Πώς θα βγούμε από τον οικονομικό «κύκλο του θανάτου»

Υπάρχουν κάποια μυρμήγκια κάπου στη Νότια Αμερική. Βαδίζουν σε φάλαγγα κατά χιλιάδες και καταβροχθίζουν τα πάντα στον διάβα τους. Δεν ζουν σε υπόγειες καλοκατασκευασμένες φωλιές όπως τα συνηθισμένα, ούτε αποθηκεύουν την τροφή τους να έχουν τον χειμώνα εφεδρείες. Ακολουθούν την βασίλισσα τους στα τυφλά. Έτσι κι αλλιώς δεν έχουν μάτια. Και δεν αφήνουν τίποτε ζωντανό στο διάβα τους. Ακριβώς, λόγω του ότι είναι τυφλά, αυτού του τύπου η συμπεριφορά δίνει λύση στο πρόβλημα της επιβίωσής τους.

Πλην όμως, αν για κάποιο λόγο η κορυφή του στρατού βρεθεί στην ουρά, τότε η κίνηση γίνεται κυκλική, γυρνάνε γύρο από τον ίδιο τόπο. Και φυσικά κάποτε οι τροφές τελειώνουν και πεθαίνουν ομαδικά. Ο τρόπος ζωής τους, που υπαγορεύεται από το DNA τους, δεν τους έδωσε την απαραίτητη ευελιξία στο να μεταβάλουν την συμπεριφορά τους ώστε να προσαρμοστούν σε νέους τρόπους επιβίωσης.

Ο άνθρωπος, αν και με πιο σύνθετο εγκέφαλο, καμιά φορά μπαίνει σε αυτόν τον κύκλο θανάτου. Κάποιες φορές στο παρελθόν ηγέτες και κοινωνίες είχαν την συμπεριφορά που περιγράψαμε. Λόγου χάριν ο Χίτλερ. Ξεκίνησε με τους ναζιστές του και το Γενικό επιτελείο μια πορεία θανάτου. Ως μυρμήγκια-πολεμιστές βάδιζαν οι Γερμανοί αφήνοντας νεκρούς στο διάβα τους, και στο τέλος της άλογης πορείας τους είχαν την τύχη των μυρμηγκιών

μας. Παρόμοια συμπεριφορά διαπιστώνουμε στην Κίνα. Η αυτοκρατορία των Τσινγκ εξανεμίστηκε και το «μεγάλο άλμα προς τα εμπρός», αλλά και η «πολιτιστική επανάσταση» είχαν παρόμοιο τραγικό τέλος.

Οι περισσότεροι λαοί μπόρεσαν να σπάσουν τον κύκλο «θανάτου» και να επιβιώσουν οι κοινωνίες τους κάνοντας τις αναγκαίες μεταρρυθμίσεις και προσαρμογές. Κάποιες άλλες απλά εξαφανίστηκαν -όπως τα μυρμήγκια μας- αγκιστρωμένες στο παρελθόν. Όμως πάντα ελλοχεύει ο κίνδυνος να παγιδευτούν σε δοξασίες, ιδεολογίες ή άγνοια και να προβούν με λάθος τρόπο στις αναγκαίες διαρθρωτικές αλλαγές, που δεν θα τους γλυτώσουν από οικονομικά προβλήματα και την εξαφάνιση.

Όλα αυτά τα θυμήθηκα διαβάζοντας την τελευταία μελέτη του Ινστιτούτου οικονομικών ερευνών της Κολωνίας (IDW) «Οικονομική πολιτική σε έναν μεταβαλλόμενο κόσμο». Δύο συμπεράσματα αξίζει να συγκρατήσουμε από τη μελέτη, που θεωρεί ότι οι διαρθρωτικές αλλαγές αποτελούν προκλήσεις και ευκαιρίες για την ευημερία των λαών.

Το πρώτο συμπέρασμα είναι ότι δεν υπάρχει βέλτιστο οικονομικό μοντέλο. Την οικονομική επιτυχία δεν εγγυάται το αν η οικονομία δίνει προτεραιότητα στο δευτερογενή ή στον τριτογενή τομέα. Και οι δυο οικονομίες, είτε προσανατολισμένες στις υπηρεσίες, είτε στη βιομηχανική παραγωγή, αν εφαρμόσουν διαρθρωτικές αλλαγές με επιτυχία, επιτυγχάνουν ανάπτυξη και ευημερία. Η επιτυχία και η ευημερία εξαρτώνται από την ορθή εφαρμογή των μεταρρυθμίσεων στους βασικούς μοχλούς των διαρθρωτικών αλλαγών.

Το δεύτερο συμπέρασμα έχει να κάνει με τους «μοχλούς» που προαναφέραμε. Και σαν τέτοιους η μελέτη θεωρεί την παγκοσμιοποίηση, την διασυνδεσιμότητα των οικονομιών, την καινοτομία, τη γνώση, και το οικονομικό πλαίσιο που διέπει την εφαρμογή των πολιτικών για διαρθρωτικές αλλαγές.

Για να σπάσουμε λοιπόν την αλυσίδα της καταστροφής δεν έχει τόσο σημασία το ποιες πολιτικές θα επιλέξουμε, αλλά να τις εφαρμόσουμε σωστά.

Σε σχετικό πίνακα που βαθμολογεί 22 χώρες, βλέπουμε ότι η Γερμανία και το Λουξεμβούργο καταλαμβάνουν περίοπτη θέση. Η μία είναι οικονομία που στηρίζεται στον δευτερογενή τομέα, η άλλη σχεδόν αποκλειστικά στον τριτογενή. Πάντως καμία χώρα δεν βαθμολογείται με άριστα και στους τέσσερις μοχλούς.

Η Ελλάδα δεν περιλαμβάνεται στον πίνακα της μελέτης. Όμως μπορούμε να θεωρήσουμε, ότι εκτός από την προσαρμογή της στην παγκοσμιοποίηση, όλοι οι άλλοι δείκτες είναι στο «κόκκινο». Η παγκοσμιοποίηση σε σημαντικούς τομείς που παράγουν πλούτο (ναυτιλία και τουρισμός), είναι προϊόν της ιδιωτικής πρωτοβουλίας, η οποία όμως έχει να αντιμετωπίσει μια διοίκηση σε αποσάρθρωση. Μια διοίκηση ανασταλτική σε επενδύσεις, με ένα νομικό και δικαστικό πλαίσιο αργό και πολύπλοκο. Μάλλον τυχαία «κερδίζουμε» τα πάνω από 20 δισ. που προσφέρουν στο ΑΕΠ οι δυο τομείς.

Η Ελλάδα σε επιτροπεία εδώ και χρόνια, λίγα κέρδισε από τις διαρθρωτικές αλλαγές που επέβαλαν οι δανειστές. Δόθηκε προτεραιότητα στη μείωση του ελλείμματος και όχι στις διαρθρωτικές αλλαγές που ακόμη σέρνονται από μνημόνιο σε μνημόνιο.

Η παιδεία, ας πούμε, που είναι βασικός μοχλός ανάπτυξης και στενά συνδεδεμένη με την καινοτομία, αντί να μεταρρυθμιστεί κατά προτεραιότητα έμεινε να συζητηθεί στη δεύτερη αξιολόγηση του τρίτου μνημονίου.

Στο μεταξύ, όχι μόνο δεν προχώρησαν οι διαρθρωτικές αλλαγές αλλά τα χρόνια που πέρασαν είχαμε σαφή υποχώρηση. Είναι κρίμα που οι πολιτικές δυνάμεις αρνήθηκαν να προχωρήσουν στην αναθεώρηση του Συντάγματος για τη δημιουργία ιδιωτικών ΑΕΙ. Αν άνοιγε ο δρόμος στην αξιοποίηση της γνώσης, όπως έκαναν η Αυστραλία, η Κύπρος, ακόμη και τα Κατεχόμενα, δεν θα ασχολούμεθα με τα δάκρυα των αντιπάλων του Πιτσιώρλα για τις ιδιωτικοποιήσεις, μια και η συμμετοχή στο ΑΕΠ μιας τέτοιας μεταρρύθμισης στην Ανωτάτη θα είχε πολύ μεγαλύτερο όφελος από το «ξεπούλημα» των ασημικών.

Αν το μέλλον των μυρμηγκιών είναι προκαθορισμένο, το δικό μας δεν είναι. Με απλές κινήσεις, βραχυκυκλώνοντας αδιέξοδα, προαπαιτούμενα και ανίκανες ηγεσίες, συνεργασία και πρόγραμμα, θα μπορούσαμε να βγούμε από την πορεία παρακμής. Το έχουμε ξανακάνει.