Με πόσες χώρες τα έχει βάλει ταυτόχρονα ο Ερντογάν

Η σύλληψη των δύο Ελλήνων στρατιωτικών στον Έβρο ήταν το αποκορύφωμα μιας σειράς από επεισόδια τα οποία χρονολογούνται από την «απόδραση» οκτώ Τούρκων στρατιωτικών με ελικόπτερο στην Αλεξανδρούπολη μετά την απόπειρ πραξικοπήματος, και την άρνηση της ελληνικής δικαιοσύνης να τους εκδώσουν στην Τουρκία. Η Άγκυρα δείχνει ότι θα κάνει τα πάντα για να τραβήξει στην κατάσταση στα άκρα –όσο αυτό της επιτρέπει το διεθνές και εγχώριο δίκαιο για περιστατικά σαν αυτά του Έβρου- όμως πριν από το συγκεκριμένο επεισόδιο είχαν προηγηθεί και άλλα αρκετά σοβαρά, όπως η σύγκρουση ελληνικού πλοίου με τουρκική ακταιωρό στο νοτιοανατολικό Αιγαίο. Παράλληλα ο Ερντογάν κάνει, πλέον, σχεδόν καθημερινή αναφορά στην Ελλάδα, είτε εξαιτίας της πρόσφατης υποβάθμισης της τουρκικής οικονομίας από τον οίκο Moody’s, είτε γιατί η χώρα μας «έχει λάβει πολλά δισ. ευρώ από τους Ευρωπαίους ενώ η Τουρκία όχι».

Η επιθετική στάση της Τουρκίας απέναντι στην Κύπρο περνά διαρκώς από περιόδους κάμψης και έντασης. Οι πρόσφατες απόπειρες για μελέτες φυσικού αερίου και υδρογονανθράκων στα θαλάσσια οικόπεδα νότια του νησιού αντιμετωπίστηκαν από τον Ερντογάν με μια σειρά από απανωτές –και παράνομες για τη Λευκωσία- NAVTEX, κατά τις οποίες δεσμεύονταν για μεγάλο χρονικό διάστημα για στρατιωτικές ασκήσεις τα σημεία όπου επρόκειτο να πραγματοποιηθούν ερευνητικές γεωτρήσεις. Αποκορύφωμα της έντασης που προκαλεί η Άγκυρα στην περιοχή ήταν η ανοιχτή απειλή του σκάφους της ιταλικής ΕΝΙ, το οποίο μετά από πολλές ημέρες αναμονής –και τεράστιων εξόδων- αναγκάστηκε να αποχωρήσει προσωρινά από την περιοχή.

Η σχέση της Τουρκίας με την Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται στο χειρότερο δυνατό σημείο των τελευταίων ετών. Σύμφωνα με το Ευρωπαϊκό Συνέδριο, η ΕΕ πρέπει να σταματήσει άμεσα την εκταμίευση ευρωπαϊκών προενταξιακών κονδυλίων στην Άγκυρα, κατηγορώντας την ανοιχτά για ανεπαρκείς όρους με τους οποίους δίνονταν μέχρι σήμερα τα χρήματα. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στην έλλειψη δημοκρατίας, τη δίωξη της ελευθεροτυπίας, την υποβάθμιση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και την έλλειψη ανεξαρτησίας της δικαστικής εξουσίας. Τα επεισόδια με Ελλάδα και Κύπρο έφεραν, επίσης, ιδιαίτερα επιθετικές δηλώσεις από τον πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, Ντόναλντ Τουσκ, και τον επικεφαλής της Κομισιόν, Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ απέναντι στην Άγκυρα, ζητώντας από τον Ερντογάν να σεβαστεί τα κυριαρχικά δικαιώματα των κρατών-μελών της ΕΕ. Παρόλα αυτά, η ΕΕ έχει δείξει στην πράξη ότι εξακολουθεί να έχει ανάγκη την Τουρκία για τη διαχείριση των προσφυγικών και μεταναστευτικών ροών, και ο Τούρκος πρόεδρος παίζει το συγκεκριμένο χαρτί πιο δυνατά από ποτέ ούτως ώστε να μένουν ουσιαστικά στο απυρόβλητο οι προκλήσεις του.

Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει εξαπολύσει πάρα πολύ βαριές κατηγορίες κατά των ΗΠΑ από την απόπειρα πραξικοπήματος και μετά. Έχει πει ότι η Ουάσινγκτον προστατεύει τρομοκράτες επειδή δεν συναινεί στην έκδοση του «αιώνιου εχθρού» του Τούρκου προέδρου, του Φετουλάχ Γκιουλέν, τον οποίο ο Ερντογάν κατηγορεί ότι βρίσκεται πίσω από το σχέδιο ανατροπής του. Δεν είναι όμως μόνο ο Γκιουλέν. Η Τουρκία έχει μιλήσει ανοιχτά για την στρατιωτική ενίσχυση «τρομοκρατών στη Συρία», λέγοντας ότι οι ΗΠΑ πρέπει να σταματήσουν τον εξοπλισμό των Κούρδων Πεσμεργκά, και να αποχωρήσουν όσοι Αμερικανοί στρατιωτικοί βρίσκονται στα κουρδικά εδάφη στη Συρία για τη δική τους ασφάλεια. Επιπλέον, ο Ερντογάν κατηγόρησε τις ΗΠΑ ότι βρίσκονται πίσω από την πρόσφατη υποβάθμιση της τουρκικής οικονομίας από τον οίκο Moody’s, κάνοντας λόγο για έναν νέο οικονομικό πόλεμο εναντίον του. Μίλησε, τέλος, για ενδεχόμενο Γ’ Παγκόσμιο Πόλεμο σε περίπτωση που οι ΗΠΑ εγκαταστήσουν στρατιωτικές βάσεις στη Συρία. Ό,τι πιο σοβαρό έχει πει ποτέ του ο Τούρκος πρόεδρος μέχρι σήμερα.

Η έντονη κρίση στις σχέσεις Ερντογάν – Μέρκελ ξεκίνησε, εν πολλοίς, από το πρόσφατο τουρκικό δημοψήφισμα για τη συνταγματική αναθεώρηση (Απρίλιος 2017). Η Γερμανία είχε απαγορεύσει σε Τούρκους αξιωματούχους να εκφωνήσουν ομιλίες σε γερμανικό έδαφος προς τους Τούρκους πολίτες που κατοικούν στη χώρα, ενώ τον Ιούνιο του 2017 επέβαλε την ίδια απαγόρευση στον Ερντογάν. Ως απάντηση, ο Τούρκος πρόεδρος είχε καλέσει τους Τούρκους της Γερμανίας να μην ψηφίσουν την Μέρκελ στις γερμανικές εκλογές. Λίγο μετά το τουρκικό δημοψήφισμα, η Γερμανία αποφάσισε να αποσύρει σημαντικό μέρος των δυνάμεων της από τη συμμαχική βάση στο Ιντσιρλίκ, ενώ είχε προηγηθεί η άρνηση των τουρκικών αρχών σε Γερμανούς βουλευτές να την επισκεφτούν. Επιπλέον, η φυλάκιση του Γερμανού δημοσιογράφου Ντενίζ Γιουτζέλ για έναν ολόκληρο χρόνο αποτέλεσε ένα ακόμη σημείο τριβής μεταξύ των δύο χωρών, ιδιαίτερα εξαιτίας της άμεσης εμπλοκής της καγκελαρίας στις προσπάθειες απελευθέρωσής του. Από τότε μέχρι σήμερα έχουν γίνει αρκετές προσπάθειες αναθέρμανσης των σχέσεων των δύο χωρών, με την Μέρκελ να καθιστά σαφές ότι η μεταναστευτική πολιτική -που τόσο πολύ της κόστισε στις τελευταίες εκλογές- εξαρτάται κατά πολύ από τις διαθέσεις του «σουλτάνου».

Το –σχεδόν- θερμό επεισόδιο με το γεωτρύπανο της ΕΝΙ στην κυπριακή ΑΟΖ ήταν αρκετό για να προκαλέσει πονοκεφάλους στη Ρώμη και να αναγκάσει την πολιτική ηγεσία των ιταλικών ενόπλων δυνάμεων να εκφράσει την έντονη δυσφορία της για τις τουρκικές προκλήσεις. Καθ’ όλη τη διάρκεια της έντασης στα ανοιχτά της Κύπρου υπήρξαν πληροφορίες για μετακίνηση πλοίων του ιταλικού πολεμικού ναυτικού στην περιοχή, ως αντίμετρο στις τουρκικές προκλήσεις. Τελικά η ΕΝΙ υποχώρησε, αλλά δήλωσε πως δεν πρόκειται να αφήσει την ευκαιρία να πάει χαμένη.

Μοιάζει σαν να έχει περάσει μια αιωνιότητα από την εποχή που οι τουρκικές ένοπλες δυνάμεις κατέρριπταν ρωσικό μαχητικό στα σύνορα με τη Συρία (2015), προκαλώντας το πιο θερμό επεισόδιο μεταξύ Ρωσίας και Τουρκίας εδώ και παρά πολλά χρόνια. Από τότε φαίνεται να κύλησε πολύ νερό στο αυλάκι των ρωσο-τουρκικών σχέσεων. Η Τουρκία είδε στη Μόσχα έναν εμπορικό εταίρο ο οποίος μπορεί να καλύψει το κενό των δυτικών κυρώσεων ιδιαίτερα στα διατροφικά προϊόντα, ενώ η ίδια φέρεται να γίνεται ένας από τους καλύτερους αγοραστές ρωσικών οπλικών συστημάτων, όπως έγινε πρόσφατα με τα συστήματα S400. Όμως η Άγκυρα παραμένει μέλος του ΝΑΤΟ, σύμμαχος της Δύσης στη διαμάχη με τη Μόσχα, και ο απόλυτος ρυθμιστικός παράγοντας στον συριακό εμφύλιο. Εκεί, μάλιστα, οι τουρκικές δυνάμεις παίζουν ξεκάθαρα ένα διπλό παιχνίδι, συμμαχώντας από τη μια με τις δυτικές δυνάμεις για την ανατροπή του Ισλαμικού Κράτους, αλλά τασσόμενη από την άλλη με τους πολιτικούς και στρατιωτικούς αντιπάλους του Μπασάρ αλ Άσαντ με τους οποίους βρήκε στο πρόσωπο των Κούρδων έναν κοινό εχθρό στα βόρεια της Συρίας. Πόσο θα υπομείνει ακόμη η Μόσχα το παιχνίδι σε διπλό ταμπλό;

Με όλα όσα συμβαίνουν σε Συρία και Ανατολική Μεσόγειο, τα φώτα της δημοσιότητας δεν έπεσαν πάνω σε μια ακόμη κρίση της πρόσφατης περιόδου Ερντογάν: αυτή της Αρμενίας. Την 1η Μαρτίου ο πρόεδρος της Αρμενίας, Σερζ Σαρκισιάν, και το συμβούλιο εθνικής ασφαλείας ενέκριναν τη διαδικασία της ακύρωσης των πρωτοκόλλων που υπογράφθηκαν την 10η Οκτωβρίου του 2009. Πρόκειται για μια ειρηνευτική συμφωνία μεταξύ των δύο χωρών, με στόχο να αποκαταστήσουν τις σχέσεις τους και να ανοίξουν τα κοινά τους σύνορα. Μια ακύρωση για συμφωνία ειρήνης μπορεί να σημαίνει πολλά, μπορεί και τίποτα. Δεν παύει, όμως, να είναι ένα ακόμη «αγκάθι» στις σχέσεις του Ερντογάν με κάθε –σχεδόν- γειτονική του χώρα (και όχι μόνο).