Ανάλυση: Στα χέρια των ισχυρών του Κόσμου και της Μέσης Ανατολής η τύχη της Λιβύης

Η προσπάθεια του Βερολίνου να παρέμβει στην σύγκρουση στην Λιβύη πέτυχε εκεί που είχε αποτύχει η προσπάθεια της Μόσχας μετά την άρνηση του στρατάρχη Καφτάρ να συμμετάσχει. Τι ήταν αυτό που πέτυχε όμως; Να παραστούν οι δυο ηγέτες της σπαρασσόμενης χώρας σε χωριστές αίθουσες, χωρίς να λάβουν τον λόγο, να συνεχιστεί η κατάπαυση του πυρός και να εξελιχθεί σε εκεχειρία, να δεσμευτούν οι συμμετέχοντες να σταματήσουν να στέλνουν όπλα, και να αποσύρουν τους «εθελοντές» που συμμετέχουν στην σύγκρουση. Και να αρχίσουν οι συνομιλίες ειρήνευσης υπό την αιγίδα του ΟΗΕ. Μακάρι να πετύχει.

Ας δούμε όμως ένα σενάριο και τους πιθανούς λόγους αποτυχία Πριν όμως από αυτά τα στοιχεία, ας δούμε την ιστορική εξέλιξη από την απελευθέρωση από τους Ιταλούς μετά τον πόλεμο. Οι ξένες νικήτριες δυνάμεις επέβαλαν βασιλεία. Λίγα χρόνια μετά, στο κύμα των απελευθερωτικών κινημάτων υπό την ομπρέλα του εθνικιστικού κόμματος Baath, με πρωτοπόρο τον Νάσερ της Αιγύπτου, τα βασιλικά καθεστώτα ανατράπηκαν και στρατιωτικοί με αντιιμπεριαλιστική σφραγίδα κατέλαβαν την εξουσία.

Στη Λιβύη επικράτησε ο συνταγματάρχης Καντάφι. Την πρώτη περίοδο της πολύχρονης εξουσίας του εμφανίστηκε ως αντιιμπεριαλιστής, αντικομουνιστής, ιδρύοντας το δικό του καθεστώς της Τζουμχουρία.  Με τον χρόνο στράφηκε προς την Μόσχα. Κατά την διάρκεια της περιόδου αυτής η Σοβιετική Ένωση κυρίως, αλλά και η Τουρκία, εκτός από τον οπλισμό, μονοπώλησαν και τις κατασκευές υποδομών. Μηχανικοί Έλληνες που εργάζονταν στην περιοχή θυμούνται πώς οι πρώτοι σοβιετικοί μηχανικοί εγκαταστάθηκαν ως επιβλέποντες σε έργα που κατασκεύαζαν και κάποιες ελληνικές εταιρείες. Όπως είναι φυσικό, το καθεστώς διαβρώθηκε από την κορυφή του. Όλοι θυμόμαστε πώς ο Σαρκοζί από στενός φίλος και πολιτικός υποστηρικτής του Καντάφι, σε ένα δακρύβρεχτο διάγγελμά του «εξήγησε» στο Γαλλικό λαό πως «δυστυχώς» αναλαμβάνει την πρωτοβουλία για την ανατροπή του «τύραννου».

Η πραγματική αιτία όμως της ανατροπής του συνταγματάρχη, πέρα από τη διαφθορά, είναι η αποτυχία του στο να συμφιλιώσει τις φυλές που κατοικούν την χώρα, και τελικά οδήγησε στην εξέγερσή τους με τα γνωστά αποτελέσματα. Και για τον ίδιο και για τη χώρα του. Γιατί η Λιβύη σήμερα είναι σε χειρότερη κατάσταση από την εποχή της αποικιοκρατίας.

Αυτά τα λίγα και επί τροχάδην για το ταραγμένο παρελθόν της μετααποικιακής Λιβύης. Ας δούμε το σήμερα εξετάζοντας έναν χάρτη.

Στην εικόνα βλέπουμε την σημερινή κατάσταση που επικρατεί στη χώρα από πολεμική άποψη.

Στο νότιο τμήμα με πράσινο χρώμα, δρουν πολλές φυλές στις οποίες ούτε η Τρίπολη, ούτε ο Χαφτάρ έχουν τον έλεγχο. Επίσης εκεί δρουν πολιτοφυλακές ιρανικής επιρροής, πολιτοφύλακες του ισλαμικού βόρειου Σουδάν, αλλά και διαμεσολαβητές μεταναστών, εμπόρων ναρκωτικών κ.α.

Στην Ανατολική περιοχή (με ροζ χρώμα) επικρατεί ο Λιβυκός Εθνικός  Στρατός (LNA) του στρατάρχη. Αυτή η περιοχή, που αποτελεί το μεγαλύτερο σε έκταση τμήμα της χώρας, χωρίζει στα δυο το τμήμα της Κυβέρνησης Εθνικής Συμφωνίας (GNA). Η κατάληψη της Σύρτης από τον LNA ήταν η τελευταία μεγάλη επιτυχία στου στρατάρχη, μιας και το λιμάνι της είναι στρατηγικής σημασίας. Ο επόμενος στόχος του LNA, η πόλη Mirtata, αντιστάθηκε σθεναρά. Τόσο από τους κατοίκους όσο και λόγω της έγκαιρης επέμβαση των Τούρκων με πολεμοφόδια, αντάρτες από την μαχόμενη πολιτοφυλακή της Τουρκόφιλης Συρίας κ.α.

Ο Χάρτης 2 , μας δίνει μια εικόνα πιο καθαρή σε σχέση με της γεωγραφικές περιοχές που ζουν οι κυριότερες φυλές.

Αν δούμε τις περιοχές οι οποίες δεν κατοικούνται γίνεται φανερό ότι η μισή χώρα μόνο κατοικείται από τους Berber και τους Tobu, οι οποίοι «διοικούνται» από μικρούς και πολυάριθμους φύλαρχους με ελάχιστη επιρροή από το κεντρικό κράτος. Στο νοτιοδυτικό άκρο, οι Τουαρέγκ αποτελούν μια ανεξάρτητη φυλή στην έρημο.  Το συμπέρασμα είναι ότι οι μάχες διεξάγονται σε ένα σχετικά μικρό πεδίο μάχης. Και με αυτήν την έννοια, οι ισχυρισμοί ότι ο ένας ή ο άλλος αντίπαλος κατέχει το τάδε ποσοστό της χώρας έχει σχετική μόνο αξία.

Ακόμη πιο φανερός είναι ο ισχυρισμός αυτός στον χάρτη 3.

Οι μάχες εξουσίας λοιπόν διεξάγονται για τον έλεγχο μικρών γεωγραφικών διαδρόμων. Αν σε αυτό το δεδομένο προσθέσουμε το γεγονός ότι στα 6.000.000 κατοίκων οι μισοί κατοικούν στις τρεις μεγάλες πόλεις (Βεγγάζη, Τρίπολη και Μιστράτα) δεν μπορεί να είναι πιστευτοί οι ισχυρισμοί ότι ο στρατάρχης κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό της χώρας. Και συνεπώς δεν φαίνεται πιθανή η επικράτηση ενός εκ των δυο αντιπάλων. Και συνεπώς έχουν κάθε λόγο να καταλήξουν σε μια συμφωνία ειρήνευσης.

Δεν λειτουργεί σχεδόν τίποτα

Η Λιβύη  είναι μια χώρα αποτυχημένη (failed state). Το Κράτος δεν λειτουργεί ούτε για τα στοιχειώδη. Η ανασυγκρότησή της, εκτός από την ειρήνη, χρειάζεται τεράστια κεφάλαια, τεχνική βοήθεια και κυρίως ανθρωπιστική. Δύσκολα μπορούμε να φανταστούμε πού θα βρεθούν τα χρήματα. Ο κύριος αιμοδότης ανθρωπιστικής βοήθειας ήταν η Ευρώπη και ο ΟΗΕ. Όμως οι ανάγκες της χώρας είναι ανυπολόγιστες. Ιδιαίτερα από το γεγονός ότι, σύμφωνα με τη Διεθνή Τράπεζα, οι υδρογονάνθρακες αποτελούν την κύρια πηγή εσόδων. Από τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου, που αποτελούν το 95% των εξαγωγών της Λιβύης και το 65% του ΑΕΠ της, ζει το κράτος, του οποίου τα έσοδα από φόρους αποτελούν το 96% των εσόδων του. Λόγω του πολέμου, το κατά κεφαλήν εισόδημα έχει μειωθεί κατά τα 2/3 μέσα σε δύο χρόνια.

Μετά την πολεμική, την οικονομική και την γεωγραφική μας περιδιάβαση, ας δούμε την παρουσία τον ξένων δυνάμεων που εμπλέκονται στην τραγωδία. Και που έχουν τελικά τον πρώτο λόγο για τις εξελίξεις. Κάπου διάβασα ότι ο πόλεμος μεταξύ των ανταγωνιζόμενων δυνάμεων διεξάγεται δι’ αντιπροσώπων. Τους κατοίκους της Λιβύης.

Η Τουρκία

Και ο Ερντογάν έχει πολλούς λόγους να διαπραγματευτεί προς όφελός του την κατάσταση. Δεν είναι μόνο η παράνομη(;) συμφωνία με την Τρίπολη για την υφαλοκρηπίδα. Η εσωτερική πολιτική αποδυνάμωσή του, δείχνει να μειώνεται μετά τις ήττες στις δημοτικές εκλογές στην Κωνσταντινούπολη, στην Άγκυρα κλπ. Ωστόσο, το σκηνικό μπορεί να αλλάξει.   Η επιθυμία του για νεοοθωμανική «αποκατάσταση» έχει αντίπαλο  την οικονομική δυσανεξία της χώρας. Το φυσικό αέριο και το πετρέλαιο επιβάλουν μια «φυγή προς τα εμπρός». Αλλά η εκμετάλλευσή τους αργεί πολύ. Διακυβεύονται πολλά για την περικυκλωμένη από εχθρούς χώρα, με ανοιχτά τα μέτωπα στην Συρία, στο Κουρδιστάν, και αλλού. Αναρωτιέται κανείς πόσο καιρό ακόμη μπορεί να παίζει σε τρία ταμπλό. Εναλλάσσοντας τις συμμαχίες της με το Ιράν, τη Ρωσία και το ΝΑΤΟ. Μοιάζει πλέον δίκαια να κερδίζει με επιτυχία τον τίτλο του διεθνούς ταραξία. Και ίσως τελικά να μην υπάρχει κάποια συνεκτική στρατηγική πίσω από τις εξελίξεις.

Πάλι αδύναμος κρίκος η Ευρώπη

Η Ευρώπη είναι διασπασμένη. Η Γερμανία με τις σημαντικές οικονομικές σχέσεις, ενώ το τουρκικό όπλο των προσφυγικών ροών έχει κάθε λόγο να καλοπιάνει την Τουρκία, στο μέτρο που η προενταξιακή πορεία της έχει σταματήσει οριστικά. Η Γαλλία όμως έχει αντίθετα συμφέροντα και στρατιωτική παρουσία. Και η Ιταλία μέχρι πρότινος υποστήριζε την Τρίπολη. Ίσως η συμφωνία Τρίπολης -Τουρκίας για την υφαλοκρηπίδα να ενώσει τους Ευρωπαίους. Συνολικά όμως η παρουσία της Ε.Ε. είναι αδύναμη. Το πάνω χέρι έχουν τα όπλα. Και η Ευρώπη δεν έχει όπλα. Παρ’ όλ’ αυτά, σε πρόσφατη παρέμβαση της Προέδρου της Ε.Ε. κ. φον ντερ Λάιεν και του Αντιπροέδρου για θέματα Ασφάλειας και Εξωτερικής πολιτικής κ. Μπορέλ, η Επιτροπή δεσμεύτηκε ότι θα ενεργοποιήσει την επιχείρηση «Sophia», που είχε ήδη εγκρίνει το Συμβούλιο από το 2015 για την υποβοήθηση της Λιβυκής ακτοφυλακής στην προσπάθεια αποτροπής παράνομης μετανάστευσης. Δηλαδή την αποστολή στόλου από κοινοτικά κράτη για την επιτήρηση της εφαρμογής της συμφωνίας ειρήνευσης.  Το τελευταίο διάστημα ούτε αυτή η επιχείρηση γίνεται αποδεκτή από το εσωτερικό της Ε.Ε.

Ο αμερικανικός παράγοντας

Ο στρατάρχης Χαφτάρ είναι ανοιχτά αμερικανόφιλος. Έζησε τα περισσότερα χρόνια της ζωής του στην Αμερική. Η κατάκτηση της Σύρτης δείχνει ότι είναι μίαν ανάσα πριν τη νίκη. Συνεπώς δεν έχει κανέναν λόγο να τηρήσει την εκεχειρία. Όμως η στήριξη του αρχιστράτηγου βρίσκει διχασμένη την αμερικανική ηγεσία. Ο κρατικός μηχανισμός είναι φανερά αντίθετος στην ανάμιξη των ΗΠΑ, σε μια χώρα στην οποία δεν θίγονται τα στρατηγικά της συμφέροντα. Αντίθετα, ο Πρόεδρος Τραμπ μίλησε υπέρ του στρατάρχη. Αλλά και αυτή η δήλωση δεν μπορεί να ληφθεί σοβαρά υπόψη.

Ο ρόλος της Μόσχας

Στον πόλεμο της Λιβύης η Ρωσία είναι πολιτικά στο πλευρό του Χαφτάρ. Αλλά και πολιτοφύλακες της ιδιωτικής ρωσικής στρατιωτικής εταιρείας Wagner πολεμάνε στο πεδίο. Δεδομένου ότι ,όπως και οι ΗΠΑ, δεν έχει ειδικά συμφέροντα σε σχέση με τους υδρογονάνθρακες, η παρουσία της ερμηνεύεται στην ενεργό παρουσία της στην περιοχή στο κενό που άφησε η πολιτική Τραμπ.

Πόσο επηρεάζουν την κατάσταση οι χώρες του Κόλπου

Η Αίγυπτος, τα ΗΑΕ και σε μικρότερο βαθμό η Σαουδική Αραβία παρέχουν στρατιωτική βοήθεια στον στρατάρχη. Η ήττα της «νόμιμης κυβέρνησης» είναι ζωτικής σημασίας για τον Πρόεδρο Σίσι που απειλείται από τους Αδελφούς Μουσουλμάνους. Η κάθε είδους βοήθεια από την Αίγυπτο έχει για σύμμαχο τα εκτεταμένα σύνορα με την Ανατολική Λιβύη.

Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι σε όλες τις αναφλέξεις στην περιοχή της Μέσης Ανατολής και της βόρειας Αφρικής, τρείς αιτίες προετοίμασαν την αστάθεια που απειλεί τον κόσμο – πέρα από το πετρέλαιο και το φυσικό αέριο.

Η αδιανόητη ρύθμιση των συνόρων μετά το τέλος των Αυτοκρατοριών. Αγγλία, Γαλλία κατά κύριο λόγο και Ιταλία και Γερμανία. Συρία, Ιράκ, Λιβύη, Παλαιστίνη, Λίβανος σχηματίστηκαν τεχνητά και με κύριο σκοπό την κυριαρχία τους μετά την απελευθέρωση από τους παλαιούς τους καταχτητές.

Επιπλέον υπάρχει ο θρησκευτικός φανατισμός και η αντιπαλότητα όχι μόνο μεταξύ Σουνιτών-Σιιτών, αλλά και μεταξύ σαλαφιστών, τζιχαντιστών, ουαλαμπιστών  κλπ στο Σουνιτικό τόξο.

Σήμερα, η απόσυρση των ΗΠΑ από την περιοχή που αφήνει ένα μεγάλο κενό που προσπαθούν να καλύψουν Ρώσσοι, Κινέζοι και Τούρκοι.

Υπάρχει ελπίδα για ειρήνη;

Οι πιο πρόσφατες πολιτικές κινήσεις δίνουν ελπίδες για τερματισμό των εχθροπραξιών, που μάλλον δεν οδηγούν πουθενά. Λίγες ημέρες μετά τη διάσκεψη του Βερολίνου, και παρά το γεγονός ότι οι συγκρούσεις συνεχίζονται, οι όμορες χώρες με την παρουσία του ΟΗΕ συναντήθηκαν για να ενημερωθούν για τα αποτελέσματα με πρωτοβουλία της Αλγερίας, μιας και οι περισσότερες δεν είχαν προσκληθεί. Αλγερία, Τυνησία, Αίγυπτος, Σουδάν, Νίγηρας και Μαλί κατέληξαν στο συμπέρασμα να στηρίξουν τον οδικό χάρτη του Βερολίνου. Και να συνεχίσουν να παρακολουθούν την επίτευξη εκεχειρίας και την διακοπή προμήθειας όπλων στους αντιμαχόμενους.

Μένει να δούμε πώς θα εξελιχθεί η διάσκεψη στην Γενεύη το άμεσο χρονικά διάστημα.

Παραπομπές από το παρελθόν

Όταν συμβαίνουν τέτοιου τύπου πόλεμοι, θυμίζουν σε ένα βαθμό τη ναζιστική Γερμανία. Πολλά από τα κράτη της Μέσης Ανατολής και της Βόρειας Αφρικής έχουν το σύνδρομο του Χίτλερ. Επιδίδονται σε στήριξη της «πολεμικής οικονομίας» χωρίς επαρκείς πόρους και βρίσκουν διέξοδο σε επεκτατικούς πολέμους. Σήμερα όμως δεν υπάρχουν Τσάμπερλεϊν απέναντί τους να αποτρέψουν τον πόλεμο, υποχωρώντας στις επεκτατικές του κάθε περιφερειακού «χιτλερίσκου».

Από όλες αυτές τις πληροφορίες που συλλέξαμε, καταλήγουμε σε ένα συμπέρασμα. Ο αντικατοπτρισμός των θρησκευτικών και οικονομικών εντάσεων δεν είναι ζωτικής σημασίας για τα κράτη που υποστηρίζουν την μια ή την άλλη πλευρά. Και ότι οι παρεμβάσεις της κάθε πλευράς να υποστηρίξουν πολιτικά και κυρίως στρατιωτικά την άλλη δεν είναι σταθερές. Σήμερα ένας «παίχτης» με το ένα χέρι βοηθάει την μια πλευρά και με το άλλο μάτι κοιτάει τις πιθανές επιπτώσεις που θα έχει από την αντίδραση ισχυρότερων δυνάμεων. Και τελικά η προστασία των εθνικών συμφερόντων τους υπερβαίνει την τοποθέτησή τους στην σκακιέρα. Συνεπώς, κάποια στιγμή, και αυτή η στιγμή ήρθε στο Βερολίνο, οι διαπραγματεύσεις θα σιγήσουν τα όπλα μέχρις ότου βρεθεί μια λύση στην οποία οι δυο αντίπαλες παρατάξεις θα υποχρεωθούν να συμβιβαστούν.

Βέβαια, κανείς δεν μπορεί να αποκλείσει το ενδεχόμενο υποτροπής.

Η ελληνική κυβέρνηση και το πολιτικό σύστημα γενικότερα, και ανεξάρτητα με το  αποτέλεσμα της πρωτοβουλίας Βερολίνου που όλοι ευχόμαστε να πετύχει, ας αντλήσουν τα μαθήματα τους από την Λιβυκή κρίση. Θα τους χρειαστούν για το μέλλον. Και κυρίως ας αποκτήσουν μια μακροχρόνια εθνική στρατηγική με οικονομικές και στρατιωτικές διαστάσεις, κινητοποιώντας το στρατιωτικό, διπλωματικό, ακαδημαϊκό  και τεχνοκρατικό δυναμικό της χώρας στο πλαίσιο του Συμβουλίου Εθνικής Ασφαλείας, που έχουν υποσχεθεί πολλές κυβερνήσεις στο παρελθόν. Και να διαφυλάξουν την ενεργό συμμετοχή της χώρας στον ΟΗΕ, στο ΝΑΤΟ και στην Ε.Ε. Με ό,τι αυτό σημαίνει.