή τους τα δεδομένα 50 εκατομμυρίων χρηστών του μέσου κοινωνικής δικτύωσης, προκειμένου να αναπτύξει ένα λογισμικό που θα επέτρεπε να προβλεφθεί και επομένως να επηρεαστεί η ψήφος του εκλογικού σώματος υπέρ του Ντόναλντ Τραμπ στις αμερικανικές εκλογές του 2016, αλλά και υπέρ του Brexit στο κρίσιμο δημοψήφισμα στη Βρετανία. 

Οι αποκαλύψεις μοιάζουν με τσουνάμι που συμπαρασύρει και την μετοχή της εταιρείας στη Wall Street, με αποτέλεσμα να εξανεμιστούν τουλάχιστον 46 δισ. δολάρια από την κεφαλαιοποίησή της, ενώ ο Μαρκ Ζούκερμπεργκ βλέπει την περιουσία του να μειώνεται κατά 10,3 δισ. δολάρια. Οι αρχές στις ΗΠΑ και την Ε.Ε. βάζουν τη διοίκηση του διαδικτυακού κολοσσού στο στόχαστρο και απαιτούν εξηγήσεις. Την ίδια ώρα πρόσωπα όπως ο Τιμ Κουκ και ο Έλον Μασκ ασκούν δημόσια κριτική στην εταιρεία, ενώ στο διαδίκτυο απογειώνεται η εκστρατεία «Εγκαταλείψτε το Facebook» (#deletefacebook). Ο επικεφαλής και ιδρυτής του Facebook σπάει μετά από ημέρες τη σιωπή του και δηλώνει στο CNN: «Αποτελεί μια πολύ σημαντική παραβίαση της εμπιστοσύνης και πραγματικά λυπάμαι που συνέβη. Ευθύνη μας είναι να διασφαλίσουμε ότι δεν θα ξανασυμβεί». 

Η θύελλα αντιδράσεων κατά του Facebook δεν έχει τελειωμό, καθώς γίνεται γνωστό ότι η παραβίαση δεδομένων χρηστών του δικτύου είναι μεγαλύτερη από ό,τι αρχικά είχε εκτιμηθεί, με τα προσωπικά δεδομένα 87 εκατομμυρίων χρηστών να έχουν καταλήξει στα χέρια της εταιρείας Cambridge Analytica. Μέτοχοι της εταιρείας ζητούν για πρώτη φορά δημόσια την παραίτηση του Μαρκ Ζούκερμπεργκ, ο οποίος όμως απαντά: «Εγώ το ξεκίνησα, εγώ το έχτισα, εγώ είμαι υπεύθυνος για ό,τι συμβαίνει εδώ».  Ο CEO της εταιρείας ανηφορίζει στο Κονγκρέσο όπου για δύο ημέρες απαντά σε ερωτήσεις Αμερικανών βουλευτών σχετικά με τη λειτουργία του μέσου κοινωνικής δικτύωσης και τη μαζική παραβίαση δεδομένων. «Είναι προφανές σήμερα ότι δεν έχουμε κάνει αρκετά για να αποτρέψουμε αυτά τα εργαλεία να χρησιμοποιούνται λανθασμένα (…) Δεν λάβαμε ένα μεγάλο μέρος των ευθυνών μας και αυτό ήταν ένα μεγάλο λάθος. Ήταν λάθος μου και λυπάμαι», δηλώνει ο Ζούκερμπεργκ κατά τη διήμερη «ανάκριση», η οποία μεταδίδεται τηλεοπτικά σε όλο τον κόσμο. Παραδέχεται μάλιστα ότι ακόμη και ο δικός του λογαριασμός στο Facebook συγκαταλέγεται στους λογαριασμούς που παραβιάστηκαν!

Καθώς αυτά συμβαίνουν στην Ουάσινγκτον, νέες αποκαλύψεις ρίχνουν «λάδι στη φωτιά», αφού γίνεται γνωστό ότι το Facebook σαρώνει τους συνδέσμους και τις εικόνες που οι χρήστες στέλνουν μεταξύ τους μέσω του Facebook Messenger, ενώ παράλληλα διαθέτει τη δυνατότητα να «διαβάζει» συνομιλίες. Στον απόηχο αυτών των αποκαλύψεων, το Facebook αλλάζει τους κανόνες ιδιωτικότητας για τους χρήστες της πλατφόρμας. Η εταιρεία πάντως, συνεχίζει να παρουσιάζει καθαρά κέρδη, με το ύψος στο α’ τρίμηνο του 2018 να φτάνει τα 5 δισ. δολάρια, προερχόμενα σε μεγάλο βαθμό από την αύξηση στα διαφημιστικά έσοδα.

Η «περιοδεία απολογίας» του Μαρκ Ζούκερμπεργκ συνεχίζεται, αυτήν τη φορά στις Βρυξέλλες. Καθισμένος σε ένα στρογγυλό τραπέζι με Ευρωβουλευτές, ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος του Facebook απαντά σε ερωτήσεις για το σκάνδαλο της Cambridge Analytica και δηλώνει: «Έχει γίνει ξεκάθαρο ότι τα τελευταία δύο χρόνια δεν κάναμε αρκετά για να αποτρέψουμε τα εργαλεία που δημιουργήσαμε από το να χρησιμοποιηθούν με επιζήμιο τρόπο. Είτε είναι ψευδείς ειδήσεις, είτε ξένη ανάμιξη σε εκλογές ή προγραμματιστές που κάνουν κατάχρηση των πληροφοριών των ανθρώπων, δεν είχαμε μια αρκετά ευρεία επίβλεψη των ευθυνών μας. Αυτό ήταν ένα λάθος και ζητώ συγγνώμη». Παρότι η κίνησή του αυτή αποτιμάται θετικά, κατά την απολογία του καθίσταται σαφές και το ότι αποφεύγει να απαντήσει σε ορισμένες από τις πιο πιεστικές απαντήσεις των Ευρωπαίων βουλευτών.

Την ίδια περίοδο γίνεται γνωστό ότι το Facebook έχει συγκεντρώσει τουλάχιστον 3,5 δισ. φωτογραφίες χρηστών από το Instagram, τις οποίες διατηρεί και χρησιμοποιεί για να βελτιώσει τις δυνατότητες των υπολογιστών του να κατηγοριοποιούν καλύτερα τα σχετικά δεδομένα. Ο Ζούκερμπεργκ πάντως περνά σιγά σιγά στην αντεπίθεση, ξεκινώντας από την αναδιοργάνωση της εταιρείας σε τρεις μεγάλες διοικητικές μονάδες, ενώ η εταιρεία ανακοινώνει την αναστολή της λειτουργίας περίπου 200 εφαρμογών και την εντατικοποίηση της διαγραφής ψεύτικων λογαριασμών από το μέσο κοινωνικής δικτύωσης.

Η ετήσια συνέλευση των μετόχων του Facebook -η πρώτη που λαμβάνει χώρα στον απόηχο του σκανδάλου της Cambridge Analytica- διεξάγεται σε ιδιαίτερα έντονο κλίμα, με ορισμένους από τους επενδυτές να επισημαίνουν στον Μαρκ Ζούκερμπεργκ πως η εταιρεία βρίσκεται ένα βήμα πριν την «εταιρική δικτατορία». Την ίδια ώρα, δημοσίευμα των New York Times προκαλεί νέο «πονοκέφαλο» στην εταιρεία, καθώς αποκαλύπτει πως το Facebook είχε συνάψει συμφωνίες για κοινή χρήση δεδομένων χρηστών με τουλάχιστον 60 εταιρείες κατασκευής συσκευών. Συγκεκριμένα, η Apple, η Amazon, η Samsung και η Microsoft, αλλά και κινεζικοί κολοσσοί όπως η Huawei, η Lenovo και οι επιχειρήσεις κατασκευής smartphones ΟΡΡΟ και TCL, βρίσκονται μεταξύ των εταιρειών που είχαν συνάψει «deals» για να έχουν πρόσβαση σε προσωπικές πληροφορίες των χρηστών την τελευταία δεκαετία, χωρίς τη σαφή συγκατάθεση των χρηστών. Μάλιστα η πρακτική αυτή φέρεται να συνεχιζόταν ακόμη και μετά την ανακοίνωση του Facebook ότι δεν θα μοιραζόταν πλέον τέτοιες πληροφορίες.

Τον ίδιο μήνα, η εταιρεία κάνει γνωστό ότι διακόπτει το λεγόμενο «Πρόγραμμα Aquila» με το οποίο θα επιχειρούσε να δημιουργήσει μεγάλα drones που θα παρείχαν πρόσβαση στο διαδίκτυο σε απομακρυσμένες περιοχές των αναπτυσσόμενων χωρών. 

O ιδρυτής του Facebook δέχεται σημαντικές επικρίσεις για τις δηλώσεις του σχετικά με το Ολοκαύτωμα, αφού τονίζει ότι η εταιρεία του δεν θα διαγράψει λογαριασμούς που διασπείρουν θεωρίες ότι το Ολοκαύτωμα συνέβη σε μικρότερο βαθμό απ’ ό,τι είναι κοινώς αποδεκτό ή ακόμη και το ότι δεν συνέβη καθόλου. Παρ’ όλα αυτά δεν αποτελεί αυτό το σημαντικότερο πρόβλημα για τον Ζούκερμπεργκ. Τα δυσμενή οικονομικά αποτελέσματα που ανακοινώνει η εταιρεία για το β’ τρίμηνο του 2018 στον απόηχο των αποκαλύψεων των μαζικών παραβιάσεων δεδομένων των χρηστών, έχουν ως αποτέλεσμα ένα τεράστιο sell off στη Wall Street, το οποίο εξαφανίζει περίπου 119 δισ. δολάρια σε όρους αξίας αγοράς της εταιρείας. Πρόκειται για τη μεγαλύτερη απώλεια που έχει σημειωθεί ποτέ σε μια μέρα για εισηγμένη στο χρηματιστήριο, όπως σημειώνει το Reuters.  Ο ίδιος ο Ζούκερμπεργκ χάνει περίπου 16 δισ. δολάρια και πέφτει από την τέταρτη στην έκτη θέση των πλουσιότερων ανθρώπων στον κόσμο. 

Αντιμέτωπο με ένα ακόμη σκάνδαλο βρίσκεται το Facebook, καθώς η Wall Street Journal αποκαλύπτει ότι η εταιρεία φέρεται να προσέγγισε μεγάλες αμερικανικές τράπεζες -μεταξύ αυτών η Chase της JPMorgan, η Citi (Citigroup) και η Wells Fargo- ώστε να τους ζητήσει να διαβιβάσουν δεδομένα των πελατών τους, με στόχο να προτείνει την παροχή νέων προωθητικών υπηρεσιών στο Messenger, το οποίο έχει 1,3 δισεκατομμύριο ενεργούς χρήστες. Τον ίδιο μήνα, ένα λάθος στον αλγόριθμο του Facebook που πετά μπαλόνια και κομφετί όταν οι χρήστες γράφουν τη λέξη «συγχαρητήρια» στον ιστότοπο, έχει ως αποτέλεσμα χρήστες να δουν το εορταστικό animation σε αναρτήσεις που αφορούν τον φονικό σεισμό 6,9 βαθμών Ρίχτερ στο νησί Λομπόκ της Ινδονησίας. Παράλληλα, ο Ντόναλντ Τραμπ κλιμακώνει τις αναφορές στο δημοφιλές social media, κατηγορώντας το ανοικτά για διασπορά ψευδών ειδήσεων προς το πρόσωπό του. 

Ανώτατα εκτελεστικά στελέχη των Facebook Inc και Twitter Inc καλούνται στο Κογκρέσο των ΗΠΑ για να απαντήσουν σε ερωτήσεις σχετικά με την παρέμβαση διεθνών παραγόντων στην εσωτερική πολιτική των ΗΠΑ, και ειδικότερα τις φερόμενες προσπάθειες της Ρωσίας να παρέμβει στις εκλογές των ΗΠΑ το 2016. Η γενική διευθύντρια του Facebook, Σέριλ Σάντμπεργκ παραδέχεται ενώπιον της Επιτροπής Υπηρεσιών Πληροφοριών της Γερουσίας πως η αντίδραση της εταιρίας υπήρξε πολύ αργή, ωστόσο προσθέτει πως η εταιρεία έχει «απομακρύνει εκατοντάδες σελίδες και λογαριασμούς που εμπλέκονταν σε συντονισμένη παραπλανητική συμπεριφορά». Τον ίδιο μήνα η Facebook Inc αποκαλύπτει πως λόγω ενός κενού ασφαλείας έμειναν εκτεθειμένοι περίπου 29 εκατομμύρια λογαριασμοί χρηστών, με αποτέλεσμα χάκερ να πάρουν τον έλεγχο των λογαριασμών και να αποκτήσουν πρόσβαση σε δεδομένα τους. 

Οι κακές ειδήσεις για το μεγαλύτερο μέσο κοινωνικής δικτύωσης στον κόσμο δεν έχουν τέλος, καθώς υποβάλλεται καταγγελία κατά των υπευθύνων της εταιρείας για σκόπιμη παραπλάνηση των εταιρειών που διαφημίζονται στην ψηφιακή πλατφόρμα. Συγκεκριμένα, το Facebook φέρεται να «φούσκωνε» σκόπιμα τον χρόνο θέασης βίντεο των εταιρειών αυτών από τους χρήστες, έτσι ώστε να εμφανίζεται ως μια πιο «ζωντανή» πλατφόρμα βίντεο απ’ ό,τι ίσχυε στην πραγματικότητα. Οι διοικούντες φέρονται να γνώριζαν ακόμα και τον Ιανουάριο του 2015 για αυτήν την πρακτική, ωστόσο δεν προέβησαν εγκαίρως στην ενημέρωση των πελατών τους. «Οι παρασκηνιακές προσπάθειες του Facebook αντανακλούν μια νοοτροπία απερίσκεπτης αδιαφορίας της εταιρείας ως προς την ακρίβεια των ποσοτικών δεικτών της», αναφέρεται στην αγωγή. 

Τον ίδιο μήνα, το Ευρωκοινοβούλιο εγκρίνει ψήφισμα για τη λήψη μέτρων με στόχο την αποτροπή «χειραγώγησης των εκλογών» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οι Ευρωβουλευτές ζητούν τον πλήρη έλεγχο του Facebook από τα όργανα της ΕΕ, την επικαιροποίηση των εκλογικών νόμων ώστε να αντικατοπτρίζουν τη νέα ψηφιακή πραγματικότητα, καθώς και από τα κράτη μέλη να διερευνήσουν ισχυρισμούς περί κατάχρησης του πολιτικού διαδικτυακού χώρου από ξένες δυνάμεις.

Μετά από μήνες σκληρής κριτικής -και όχι αδίκως- για τα πεπραγμένα της εταιρείας, η διοίκηση της Facebook περνά στην αντεπίθεση. Ο CEO Μαρκ Ζούκερμπεργκ, φέρεται να ζητά από τα διευθυντικά του στελέχη να αφήσουν στην άκρη τα iPhone τους και να χρησιμοποιούν από εδώ και στο εξής μόνο κινητά Android, απαντώντας με αυτόν τον τρόπο στην κριτική που είχε ασκήσει κατά του Facebook ο CEO της Apple, Τιμ Κουκ. Ωστόσο, δεν μένει εκεί.  Όπως αποκαλύπτουν οι New York Times, το γνωστό κοινωνικό δίκτυο φέρεται να έχει εμπλακεί σε σειρά ενεργειών για να υποσκάψει τους επικριτές του -μεταξύ αυτών και ο Τζορτζ Σόρος– συνεργαζόμενο με μια εταιρεία δημοσίων σχέσεων, ενώ ο Ζούκερμπεργκ δηλώνει πως τα στελέχη της εταιρείας του πρέπει να «βρίσκονται σε κατάσταση πολέμου». Τα δημοσιεύματα έχουν ως αποτέλεσμα η μετοχή της εταιρείας να σημειώσει πτώση 5%.

Την ίδια ώρα, σύμφωνα με τις πηγές που επικαλούνται οι Times, το Facebook φέρεται να γνώριζε για την εμπλοκή της Ρωσίας στις προεδρικές εκλογές του 2016 ήδη από την άνοιξη του ίδιου έτους – πολύ πριν η εταιρεία παραδεχθεί δημοσίως τα όποια προβλήματα με τη Ρωσία. 

Ο τελευταίος μήνας της χρονιάς ξεκινά με την ανακοίνωση της τεχνολογικής εταιρείας για ύπαρξη ενός νέου κενού ασφαλείας, το οποίο άφησε έκθετες τις μη δημοσιευμένες φωτογραφίες ως και 6,8 εκατ. χρηστών του Facebook. Τα άσχημα νέα, ωστόσο, δεν σταματούν εκεί, καθώς ένα νέο δημοσίευμα της εφημερίδας New York Times αποκαλύπτει ότι ο κολοσσός του Μαρκ Ζούκερμπεργκ φέρεται να είχε συνάψει συμφωνίες ανταλλαγής δεδομένων με εταιρείες όπως η Apple, η Amazon, η Microsoft, η Spotify και η Netflix. Οι εφαρμογές των εταιριών αυτών είχαν πρόσβαση σε δεδομένα εκατοντάδων εκατομμυρίων χρηστών του Facebook, χωρίς τη γνώση των χρηστών. Το ρεπορτάζ των ΝΥΤ περιγράφει μια ποικιλία εταιρικών σχέσεων ανταλλαγής δεδομένων, μερικές από τις οποίες οι χρήστες πιθανότατα δεν γνώριζαν.