Η πρόταση του ΣΕΒ που μπορεί να φέρει νέα πνοή στην αγορά εργασίας
«Για να ανταποκριθούμε στις προκλήσεις του ψηφιακού μετασχηματισμού, χρειάζεται σχεδιασμός, συνεχής επικαιροποίηση της νομοθεσίας και υλοποίηση πολιτικών, που θα συμβάλουν στην προσαρμογή των επιχειρήσεων και του ανθρώπινου δυναμικού στην νέα πραγματικότητα».
Αυτό αναφέρει ειδική ενημερωτική έκδοση του Συνδέσμου Επιχειρήσεων και Βιομηχανιών τίτλο: «Τηλεργασία: ευκαιρία για πιο παραγωγικές επιχειρήσεις και καλύτερη ζωή για τους εργαζόμενους», που κυκλοφόρησε σήμερα.
Σε ότι αφορά στην Ελλάδα, όπως αναφέρεται, το θεσμικό πλαίσιο, ακολουθεί εν πολλοίς τα Ευρωπαϊκά πρότυπα και είναι σε γενικές γραμμές ικανοποιητικό. Η Εθνική Γενική Συλλογή Σύμβαση Εργασίας 2006 – 2007 ενσωμάτωσε για πρώτη φορά την Ευρωπαϊκή Συμφωνία Πλαίσιο για την Τηλεργασία, η οποία έκτοτε αποτελεί αναπόσπαστο τμήμα της εκάστοτε ισχύουσας ΕΓΣΣΕ. Ωστόσο, υπάρχουν επιμέρους προβλήματα κατά την εφαρμογή της τηλεργασίας κυρίως λόγω της πολυπλοκότητας και ακαμψίας του ισχύοντος εργατικού και φορολογικού δικαίου. Για παράδειγμα, όπως σημειώνει ο ΣΕΒ, ενώ οι εργοδότες είναι υπεύθυνοι για την κάλυψη του κόστους που προκαλείται από την παροχή της τηλεργασίας και ειδικότερα των τηλεπικοινωνιών, οι αυστηροί περιορισμοί που διέπουν τις μη μισθολογικές παροχές, βάσει του Ν.4173/2012 δεν διευκολύνουν την επιχείρηση να καλύψει το κόστος, χωρίς να κληθεί ο εργαζόμενος να καταβάλει επιπλέον φόρο για πληρωμές που ουσιαστικά ανήκουν στις παραγωγικές δαπάνες της επιχείρησης και συνεπώς θα έπρεπε να μην καταλογίζονται ως μη μισθολογικές παροχές (για το υπερβάλλον των 300 ευρώ ετησίως ποσό). Αντίστοιχα, ενώ η μερική τηλεργασία δεν απαγορεύεται από το θεσμικό πλαίσιο, είναι δύσκολο να συνδυαστεί στην πράξη με κανονική εργασία σε ημερήσιο πρόγραμμα/βάση, καθώς υπάρχουν αντικρουόμενες ερμηνευτικές απόψεις κατά πόσο η επιχείρηση καλύπτεται σε περίπτωση ελέγχου από τις αρμόδιες αρχές.
«Η τηλεργασία μπορεί να επιφέρει σημαντικά, αμοιβαία, οφέλη στις επιχειρήσεις και στους εργαζομένους. Για τις επιχειρήσεις, τα κυριότερα οφέλη είναι η αύξηση της παραγωγικότητας μέχρι και 50%, η προσέλκυση και διατήρηση προσωπικού νεότερων ηλικιών, η μείωση των λειτουργικών εξόδων, αλλά και η μείωση εκτάκτων απουσιών. Για τους εργαζόμενους, η τηλεργασία βελτιώνει την ισορροπία μεταξύ επαγγελματικής και προσωπικής ζωής και επιφέρει οικονομικά οφέλη, κυρίως μέσω της μείωσης των μετακινήσεων. Για το ευρύτερο κοινωνικό σύνολο η τηλεργασία αυξάνει τις ευκαιρίες απασχόλησης για κοινωνικές ομάδες, που έως σήμερα είχαν περιορισμένη δυνατότητα παροχής εργασίας (π.χ. ΑμΕΑ και νέες μητέρες), αλλά και για όσους ζουν σε απομακρυσμένες περιοχές, ενώ έχει και παράλληλα οφέλη για το περιβάλλον, λόγω της δυνητικής μείωσης της κίνησης των οχημάτων στους δρόμους και της αντίστοιχης εξοικονόμησης ενεργειακών πόρων» όπως σημειώνεται στην σχετική έκδοση.
Η τηλεργασία είναι πιο διαδεδομένη σε επαγγέλματα υψηλού επιπέδου προσόντων (ανώτερα διευθυντικά και διοικητικά στελέχη, επαγγελματίες, τεχνικούς και ασκούντες συναφή επαγγέλματα).
Η τηλεργασία στις ελληνικές επιχειρήσεις
Πρόσφατη έρευνα του ΣΕΒ σε δείγμα 831 επιχειρήσεων σε όλη τη χώρα, για 6 κλαδικά οικοσυστήματα σε επιχειρήσεις που απασχολούν τουλάχιστον 30 εργαζομένους, έδειξε ότι μια στις τέσσερις επιχειρήσεις εφαρμόζει συστηματικά τηλεργασία, με σημαντικές ωστόσο αποκλίσεις ανάλογα με τα κλαδικά οικοσυστήματα. Επίσης, οι επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται σε κλάδους έντασης γνώσης εφαρμόζουν τηλεργασία σε πολύ υψηλότερο ποσοστό σε σχέση με τις επιχειρήσεις σε κλάδους έντασης κεφαλαίου.
Παρατηρείται μια θετική συσχέτιση ανάμεσα στο βαθμό επηρεασμού μιας επιχείρησης από τον ψηφιακό μετασχηματισμό της οικονομίας («ψηφιακή ωριμότητα επιχείρησης») και τη χρήση της τηλεργασίας. Συγκεκριμένα οι επιχειρήσεις οι οποίες έχουν ήδη επηρεαστεί από την ψηφιακή μετάβαση εφαρμόζουν τηλεργασία σε σχεδόν διπλάσιο ποσοστό σε σχέση με το γενικό μέσο όρο.
Παράλληλα με την προαναφερθείσα ποσοτική έρευνα, ο ΣΕΒ πραγματοποίησε ποιοτική έρευνα και συναντήσεις με εκπροσώπους επιχειρήσεων που έχουν υιοθετήσει πρόσφατα ή σκοπεύουν να υιοθετήσουν πολιτικές τηλεργασίας. Ένα βασικό συμπέρασμα που προέκυψε από τις συγκεκριμένες συναντήσεις είναι ότι κινητήριος μοχλός για την εφαρμογή τηλεργασίας είναι η επιθυμία των ίδιων των εργαζομένων, ιδιαίτερα των νεότερων σε ηλικία, για μεγαλύτερη ευελιξία στην οργάνωση της εργασίας τους. Είναι ενδεικτικό μάλιστα ότι, σε αρκετές περιπτώσεις η τηλεργασία εντάσσεται σε ευρύτερες παλέτες πολιτικών που αφορούν στην ενίσχυση της ευζωίας και στην προσωπική ανάπτυξη των εργαζομένων. Οι περισσότερες επιχειρήσεις έχουν υιοθετήσει επίσημες πολιτικές, ενώ σε ορισμένες περιπτώσεις προβλέπεται και τροποποίηση των υφιστάμενων συμβάσεων ώστε να αποτυπώνονται με σαφήνεια οι όροι και οι αμοιβαίες υποχρεώσεις εργοδότη-εργαζομένου. Τέλος αξίζει να τονιστεί ότι οι περιπτώσεις εργαζομένων που τηλεργάζονται σε μόνιμη βάση είναι σχετικά σπάνιες και αφορούν είτε σε χρονικά προσδιορισμένες έκτακτες περιστάσεις (π.χ. ασθένεια μέλους της οικογένειας τηλεργαζομένου), είτε σε εργαζόμενους που έχουν «διεθνή ρόλο», εξυπηρετούν δηλαδή πελάτες που βρίσκονται στο εξωτερικό, συχνά σε διαφορετική ζώνη ώρας. Είναι επίσης σημαντικό να τονιστεί ότι, κατ’ εφαρμογή και των προβλεπόμενων στην ΕΣΠΤ, τηλεργασία εφαρμόζεται μόνο κατόπιν αμοιβαίας συμφωνίας εργοδότη-εργαζόμενου, ενώ δεν υπάρχουν διαφοροποιήσεις με τους μη-τηλεργαζόμενους όσον αφορά στο ωράριο και στην αξιολόγηση της απόδοσης.
Το συμπέρασμα είναι ότι η τηλεργασία αντιμετωπίζεται από τις επιχειρήσεις στην χώρα μας κυρίως ως απόκριση στις απαιτήσεις των καιρών και των αναγκών των εργαζομένων. Σχεδόν καμία επιχείρηση δεν δήλωσε ότι εφαρμόζει τηλεργασία με πρωταρχικό στόχο την μείωση του κόστους λειτουργίας των εγκαταστάσεων της, παρότι αυτή είναι μια ακόμη παράμετρος που τις απασχολεί.
Επομένως, σύμφωνα με το ΣΕΒ, η τηλεργασία επηρεάζει αποκλειστικά την οργάνωση της εργασίας, χωρίς να δημιουργεί ένα ειδικό εργασιακό καθεστώς και μια ιδιαίτερη κατηγορία εργαζομένων.
Δυνατότητες ανάπτυξης της τηλεργασίας στην Ελλάδα
Λαμβάνοντας υπόψη τα ποσοστά διείσδυσης των επιμέρους μορφών τηλεργασίας στην Ελλάδα, όπως προέκυψαν από European Working Conditions Survey 2015, καθώς επίσης και το γεγονός ότι ο συνολικός αριθμός των μισθωτών στην Ελλάδα το Γ’ Τρίμηνο του 2018 ανήλθε, σύμφωνα την ΕΛΣΤΑΤ, σε 2.548.098 άτομα, ο ΣΕΒ εκτιμά ότι η σύγκλιση με τον ευρωπαϊκό μέσο όρο σημαίνει διπλασιασμό του αριθμού των τηλεργαζομένων, μέσα στην επόμενη 3ετία, ενώ εάν προσεγγίσουμε το μέσο όρο των 10 κρατών-μελών με την υψηλότερη διείσδυση τότε ό αριθμός των τηλεργαζομένων θα τριπλασιαστεί.
Μάλιστα όπως σημειώνεται χαρακτηριστικά: «Ο διπλασιασμός του αριθμού των τηλεργαζομένων μέσα στην επόμενη 3ετία, ώστε η Ελλάδα να συγκλίνει με το Ευρωπαϊκό μέσο όρο θα μπορούσε να τεθεί ως ένας εθνικός στόχος».
Οδηγός εφαρμογής για τις επιχειρήσεις
Προς διευκόλυνση των επιχειρήσεων που επιθυμούν να υιοθετήσουν την πρακτική της τηλεργασίας ο ΣΕΒ δημιούργησε ένα σύντομο οδηγό εφαρμογής ο οποίος εντάσσεται στο σχετικό ενημερωτικό δελτίο – και μπορούν να ανζητηλσουν οι ενδιαφερόμενοι στην ηλεκτρονική σελίδα του συνδέσμου – με τα ακόλουθα 2 στοιχεία:
- Ένα Πίνακα Ελέγχου (check-list) με τα βασικά βήματα που πρέπει να ληφθούν υπόψη από τις επιχειρήσεις
- Ενδεικτικό κατάλογο με τους βασικούς δείκτες μέτρησης απόδοσης τηλεργασίας (KPIs)
Επισημαίνεται ότι ο συγκεκριμένος πίνακας ελέγχου (checklist) δεν υποκαθιστά τον ενδελεχή έλεγχο νομιμότητας που καλείται να κάνει η κάθε επιχείρηση με τους νομικούς της συμβούλους.
Προτάσεις πολιτικής
Λαμβάνοντας υπόψιν τις δυσκολίες που υπάρχουν αλλά και τις παγκόσμιες εξελίξεις στο πεδίο της τηλεργασίας, ο ΣΕΒ διατυπώνει τις ακόλουθες προτάσεις ως εισροές στην διαδικασία διαλόγου που πρέπει να λάβει χώρα μεταξύ επιχειρήσεων, πολιτείας και εργαζομένων:
- Προώθηση της τηλεργασίας, ως μέρος της λειτουργικής ευελιξίας στην οργάνωση της εργασίας. Ειδικότερα θα πρέπει να προωθηθούν συστήματα που παρέχουν μεγαλύτερη αυτονομία στον εργαζόμενο, όσον αφορά στον καθορισμό του χρόνου εργασίας, με σεβασμό των ορίων εργασίας και ανάπαυσης. Προτάσεις που θα μπορούσαν να διερευνηθούν σε αυτό το πλαίσιο είναι η δημιουργία τράπεζας χρόνου, η εφαρμογή πρακτικών switch-off, κλπ.
- Δημιουργία από το Ελληνικό Ινστιτούτο Υγιεινής και Ασφάλειας της Εργασίας (ΕΛ.ΙΝ.Υ.Α.Ε.) ενός πρότυπου – συνοπτικού οδηγού αξιολόγησης των συνθηκών υγιεινής και ασφάλειας στον χώρο τηλεργασίας ο οποίος να έχει και δεσμευτική ισχύ για τα συμβαλλόμενα μέρη.
- Παροχή κινήτρων στις επιχειρήσεις για την αγορά εξοπλισμού και τη δημιουργία υποδομών. Οι επιλέξιμες δαπάνες θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν την αγορά φορητών ηλεκτρονικών υπολογιστών, εκτυπωτών, κινητών τηλεφώνων, την εγκατάσταση συστημάτων ασφαλούς επικοινωνίας και πιθανές παρεμβάσεις που απαιτούνται στο χώρο παροχής τηλεργασίας.
- Απαλλαγή των τηλεργαζομένων από οποιοδήποτε φορολογικό βάρος του κόστους τηλεπικοινωνιών μεταξύ τόπου τηλεργασίας και έδρας καθώς και των αναλογούντων συναφών λειτουργικών εξόδων (ενοίκια, θέρμανση κλπ).
- Ενημέρωση «ευπαθών ομάδων» για τις ευκαιρίες απασχόλησης που δημιουργούνται μέσω της τηλεργασίας ώστε να ενθαρρυνθεί η (επαν)ένταξή τους στην αγορά εργασίας. Αυτή η διάσταση είναι ιδιαίτερα σημαντική για την Ελλάδα καθώς, σύμφωνα με τα πιο πρόσφατα διαθέσιμα στοιχεία της Eurostat (2011) το ποσοστό απασχόλησης για τα άτομα με αναπηρία ανήλθε σε 35,5% έναντι μέσου όρου 47,3% σε επίπεδο ΕΕ, ενώ η διαφορά σε σχέση με το επίπεδο απασχόλησης στον υπόλοιπο πληθυσμό ανήλθε σε 23 ποσοστιαίες μονάδες.
- Η ταχύτερη και ισχυρότερη ψηφιοποίηση της ελληνικής οικονομίας και η ένταση χρήσης των ΤΠΕ κατά την εργασία μπορεί να επιτύχει τον υψηλότερο βαθμό διείσδυσης των διαφόρων μορφών τηλεργασίας οι οποίες με την σειρά του παρέχουν νέες ευκαιρίες απασχόλησης, αύξησης της παραγωγικότητας και της κοινωνικής συνοχής.
