Ο «13ος Άθλος του Ηρακλή», ή αλλιώς πώς θα λυθεί ο μεγάλος γρίφος των κόκκινων δανείων

*Της Αγγελικής Χατζησταύρου

Πρόσφατα εγκρίθηκε από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή το πολυσυζητημένο σχέδιο της κυβέρνησης για την μείωση των «κόκκινων δανείων» με την ονομασία «ΗΡΑΚΛΗΣ». Η κυβέρνηση φιλοδοξεί ότι η εγγύηση του Ελληνικού Δημοσίου που συνιστά τον πυρήνα του σχεδίου θα αποτελέσει κίνητρο για τις τράπεζες και τους επενδυτές και θα συμβάλει ουσιαστικά  στην εξυγίανση των ισολογισμών των ελληνικών τραπεζών. H επιλογή της ονομασίας σίγουρα δεν είναι τυχαία. Η προσπάθεια που απαιτείται για την επίτευξη του στόχου  της κυβέρνησης μπορεί εύλογα να συγκριθεί με την προσπάθεια του μυθικού ήρωα για την επίτευξη των άθλων, αν σκεφτούμε ότι το ποσοστό των κόκκινων δανείων σήμερα ανέρχεται σε 43% περίπου και θα πρέπει άμεσα να μειωθεί σε μονοψήφιο αριθμό.

Αναμένουμε τον σχετικό νόμο, ευελπιστώντας ότι θα συντελέσει στην αποτελεσματική εφαρμογή του σχεδίου.

Το παράδειγμα της Ιταλίας

Ανάλογο σχήμα, το αποκαλούμενο GACS, εφαρμόζεται ήδη από το 2016 στην Ιταλία με επιτυχία.

Αντλώντας στοιχεία από το νομοθετικό πλαίσιο της γειτονικής χώρας, είμαστε σε θέση να σχηματίσουμε μία πρώτη εικόνα για το πιθανό πλαίσιο εφαρμογής του «ΗΡΑΚΛΗΣ» στη χώρα μας. Συγκεκριμένα, η Ιταλική τράπεζα μεταβιβάζει λόγω πώλησης με τιτλοποίηση σε εταιρεία ειδικού σκοπού (Special Purpose Vehicle “SPV”) απαιτήσεις της έναντι των οφειλετών της από μη εξυπηρετούμενα δάνεια και πιστώσεις. Για την εξόφληση του τιμήματος της πώλησης η εταιρεία ειδικού σκοπού εκδίδει και διαθέτει σε επενδυτές ομολογίες οι οποίες ενσωματώνουν τις μεταβιβασθείσες απαιτήσεις έναντι των οφειλετών. Ανάλογα με τα ποιοτικά χαρακτηριστικά της απαίτησης που ενσωματώνουν (δηλαδή εξασφαλισμένη ή μη, είδος και αξία εξασφάλισης, πιθανότητες ανάκτησης της απαίτησης κλπ.) οι ομολογίες εκδίδονται σε επιμέρους σειρές: υψηλής σειράς κατάταξης (senior notes), ενδιάμεσης σειράς κατάταξης (mezzanine notes) και χαμηλής σειράς κατάταξης (junior notes). Το κεφάλαιο και οι τόκοι των ομολογιών εξοφλούνται από το προϊόν είσπραξης της απαίτησης που ενσωματώνουν. Η εταιρεία ειδικού σκοπού μπορεί να λαμβάνει δάνεια ή να συνάπτει συμβάσεις παραγώγων χρηματοοικομικών μέσων για την εξόφληση των τόκων των ομολογιών..

Τα ανωτέρω δεν αποτελούν καινοτομία. Το νομοθετικό πλαίσιο της τιτλοποίησης επιχειρηματικών απαιτήσεων υφίσταται στη χώρα μας από το 2003. Οι ελληνικές τράπεζες έχουν επανειλημμένα κάνει χρήση των σχετικών διατάξεων για την τιτλοποίηση ενήμερων χαρτοφυλακίων αλλά και «κόκκινων» δανείων.

Το ενδιαφέρον επομένως επικεντρώνεται στους όρους υπό τους οποίους το ιταλικό δημόσιο χορηγεί την εγγύησή του και στις τυχόν διαφορές που θα αποφασίσει ο Έλληνας νομοθέτης. Τα βασικά στοιχεία του Ιταλικού νόμου είναι τα ακόλουθα:

Η υπαγωγή μίας τιτλοποίησης στο GACS δεν είναι υποχρεωτική για τις Ιταλικές τράπεζες.

Το τίμημα μεταβίβασης των απαιτήσεων στην εταιρεία ειδικού σκοπού δεν μπορεί να είναι υψηλότερο από την καθαρή αξία που εμφανίζει η ιταλική τράπεζα στα βιβλία της.

Η εταιρεία ειδικού σκοπού υποχρεούται να εκδώσει τουλάχιστον δύο σειρές ομολογιών. Μία από τις σειρές θα πρέπει να αξιολογηθεί ως υψηλής σειράς κατάταξης (senior notes), καθώς το ιταλικό δημόσιο, για ευνόητους λόγους, εγγυάται μόνο για την αποπληρωμή των ομολογιών αυτών.

Τα senior notes αξιολογούνται και αποτιμώνται από ανεξάρτητο οίκο αξιολόγησης. Η αξιολόγηση δεν μπορεί να είναι κατώτερη της βαθμίδας BBB. Μερικοί από τους παράγοντες που λαμβάνονται υπόψη είναι οι εξασφαλίσεις της απαίτησης που ενσωματώνουν οι συγκεκριμένες ομολογίες, οι ροές πληρωμών, αλλά και η αξιοπιστία της εταιρείας διαχείρισης στην οποία έχει ή θα ανατεθεί η διαχείριση των απαιτήσεων.

Προς αποφυγή σύγκρουσης συμφερόντων, η εταιρεία διαχείρισης στην οποία θα ανατεθεί η διαχείριση των απαιτήσεων πρέπει να είναι ανεξάρτητη από την μεταβιβάζουσα τράπεζα και να μην ανήκει στον Όμιλο εταιρειών της.

Η εγγύηση τίθεται σε ισχύ μόνο όταν μεταβιβαστεί σε ιδιώτες επενδυτές τουλάχιστον το 51% των ομολογιών ενδιάμεσης και χαμηλής σειράς κατάταξης.

H εγγύηση του Ιταλικού δημοσίου καταπίπτει σε περίπτωση που η εταιρεία ειδικού σκοπού δεν εξοφλήσει εμπρόθεσμα τις ομολογίες και εφόσον παρέλθουν άπρακτοι 9 μήνες από την ημέρα που τα ποσά αυτά κατέστησαν ληξιπρόθεσμα.

Το Ιταλικό δημόσιο με την καταβολή του εγγυηθέντος ποσού στους ομολογιούχους υποκαθίσταται στα δικαιώματά τους έναντι της εταιρείας ειδικού σκοπού και δικαιούται να αξιώσει από αυτή το ποσό που κατέβαλε.

Κρίσιμοι παράγοντες για την χώρα μας

Αν ο ελληνικός νόμος βασιστεί στο ανωτέρω πλαίσιο κρίσιμοι παράγοντες για την επιτυχία του σχεδίου είναι οι εξής:

• Ενδιαφέρον και συμμετοχή επενδυτών.
• Η αποτελεσματική διαχείριση των χαρτοφυλακίων, που θα διασφαλίσει την αποπληρωμή των ομολογιών, χωρίς να απαιτηθεί η κατάπτωση της εγγύησης του Ελληνικού Δημοσίου.
• Η ποιότητα των χαρτοφυλακίων των τραπεζών και η δυνατότητα αξιολόγησής τους στη βαθμίδα που θα προβλέπει ο νόμος ως προϋπόθεση για την χορήγηση της εγγύησης.
• Το ύψος της προμήθειας που θα οφείλουν να καταβάλλουν οι τράπεζες στο Ελληνικό Δημόσιο.
• Η τροποποίηση του ν. 3156/2003 με καθιέρωση εργαλείων που θα μπορούν να χρησιμοποιήσουν και οι εταιρείες ειδικού σκοπού, όπως μέχρι σήμερα και οι τράπεζες, για την συμμετοχή τους σε αναδιαρθρώσεις οφειλών των δανειοληπτών. Σημειώνεται ότι σήμερα, με βάση το νόμο, οι εταιρείες ειδικού σκοπού πρέπει να έχουν ως αποκλειστικό σκοπό την αγορά επιχειρηματικών απαιτήσεων για την τιτλοποίησή τους. Στην πράξη, η διάταξη αυτή είναι προβληματική. Η εμπειρία έχει δείξει ότι είναι αναγκαίο να διευρυνθεί ο σκοπός των εταιρειών αυτών ειδικά για τις περιπτώσεις μη εξυπηρετούμενων δανείων. Ενδεικτικά, προτείνεται να νομοθετηθεί δυνατότητα της εταιρείας ειδικού σκοπού να χορηγεί δάνεια με σκοπό την ενίσχυση της ρευστότητας των δανειοληπτριών εταιρειών, να κεφαλαιοποιεί απαιτήσεις της λαμβάνοντας ως αντάλλαγμα μετοχές εταιρειών, να αποκτά και να διαχειρίζεται, είτε η ίδια είτε εταιρεία συμφερόντων της, ακίνητα, μετοχές, και εν γένει περιουσιακά στοιχεία τα οποία είναι υπέγγυα για την εξόφληση της τιτλοποιημένης απαίτησης.
• Η διαδικασία για την χορήγηση της κρατικής εγγύησης και η αποφυγή γραφειοκρατικών διαδικασιών.

Το σχέδιο «Ηρακλής» αποτελεί θετικό βήμα για την εκκαθάριση των ισολογισμών των τραπεζών από τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και την βελτίωση του ενεργητικού τους. Ήδη οι διεθνείς οίκοι Moody’s, Fitch, DBRS και JB Morgan έχουν δώσει ψήφο εμπιστοσύνης. Η γενική προσδοκία είναι ότι το σχέδιο, σε συνδυασμό με τις ήδη αναληφθείσες πρωτοβουλίες των τραπεζών και γενικότερα το θετικό κλίμα που διαφαίνεται στην οικονομία, θα φέρει το ποσοστό των κόκκινων δανείων σε ένα αποδεκτό και βιώσιμο επίπεδο και η κυβέρνηση δεν θα χρειαστεί να επιστρατεύσει και άλλους μυθικούς ήρωες, καθώς δεν υπάρχουν πλέον άλλα χρονικά περιθώρια.

*Η Αγγελική Χατζησταύρου είναι Senior Manager, Κ. Παπακωστόπουλος & Συνεργάτες Δικηγορική εταιρεία (CPA Law), ανεξάρτητο μέλος του νομικού και φορολογικού δικτύου της KPMG