Ποιο είναι το μέλλον του βιβλίου στην Ελλάδα;

Κάνοντας τον απολογισμό της χρονιάς που πέρασε διαπιστώνει κανείς ότι αρκετές από τις ιστορικές εταιρείες που έβαλαν λουκέτο μέσα στο 2016 προέρχονταν από τον χώρο του βιβλίου. Η οικονομική κρίση, αλλά και η ανάδυση ενός αναγνωστικού κοινού που επιλέγει να ενημερώνεται και να διαβάζει μέσα από την οθόνη του υπολογιστή του ή του tablet, κάνουν πολλούς να μιλούν για “αφανισμό” του βιβλίου, όπως το γνωρίζουμε  στην παραδοσιακή του μορφή.

Είναι όμως έτσι τα πράγματα; Το ηλεκτρονικό βιβλίο είναι σε θέση να αντικαταστήσει το έντυπο και αν ναι ποιο θα είναι το προφίλ των αναγνωστών του μέλλοντος;

Σε συνέντευξη που παραχώρησε  στο fortunegreece.com ο Δημοσιογράφος και Διευθυντής του ηλεκτρονικού περιοδικού “Ο Αναγνώστης“, Γιάννης Μπασκόζος, διευκρινίζει πως η αρνητική εικόνα που καταγράφεται στον κλάδο του βιβλίου δεν διαφέρει και πολύ από εκείνη που εμφανίζουν οι περισσότεροι κλάδοι της ελληνικής οικονομίας. Χαρακτηριστικά αναφέρει πως το κλείσιμο των αλυσίδων Παπασωτηρίου και Ελευθερουδάκη οφείλεται καθαρά στο γεγονός ότι δεν κατάφεραν να εξυπηρετήσουν τα δανειακά τους ανοίγματα, είτε προς τις τράπεζες είτε προς τους προμηθευτές τους.

“Το κλείσιμό τους αντανακλά τη γενικότερη κατάσταση του χώρου: ανυπαρξία ρευστότητας, αδυναμία τραπεζικής υποστήριξης, capital controls. Εδώ πρέπει να συνυπολογίσουμε  και την άρση της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου (από την εργαλειοθήκη του ΟΟΣΑ) που «τσάκισε» τις μικρές βιβλιοπωλικές επιχειρήσεις , οι οποίες δεν μπορούν να αντεπεξέλθουν στον σκληρό ανταγωνισμό τιμών που επέβαλλαν μερικά κεντρικά βιβλιοπωλεία”.

Συνεχίζει λέγοντας πως οι προοπτικές για το 2017 είναι δυσοίωνες, αφού ο κλάδος έχοντας λιγότερα σημεία πώλησης θα σημειώσει κατ’ επέκταση λιγότερες πωλήσεις, ενώ τονίζει πως η μόνη μεγάλη αλυσίδα που έμεινε θα επιβάλλει τους δικούς της κανόνες. “Δυστυχώς η  μεγάλη  οικονομική κρίση πλήττει τα μικρά νοικοκυριά και έχει κάνει πια το βιβλίο «προϊόν πολυτελείας». Η Ένωση Ελληνικού Βιβλίου έχει επανειλημμένα και με στοιχεία δείξει προς τις αρμόδιες αρχές ότι η επαναφορά της Ενιαίας Τιμής Βιβλίου (που ισχύει σε όλα σχεδόν τα ευρωπαϊκά κράτη –πλην της Αγγλίας) θα ήταν μια ανάσα για τις βιβλιοπωλικές μονάδες. Αν και όλα τα κόμματα συμφωνούν σε αυτό δυστυχώς μόλις βρεθούν σε κυβερνητικές θέσεις το ξεχνάνε”.

Απώλειες 70% την πενταετία 2009-2014 για τον κλάδο του βιβλίου

Για να αντιληφθεί κανείς το μέγεθος της καταστροφής που έχει προκαλέσει η κρίση στον κλάδο του βιβλίου, αρκεί να ανατρέξει στους δημοσιευμένους ισολογισμούς της περιόδου 2009-2014 για να δει ότι ο συνολικός τζίρος από 503,53 εκατ. ευρώ το  2009 υποχώρησε σε μια πενταετία στα 145,41 εκατ. ευρώ , ποσοστό που αγγίζει το 70%.

Να σημειωθεί, ωστόσο, ότι και ο αριθμός των εκδιδομένων τίτλων έχει πέσει αρκετά. Από τους περίπου 10.000 τίτλους του 2008 σήμερα εκδίδονται κάτι λίγο παραπάνω από 5.000. “Πλην ίσως των εκδόσεων Ψυχογιός που εμφανίζει αύξηση όλα αυτά τα χρόνια, και λίγων ακόμα εκδοτών που εμφανίζουν μια σταθερότητα στα τελευταία χρόνια της κρίσης δείχνοντας ότι πρόλαβαν να συμμαζέψουν τα εσωτερικά και εξωτερικά τους ανοίγματα, στις περισσότερες εταιρείες ο τζίρος παρουσιάζει πτωτική πορεία, που σε πολλές περιπτώσεις μπορεί να φθάνει και στο 50%” επισημαίνει ο κ Μπασκόζος.

Οι μεγάλες ζημιές, αλλά και τα  υπέρογκα χρέη είναι αναμφίβολα τα μεγάλα “αγκάθια” που θέτουν σε κίνδυνο την βιωσιμότητα αρκετών εκδοτικών οίκων, ενώ την ίδια ώρα η ανελαστικότητα στον τομέα του τραπεζικού δανεισμού στερεί κάθε ελπίδα σωτηρίας στους Έλληνες επιχειρηματίες που δραστηριοποιούνται στον εν λόγω κλάδο.

Όσο για το ηλεκτρονικό βιβλίο, αυτό κερδίζει, σύμφωνα με τον κ. Μπασκόζο,  αργά αλλά σταθερά αναγνώστες χωρίς όμως να απειλεί ουσιαστικά το έντυπο βιβλίο. Οι πωλήσεις των ηλεκτρονικών βιβλίων στην Ευρώπη κυμαίνονται σε πολύ μικρά επίπεδα της τάξης του 1,5-5% της συνολικής αγοράς, ενώ στις ΗΠΑ τα ποσοστά είναι πολύ μεγαλύτερα. “Στην Ελλάδα , σύμφωνα με τις εκτιμήσεις των ειδικών, το ποσοστό της αγοράς σε e-book είναι κάτω από το 1%. Εκεί που το ηλεκτρονικό βιβλίο έχει καλύτερες προοπτικές είναι τα πανεπιστημιακά συγγράμματα, τα σχολικά εγχειρίδια, τα manual κ.ά”.

Πέντε ευρώ το μήνα το μέσο κόστος που δαπανούν οι Έλληνες για βιβλία

Έρευνες πάντως  δείχνουν ότι οι Έλληνες την περίοδο της κρίσης ήταν ο μόνος λαός της Ευρώπης που επέλεξε την τηλεόραση έναντι του βιβλίου, όταν στις υπόλοιπες ευρωπαϊκές χώρες συνέβη το αντίθετο. Ο Γιάννης Μπασκόζος τονίζει δε πως ανεξάρτητα από τις όποιες αλλαγές, κοινωνικές και πολιτικές, από τη μεταπολίτευση έως σήμερα το ποσοστό των Ελλήνων που διαβάζουν είναι σταθερά γύρω στο 8-8,5%. Για εκείνους που σπεύδουν να πουν πως δεν υπάρχει ποιοτικό αναγνωστικό κοινό στη χώρας μας, ο Γιάννης Μπασκόζος υπογραμμίζει πως υπάρχει και πως είναι μάλιστα πολύ δυναμικό.

Ο ίδιος παρατηρεί πως το τελευταίο διάστημα έχει αυξηθεί στην προτίμησή του το δοκίμιο, και ιδιαίτερα το ελληνικό δοκίμιο σε δύο μεγάλες κατηγορίες. Την ιστορία, και κυρίως ό,τι έχει να κάνει με τα γεγονότα του ελληνικού εμφύλιου, και την οικονομία, σε ό,τι σχετίζεται με την κρίση. Βέβαια η λογοτεχνία κερδίζει τη μερίδα του λέοντος, καθώς έχει τη δυνατότητα να ικανοποιήσει τους σταθερούς βιβλιόφιλους. Ιδιαίτερα η ξένη λογοτεχνία καθώς πια έχουμε συγχρονιστεί με τους ξένους εκδοτικούς οίκους και τα μεγάλα λογοτεχνικά αναγνώσματα κυκλοφορούν σε σύντομο χρονικό διάστημα και στη χώρα μας.”

Το δυναμικό ηλικιακό γκρουπ είναι 35-55 ετών. Όσον αφορά το τι ξοδεύει ο μέσος Έλληνας για βιβλία, σύμφωνα με κάποια στοιχεία την περίοδο της κρίσης έπεσε το ποσοστό κατά 60%.  Με βάση αυτό φαίνεται ότι σήμερα ξοδεύει περίπου 5 ευρώ ανά μήνα για αγορά βιβλίων. Ευχάριστο και συνάμα ελπιδοφόρο είναι επίσης το γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια παρατηρείται μια “έκρηξη” νέων συγγραφέων που στηρίχτηκαν  κυρίως από μικρούς εκδοτικούς οίκους και περιφερειακά βιβλιοπωλεία.

“Τα bazaar αποτελούν εγγενή στρέβλωση της αγοράς του βιβλίου”

Όσο για το ποια είναι η γνώμη του Γιάννη Μπασκόζου αναφορικά με την πολιτική των bazaar που ακολουθούν πολλοί εκδοτικοί οίκοι προκειμένου να αναθερμάνουν τις πωλήσεις τους αγνοώντας τις επιπτώσεις στις καινούριες εκδόσεις βιβλίων, εκείνος χαρακτηρίζει την εν λόγω πρακτική ως εγγενή στρέβλωση της αγοράς και ξεκαθαρίζει πως η ανάγκη ρευστότητας έχει αναγκάσει τους εκδότες να προσφέρουν οι ίδιοι τα βιβλία σε τιμές ακόμα και χαμηλότερες του κόστους, παρακάμπτοντας τα βιβλιοπωλεία, τον φυσικό χώρο στον οποίο θα έπρεπε να κατευθύνεται ο αναγνώστης.

“Με βάση σχετικό νόμο τα βιβλία που υπάρχουν στις αποθήκες ενός εκδοτικού οίκου φορολογούνται ως πάγιο κεφάλαιο ενώ τα περισσότερα από αυτά μπορεί να έχουν χάσει την όποια αξία τους. Αυτό αναγκάζει τους εκδότες να θέλουν να «ξεστοκάρουν» και έτσι τροφοδοτούν τα bazaar. Τα βιβλιοπωλεία, αντιδρώντας σχεδόν αυτιστικά, καταφεύγουν κι αυτά σε μεγάλα bazaar, τέτοιας έκτασης που πολλές φορές τα βιβλία εκπτώσεων καταλαμβάνουν τον κύριο χώρο, εκτοπίζοντας σε δεύτερη μοίρα τους νέους τίτλους”.

Σύμφωνα δε με εκτιμήσεις βιβλιοπωλών, τα βιβλία προσφορών αποφέρουν ποσοστιαία μεγαλύτερο κέρδος, αλλά το σύνολο του τζίρου τους είναι πολύ μικρό σε σχέση με τον γενικό τζίρο του βιβλιοπωλείου. “Είναι αυτονόητο ότι τα bazaar θίγουν το νέο βιβλίο. Με δεδομένη την κρίση αν κάποιος μπορεί να βρει ένα σχετικά καλό βιβλίο με 2- 3- 5 ευρώ γιατί να αγοράσει έναν νέο συγγραφέα με 15 και 20 ευρώ; Πρόκειται για έναν φαύλο κύκλο που όμως αν ήθελε η πολιτεία θα μπορούσε να βάλει ορισμένους κανόνες” καταλήγει ο Γιάννης Μπασκόζος.