Η «πριγκίπισσα του φυσικού αερίου» επιστρέφει

Ένα από τα πρότυπά της είναι η Μάργκαρετ Θάτσερ. Όχι τυχαία, στην πατρίδα της τη φωνάζουν «Σιδηρά Κυρία» ή απλά «vona» («αυτή»). Τα έτερα δημοφιλή παρατσούκλια της είναι «Ουκρανή Ιωάννα της Λωραίνης» και «πριγκίπισσα του φυσικού αερίου».

Όλους αυτούς τους «τίτλους», η Γιούλια Τιμοσένκο δεν τους απέκτησε τυχαία. Χρειάστηκε να κάνει δρόμο μακρύ από το Ντνιπροπετρόφσκ, όπου γεννήθηκε το 1960, στα ανατολικά -τότε σοβιετικά- εδάφη της Ουκρανίας, μέχρι να φθάσει στα ανώτατα κυβερνητικά αξιώματα του Κιέβου.

Διαβάστε ακόμη: Βίντεο: Ελεύθερη η Γιούλια Τιμοσένκο

Μεγάλωσε εγκαταλελειμμένη από πατέρα, σπούδασε οικονομικά, παντρεύτηκε στα 19 της τον Αλεξάντερ Τιμοσένκο και στα 20 της έκανε τη μοναχοκόρη της, Ευγενία. Κάπως έτσι τη βρήκε η δεκαετία του ’90, όπου από ένα βίντεο κλαμπ που άνοιξε μαζί με τον άνδρα της βρέθηκε από το πουθενά να είναι ιδιοκτήτρια μίας πετρελαϊκής εταιρείας.

Χάρη στις ευνοϊκές δανειοδοτήσεις του σοβιετικού καθεστώτος επί Γκορμπατσόφ και τις κατάλληλες γνωριμίες, η εταιρία της μετεξελίχθηκε στην United Energy Systems of Ukraine (UESU): μία ενεργειακή «αυτοκρατορία», που γρήγορα έγινε ο βασικός εισαγωγέας ρωσικού φυσικού αερίου στην Ουκρανία.

Σε αυτό βοήθησε τα μάλλα το γεγονός ότι μέτοχος στην UESU ήταν ο Παύλο Λαζαρένο, ο οποίος το 1995 διορίστηκε αντιπρόεδρος της ουκρανικής κυβέρνησης, την επόμενη χρονιά ανέλαβε πρωθυπουργός, κι από τα πρώτα πράγματα που φρόντισε να κάνει ήταν να αυξήσει την ποσόστωση επιδοτήσεων για το φυσικό αέριο στον ιδιωτικό τομέα. Μεταξύ των ωφελημένων ήταν φυσικά και η UESU.

Διαβάστε ακόμη: Ανατολικά της Ε.Ε.

Με αυτά και με άλλα, η Γιούλια απέκτησε γρήγορα μυθική περιουσία (κατά ορισμένες εκτιμήσεις θεωρείται η πλουσιότερη γυναίκα στην Ουκρανία) και μαζί με αυτήν απέκτησε και τον τίτλο της «πριγκίπισσας του φυσικού αερίου».

Όπως συμβαίνει, δε, κατά… παράδοση με τους Ουκρανούς ολιγάρχες, επόμενος στόχος της Γιούλια ήταν να μπει στην πολιτική αρένα. Η νέα, εξαιρετικά φιλόδοξη και -κατά κατά ορισμένους πρώην συνεργάτες της- «καιροσκοπικών διαστάσεων» καριέρα της άρχισε με την εκλογή της στη ουκρανική Βουλή, το 1996.

Μέσα σε τρία χρόνια, η Τιμοσένκο είχε υπουργοποιηθεί στην κυβέρνηση του Βίκτορ Γιούσενκο, αναλαμβάνοντας το «καυτό» χαρτοφυλάκιο» της ενέργειας, όπου μέσα από μία σειρά μεταρρυθμίσεων προσπάθησε να διαλύσει το καθεστώς του κρατικού προστατευτισμού.

Στο μεσοδιάστημα, είχε μεταβιβάσει την προεδρία της UESU στον πεθερό της και η εταιρεία της είχε γίνει η μεγαλύτερη στον κλάδο στην Ουκρανία, ελέγχοντας το 80% της ροής φυσικού αερίου και το 8% του εθνικού ΑΕΠ (!). Επιπλέον, είχε μετοχική συμμετοχή σε τράπεζες, στην μεταλλουργία, στον τομέα κατασκευής μηχανημάτων, σε δύο αεροδρόμια, εφημερίδες, καθώς και σε πετρελαιαγωγούς στη Βουλγαρία και στην Τουρκία.

Ωστόσο, από το σκηνικό είχε πια εξαλειφθεί ο πολιτικά και επιχειρηματικά διεφθαρμένος Λαζαρέκνο: το ’97 καθαιρέθηκε από την πρωθυπουργία, βρέθηκε στο επίκεντρο έρευνας για διαφθορά, διέφυγε από τη χώρα, κι έπειτα από μία περιπετειώδη αναζήτηση διεξόδου διαφυγής μέσω Ευρώπης, συνελήφθη το 1999 για παράνομη είσοδο στις Ηνωμένες Πολιτείες.

Μοιραία, η UESU μπήκε στο στόχαστρο ερευνών -η πλευρά Τιμοσένκο και Λαζαρένκο το απέδωσε σε «κυνήγι μαγισσών» από τον τότε πρόεδρο Λεονίντ Κούτσμα. Όμως σιγά-σιγά άρχισε να ξετυλίγεται ένα «γαϊτανάκι» σκανδάλων διαφθοράς, φοροδιαφυγής, πλαστογράφησης εγγράφων και λαθρεμπορία φυσικού αερίου, που το 2001 οδήγησαν την Τιμοσένκο στην αποπομπή της από την κυβέρνηση και τελικά στη φυλακή για 42 ημέρες (οι κατηγορίες τελικά κατέπεσαν, ελλείψει ενοχοποιητικών στοιχείων).

Έτρεψαν τον σύζυγο και συνεταίρο της, Αλεξάντρ Τιμοσένκο, σε φυγή από την Ουκρανία. Στέρησαν από την UESU το μονοπώλιο στην εισαγωγή φυσικού αερίου, με τα «σκήπτρα» να παίρνει η κρατική Naftohaz. Κι έστρωσαν το «έδαφος» για την «κρύα» εκδίκηση της Γιούλιας…

Με το που βγήκε από τη φυλακή, άλλαξε την εμφάνισή της. Έγινε πιο ξανθιά. Υιοθέτησε τη χαρακτηριστική κόμη με τις πλεξίδες-«φωτοστέφανο». Το ντύσιμό της έγινε λιγότερο ελιτίστικο και πιο φολκλόρ. Κατά δήλωση του στιλίστα της, στόχος ήταν να αποτινάξει από πάνω της την εικόνα του ολιγάρχη και να ταυτιστεί περισσότερο με τον μέσο Ουκρανό και μεθαυριανό της ψηφοφόρο.

Με αυτό το ανανεωμένο look, λοιπόν, η Τιμοσένκο ξεκίνησε τον δικό της «ανένδοτο», κηρύσσοντας πόλεμο κατά της διαφθοράς. Πρώτος πολιτικός στόχος ήταν ο ίδιος  ο πρόεδρος Κούτσμα.

Αποκορύφωμα ήταν η «Πορτοκαλί Επανάσταση», το διάστημα 2004-2005, όταν αντίπαλοι στην διεκδίκηση της ουκρανικής προεδρίας βρέθηκαν ο φιλοδυτικών πια αποκλίσεων Βίκτορ Γιούσενκο και ο «εκλεκτός» του Κούτσμα, Βίκτορ Γιανουκόβιτς.

Κατόπιν προσφυγής του φιλοδυτικού «στρατοπέδου» στο Ανώτατο Δικαστήριο για καλπονοθεία, η εκλογή του Γιανουκόβιτς ακυρώθηκε. Τις επαναληπτικές εκλογές κέρδισε ο Γιούσενκο. Και η Γιούλια ανέλαβε το πρώτο πρωθυπουργικό πόστο στην καριέρα της, το 2005.

Διαβάστε ακόμη: Οι επόμενοι Ουκρανοί «εθνοσωτήρες»

Όμως, η θητεία της, όπως και η συμμαχία της με τον Γιούσενκο, αποδείχθηκαν βραχύβιες κι έληξαν μέσα σε μόλις οκτώ μήνες. Ο Γιανουκόβιτς την κατήγγειλε μάλιστα δημόσια ότι πρόδωσε την «Πορτοκαλί Επανάσταση». Ότι υπηρετεί επιχειρηματικά συμφέροντα. Ότι εκμεταλλεύτηκε το πρωθυπουργικό αξίωμα για να διαγράψει χρέη της UESU, ύψους οκτώ εκατομμυρίων Γρίβνα (η ίδια είπε ότι επρόκειτο απλά για πρόστιμα της εφορίας). Πάντως, η «σταγόνα» που λέγεται ότι ξεχείλισε το «ποτήρι» ήταν η απόφαση για επανιδιωτικοποίηση της μεταλλευτικής Nikopol Ferroalloy, η οποίο ανήκε στον γαμπρό του Κούτσμα.

Όταν η Γιούλια επέστρεψε στην πρωθυπουργία, την περίοδο 2007-2010, μέσα από παρασκηνιακές διακομματικές διεργασίες, η στάση της είχε αρχίσει να διαφοροποιείται ακόμη πιο πολύ από τα «θέλω» της «Πορτοκαλί Επανάστασης». Αντ’ αυτών, οικοδομούσε πια στενούς δεσμούς με το Κρελμίνο.

Αυτοί επισφραγίστηκαν με τη νέα συμφωνία του 2009 για την προμήθεια ρωσικού φυσικού αερίου και την σιωπηρή στήριξη του Βλαντιμίρ Πούτιν στην προεδρική υποψηφιότητά της, την επόμενη χρονιά, όπου βασικό αντίπαλο είχε τον Γιανουκόβιτς.

Τελικά, η Γιούλα «τερμάτισε» δεύτερη. Διαμαρτυρήθηκε και πάλι για καλπονοθεία. Όμως, οι ισχυρισμοί της έπεσαν στο κενό, μετά και το πόρισμα των διεθνών παρατηρητών, που πιστοποίησαν το «ηθικό και νόμιμο» της εκλογική διαδικασία.

Διαβάστε ακόμη: «Εκδρομή» των Ουκρανών στο… ανάκτορο του Γιανουκόβιτς!

Χωρίς πολλά-πολλά, η Τιμοσένκο καθαιρέθηκε σε σύντομο χρονικό διάστημα από την πρωθυπουργία. Και μέσα σε έναν χρόνο, το 2011, δικάστηκε για τη συμφωνία του 2009 με τη Ρωσία. Καταδικάστηκε για κατάχρηση εξουσίας σε ποινή επταετούς φυλάκισης και τριετούς στέρησης των πολιτικών της δικαιωμάτων. Υποστηρίζοντας ότι δεν ήθελε να γίνει «πιόνι» στα χέρια των ουκρανικών αρχών, ως μέσο εκβιασμού της Γιούλια, ο σύζυγός της αιτήθηκε και πήρε τελικά άσυλο στην Τσεχία.

Η καταδίκη της Τιμοσένκο προκάλεσε διεθνή κατακραυγή, ακόμη κι από τη Ρωσία, ως «πολιτικά υποκινούμενη» από το -ολοένα και πιο συγκεντρωτικό- καθεστώς του Βίκτορ Γιανουκόβιτς. Εναντίον της ξεκίνησαν μάλιστα άλλες εννέα έρευνες, χωρίς όμως να της απαγγελθούν τελικά κατηγορίες. Μεταξύ αυτών για:

–απόπειρα δωροδοκίας δικαστών του Ανώτατου Δικαστηρίου, το 2003, προκειμένου να συναινέσουν στην αποφυλάκιση του πεθερού της και ενός ακόμη συνεργάτη της που κρατούνταν,
-τα σκάνδαλα της UESU (η οποία τελικά διαλύθηκε το 2009),
–διασπάθιση δημόσιου χρήματος το 2009, σε δύο περιπτώσεις. Μία για την υπερκοστολόγηση στην αγορά 1.000 ασθενοφόρων, τα οποία τελικά χρησιμοποίησε στην προεκλογική εκστρατείας της, το 2010, και μία για κατασπατάληση των κρατικών εσόδων από την πώληση μέρους των δικαιωμάτων της Ουκρανίας στην εκπομπή ρυπογόνων αερίων, όπως προέβλεπε το Πρωτόκολλο του Κιότο,
–φοροδιαφυγή και λαθρεμπόριο φυσικού αερίου από την UESU, με το ξανα-άνοιγμα «φακέλων» από τα σκάνδαλα της δεκαετίας του ΄90,
–συνέργεια στην δολοφονία του βουλευτή και ολιγάρχη Γιεβγέν Σερμπάν, το 1996, σε μία υπόθεση συγκατηγορούμενος ήταν ο Παύλο Λαζαρένκο.

Αυτός, εν τω μεταξύ, είχε ήδη καταδικαστεί στις ΗΠΑ για «ξέπλυμα βρώμικου» χρήματος κι άλλες κατηγορίες. Αν και η Τιμοσένκο δεν ενεπλάκη άμεσα σε αυτή την ιστορία, το όνομά της «φιγουράρει» φαρδιά-πλατιά στην δικαστική απόφαση, με την υπόνοια της συνέργειας.

«Ο Λαζαρένκο πήρε χρήματα από εταιρείες που ανήκαν ή ελέγχονταν από την Ουκρανή επιχειρηματία Γιούλια Τιμοσένκο», αναφέρεται στη σχετική απόφαση δικαστηρίου του Σαν Φρανσίσκο, «ως αντάλλαγμα στις διευκολύνσεις που παρείχε ο Λαζαρένκο με την επίσημη ιδιότητά του (ως πρωθυπουργός) στις εταιρίες της Τιμοσένκο… γεγονός που ο Λαζαρένκο απέκρυψε από τον λαό και την κυβέρνηση της Ουκρανίας».

Όπως και να έχει, η 53χρονη σήμερα Τιμοσένκο αναπνέει και πάλι τον «αέρα» της αλλαγής και της ελευθερίας. Με απόφαση του -μεταλλαγμένου σε πολιτικούς συσχετισμούς- ουκρανικού κοινοβουλίου, έχει πια καθαρό ποινικό μητρώο. Και μετά την ακύρωση της ποινής της, ανακοίνωσε και επίσημα την υποψηφιότητά της στις εκλογές της 25ης Μαΐου για την ουκρανική προεδρία.

Διαβάστε ακόμη: Ορίστηκε ο μεταβατικός πρόεδρος της Ουκρανίας

Μιλώντας ενώπιον του συγκεντρωμένου πλήθους στην πλατεία Ανεξαρτησίας του Κιέβου, υποσχέθηκε να γυρίσει «σελίδα», να αφήσει πίσω τα «μελανά κεφάλαια» από το πρόσφατο πολιτικό παρελθόν της χώρας να κάνει, μαζί με το λαό, μία καινούργια αρχή, ατενίζοντας αισιόδοξα το μέλλον της Ουκρανίας ως μέλος της ευρωπαϊκής «οικογένειας». Αυτό που παρέλειψε να πει είναι ότι η χώρα θα πρέπει πρώτα να περάσει από τη «μέγγενη» του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου…

Κάποιοι από τους συγκεντρωμένους τη γιουχάισαν – ένδειξη ότι ορισμένοι δεν είναι έτοιμοι να της δώσουν εύκολα «άφεση αμαρτιών» για τον πολυτάραχο, όσο και αμφιλεγόμενο πολιτικό της βίο. Μπροστά της εξάλλου έχει τώρα να αντιμετωπίσει μία νέα γενιά πολιτικών της ουκρανικής αντιπολίτευσης, που διψούν κι αυτοί για εξουσία.

Ήδη, ο γερμανοτραφής πυγμάχος-ηγέτης του αντιπολιτευόμενου Udar, Βιτάλι Κλιτσκό, έσπευσε να ανακοινώσει κι αυτός την προεδρική υποψηφιότητά του, προφανώς προσβλέποντας σε άρση του νομικού κολλήματος με την ολιγοετή διαμονή του στην Ουκρανία.

Υπό αυτό το πρίσμα, η είδηση ότι το όνομά της προτάθηκε για την υπηρεσιακή πρωθυπουργία ουδόλως φάνηκε να την ενθουσιάζει. «Σας ζητώ να μην εξετάσετε την υποψηφιότητά μου για την θέση της πρωθυπουργού», αναφέρει η Τιμοσένκο σε ανακοίνωση που αναρτήθηκε στον ιστότοπο του κόμματός της, «Πατρίδα». Στόχος της ήταν και παραμένει, εξάλλου, η προεδρία. Προοπτική, που κατά πολλούς αναλυτές, δεν φαίνεται να «χαλά» και τόσο το Κρεμλίνο.

«Χρειάζεται ένας μυθιστοριογράφος ή ένας σεναριογράφος για να αποδώσει επάξια την ιστορία της Τιμοσένκο», είχε σχολιάσει πρόσφατα ο Άντριου Γιούλσον, συνεργάτης του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου Εξωτερικών Υποθέσεων. «Έχει λάμψη, ύβρη και στοιχεία τραγωδίας». Όμως, προφανώς, ο επίλογος δεν έχει γραφτεί ακόμη.