Η άγνωστη ιστορία πίσω από το σύμβολο του ευρώ

Ως ένα από τα νεότερα νομίσματα του κόσμου, η παρατεταμένη γέννηση του ευρώ έχει τεκμηριωθεί σχολαστικά. Πρόκειται για μια ιστορία συναντήσεων, διαπραγματεύσεων, συνθηκών και ακόμη περισσότερων συναντήσεων, το cast της οποίας αποτελείται σχεδόν αποκλειστικά από πολιτικούς και δημόσιους υπαλλήλους. Πιο μυστηριώδης – και αμφισβητούμενη – είναι το πώς το ευρώ απέκτησε το σύμβολο με το οποίο έγινε γνωστό σε όλο τον κόσμο.

Το όνομα του νέου νομίσματος επιλέχθηκε στη Μαδρίτη το 1995. Όπως θέλουν οι φήμες, η πρόταση ενός Βέλγου καθηγητή και χομπίστα της γλώσσας εσπεράντο, το «ευρώ», θριάμβευσε κέρδισε κατά κράτος άλλες υποψηφιότητες όπως του ακαταμάχητα Σαιξπηρικού «δουκάτου».

Σε αντίθεση με τα παλαιότερα σύμβολα νομισμάτων που έχουν εξελιχθεί οργανικά με το πέρασμα των αιώνων, το σύμβολο του ευρώ σχεδιάστηκε από επιτροπή. Τα τρία βασικά της κριτήρια για αυτό που θα σχεδίαζαν ήταν τα εξής: έπρεπε να είναι ένα ιδιαίτερα αναγνωρίσιμο σύμβολο της Ευρώπης, έπρεπε να παραπέμπει στα γνωστά υπάρχοντα σύμβολα νομισμάτων και έπρεπε να είναι αισθητικά ευχάριστο και απλό να γραφεί με το χέρι. Η ευθύνη έπεσε στην πλάτη των εργαζομένων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής οι οποίοι συνέταξαν έναν κατάλογο με περισσότερα από τριάντα πιθανά σχέδια. Τα είκοσι απορρίφθηκαν, και από τα δέκα, εν τέλει δύο παρουσιάστηκαν στο κοινό. Αρμόδιοι για να επιλέξουν τον «νικητή» ήταν ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Jacques Santer και ο Yves-Thibault de Silguy, αρμόδιος για οικονομικά θέματα.

Όταν το επιλεγμένο σύμβολο αποκαλύφθηκε τον Δεκέμβριο του 1996, χαιρετίστηκε από την εφημερίδα The European ως «ακριβές και με αυτοπεποίθηση, όπως ένα μεταμοντέρνο πρέτσελ». Αλλού, προκάλεσε σύγχυση. Ένα ‘C’ που το διαπερνούν δύο οριζόντιες ράβδοι; Λοιπόν, όχι, στην πραγματικά είναι εμπνευσμένο από το ελληνικό γράμμα έψιλον. Μια αναφορά στο λίκνο του ευρωπαϊκού πολιτισμού, υπογράμμιζε την ιστορική συνέχεια – όπως θα έκανε και ο σχεδιασμός των ίδιων των τραπεζογραμματίων – ενώ ταυτόχρονα το «Ε» αντιπροσώπευε την Ευρώπη. Η σύνδεση απέκτησε έναν πικρά ειρωνικό τόνο όταν, το 2010, η οικονομική κρίσης της Ελλάδας απείλησε τη σταθερότητα ολόκληρης της ευρωζώνης.

Περιέργως, είναι πλέον αδύνατον να βρεθεί το σύμβολο που ήρθε δεύτερο στον διαγωνισμό δημοτικότητας. Πρέπει να υπάρχει χωμένο σε κάποιο θησαυροφυλάκιο των Βρυξελλών. Υπάρχει επίσης μια ομιχλώδης αβεβαιότητα γύρω από τη δημόσια διαβούλευση. Πόσοι πολίτες της ΕΕ κλήθηκαν να δώσουν την γνώμη τους; Και από ποιες εθνικότητες; Όσον αφορά την ταυτότητα των σχεδιαστών πίσω από τη νικήτρια εικόνα – μια εικόνα που έγινε παγκοσμίως αναγνωρίσιμη σε μια νύχτα – φέρεται ότι ήταν τέσσερις.

Το ευρώ εισήχθη ως cashless νόμισμα, για παράδειγμα στις ηλεκτρονικές μεταφορές, τα μεσάνυχτα της 1ης Ιανουαρίου 1999. Το 2001, με 14,25 δισεκατομμύρια τραπεζογραμμάτια και 50 δισεκατομμύρια κέρματα έτοιμα να κατακλύσουν τα 11 κράτη μέλη το επόμενο έτος, προέκυψαν δύο παράξενες προκλήσεις στην επίσημη αφήγηση της ΕΕ. Το σήμα είχε ήδη επικριθεί για την ομοιότητά του με το παλιό λογότυπο της αμερικανικής εταιρίας ηλεκτρονικών ειδών Commodore, αλλά η βρετανική εταιρεία συναλλάγματος Travelex έκανε ένα βήμα παραπέρα. Υποστηρίζοντας ότι χρησιμοποίησε ένα ιδιαίτερα πανομοιότυπο σύμβολο στην αλληλογραφία μεταξύ μιας θυγατρικής και των επιχειρηματικών της εταίρων από το 1989, άσκησε δίωξη εναντίων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής για παραβίαση του εμπορικού σήματός της. (Το δικαστήριο τελικά αποφάσισε υπέρ της ΕΚ, αφήνοντας το Travelex αντιμέτωπο με ένα βαρύ δικαστικό λογαριασμό).

Στη συνέχεια, μόλις λίγους μήνες αργότερα, ο Arthur Eisenmenger μίλησε από το σπίτι του στη νότια Γερμανία, ισχυριζόμενος ότι ήταν αυτός που δημιούργησε το σύμβολο περισσότερο από 25 χρόνια πριν, εργαζόταν ως επικεφαλής σχεδιαστής γραφικών για την τότε Ευρωπαϊκή Οικονομική Κοινότητα. Ο Eisenmenger πιστώνεται με την εποπτεία της δημιουργίας της σημαίας της ΕΕ και του σήματος ελέγχου ποιότητας «CE» για τα ευρωπαϊκά καταναλωτικά προϊόντα. Δημιούργησε το σημάδι του ευρώ, όπως υποστήριξε, ως έμβλημα για την Ευρώπη εν γένει. «Δεν σκέφτηκα το ευρώ τότε, αλλά κάτι που συμβόλιζε την Ευρώπη», είπε στον The Guardian.

Ανεξάρτητα από το ποιος το σχεδίασε, αυτό το σύμβολο έχει καταστεί ουσιαστικά σύμβολο της Ευρώπης. Μαζί με τη σημαία της Ένωσης και τον Ύμνο στην Χαρά, ξεπερνά τον πρακτικό του σκοπό και αναδεικνύεται ως εικόνα ολόκληρου του ευρωπαϊκού σχεδίου. Ίσως η απόλυτη απόδειξη της επιτυχίας του είναι αυτή: με την ευελιξία ενός πραγματικά ανθεκτικού συμβόλου, μπορεί τώρα να εντοπιστεί ακόμα και σε πλακάτ υπέρ του Brexit.