Xρήστος Καμπόλης στο Fortune Greece: H Eλλάδα στον παγκόσμιο χάρτη ανταγωνιστικότητας

«Η προκαταρκτική ανάλυση δείχνει ότι χώρες µε πολιτική σταθερότητα, µε κυβερνήσεις που προσαρµόζονται στις µεταβαλλόµενες συνθήκες της αγοράς, µε διαφάνεια ως προς τις πολιτικές τους και ισχυρό κράτος δικαίου είναι αυτές που αντιµετώπισαν τις προκλήσεις της πανδηµίας µε τον καλύτερο τρόπο µέχρι στιγµής» τονίζει χαρακτηριστικά. Με µεγάλη εµπειρεία σε αντίστοιχες έρευνες, όπως αυτή για τις πιο «έξυπνες» χώρες του πλανήτη, ο Χρήστος Καµπόλης απάντησε στις ερωτήσεις µας για την Ελλάδα, και όχι µόνο.

Mε βάση τη φετινή έκθεση, η Ελλάδα έκανε άλμα εννέα θέσεων στην παγκόσμια κατάταξη. Ποια θεωρείτε ότι είναι τα ατού και ποια τα «αγκάθια» για να βελτιώσουμε ακόμη περισσότερο τη θέση μας;

Η Ελλάδα επωφελήθηκε από τη βελτίωση των οικονοµικών επιδόσεων, κυρίως λόγω της καλής επίδοσής της σε µεγέθη που αφορούν τις διεθνείς επενδύσεις. Βελτιώσεις καταγράφηκαν επίσης στην αποτελεσµατικότητα της κυβέρνησης όσον αφορά τα δηµόσια οικονοµικά µε το καταγεγραµµένο πλεόνασµα του δηµόσιου προϋπολογισµού καθώς και στον σηµαντικό παράγοντα των υποδοµών. Ως προς το τελευταίο µέτωπο, οι βαθµολογίες καταγράφουν βελτίωση τόσο στον τοµέα των τεχνολογικών υποδοµών όσο και στον τοµέα της εκπαίδευσης. Είναι σηµαντικό το γεγονός ότι η βελτίωση στην κατάταξη αντικατοπτρίζει µια θετική στροφή ως προς την εµπιστοσύνη της επιχειρηµατικής κοινότητας στο οικονοµικό τοπίο της χώρας. Τα µέτρα για την προσαρµογή των κυβερνητικών πολιτικών στις συνθήκες της αγοράς, η διαφάνεια των πολιτικών καθώς και η πολιτική σταθερότητα κινήθηκαν προς θετική κατεύθυνση. Απ’ την άλλη πλευρά, οι µεγάλες προκλήσεις της ελληνικής οικονοµίας σχετίζονται µε τα υψηλά επίπεδα χρέους, τόσο σε δηµόσιο όσο και σε εταιρικό επίπεδο, καθώς και µε τα υψηλά επίπεδα φορολογίας, αναφορικά µε το πραγµατικό προσωπικό εισόδηµα και τον εταιρικό φορολογικό συντελεστή στα κέρδη, που επηρεάζουν αρνητικά την προοπτική ξένων επενδύσεων. Μια επιπλέον πρόκληση για την ελληνική οικονοµία είναι το υψηλό επίπεδο ανεργίας, ιδίως µεταξύ των νέων. Εκτός από τους σχετικούς αριθµούς, η σοβαρότητα αυτού του ζητήµατος καταγράφεται επίσης στους αριθµούς των ταλαντούχων επαγγελµατιών υψηλών δεξιοτήτων, που έχουν µειωθεί σε σχέση µε τα προηγούµενα χρόνια, υποδηλώνοντας ότι πολλοί εξειδικευµένοι µηχανικοί, για παράδειγµα, µεταναστεύουν σε πιο δυναµικές οικονοµίες (φαινόµενο γνωστό ως brain drain). Αυτό δείχνει επίσης µια δύσκολη και περίπλοκη πρόκληση που µοιράζεται η Ελλάδα µε τις υπόλοιπες προηγµένες οικονοµίες, ιδίως στην Ευρώπη: τη γήρανση της κοινωνίας και τη γενική πρόκληση του δηµογραφικού.

Αρκετοί φορείς, ανάμεσά τους και ο ΣΕΒ, προτείνουν για την επόμενη μέρα της οικονομίας η μεταποιητική δραστηριότητα και η βιομηχανία να τεθούν στην πρωτοπορία ενίσχυσης με έμπρακτο τρόπο. Πιστεύετε ότι το ελληνικό οικονομικό μοντέλο πρέπει να μειώσει την εξάρτησή του από τη βιομηχανία υπηρεσιών, όπως ο τουρισμός;

Συνεργαζόµαστε µε φορείς στην Ελλάδα όπως ο ΣΕΒ και το ΙΟΒΕ, που µας βοηθούν και µας παραθέτουν στοιχεία για τις προκλήσεις που αντιµετωπίζει η οικονοµία. Η επέκταση της παραγωγικής βάσης είναι µια σηµαντική πρόκληση. Οι εισπράξεις από τον τουρισµό αντιπροσώπευαν το 8,72% του ΑΕΠ το 2018, ενώ ο τουριστικός τοµέας συνέβαλε περίπου στο 20,6% του ΑΕΠ το ίδιο έτος. Όταν τα οικονοµικά µεγέθη βασίζονται σε µεγάλο βαθµό σε έναν τοµέα, η οικονοµία εκτίθεται σε µεγάλο κίνδυνο τις χρονιές που ο τοµέας δεν έχει καλή απόδοση. Πρόσφατα παρατηρήσαµε, και εξακολουθούµε να παρατηρούµε, τις προκλήσεις που αντιµετωπίζουν οι πετρελαιοπαραγωγές χώρες. Η διαφοροποίηση των παραγωγικών δυνατοτήτων επιτρέπει, εποµένως, σε µια οικονοµία να είναι ανθεκτική, ιδίως σε δύσκολους καιρούς, όπως αυτοί που βιώνουµε αυτή τη στιγµή. Η επέκταση της παραγωγικής βάσης στη µεταποίηση θα το επιτύχει αυτό. Δεδοµένων των δυνατοτήτων και της διαθεσιµότητας των πόρων, η επέκταση πρέπει να πραγµατοποιηθεί σε τοµείς που απαιτούν υψηλές δεξιότητες ανθρώπινου κεφαλαίου, δηλαδή στην οικονοµία της γνώσης.

H «κατρακύλα» των ΗΠΑ κατά επτά θέσεις το 2020  θεωρείτε ότι μπορεί να αποδοθεί στη στροφή Τραμπ στον προστατευτισμό; Πώς σχολιάζετε ότι ο εμπορικός πόλεμος τελικά επηρέασε αρνητικά τόσο την κατάταξη των ΗΠΑ όσο και αυτήν της Κίνας;

Ένας από τους πυλώνες της ανταγωνιστικότητας είναι το πόσο ανοιχτή είναι µια οικονοµία. Υπάρχουν διαφορετικά κριτήρια που αντικατοπτρίζουν το άνοιγµα µιας οικονοµίας. Το εµπόριο ως ποσοστό του ΑΕΠ παρέχει ένα µέτρο καθώς και ερωτήµατα στην έρευνα γνώµης που καταγράφουν τις αντιλήψεις των στελεχών σε µια χώρα. Η απόδοση των ΗΠΑ στην κατάταξη του τρέχοντος έτους επηρεάζεται κυρίως από την επιδείνωση των κριτηρίων που σχετίζονται µε το διεθνές εµπόριο και τα δηµόσια οικονοµικά. Και τα δύο µεγέθη έχουν επηρεαστεί από τις πιο εσωστρεφείς πολιτικές που έχει υιοθετήσει η κυβέρνηση Τραµπ. Τα εµπορικά µεγέθη µειώνονται σταδιακά από την έναρξη των δασµολογικών εντάσεων µεταξύ ΗΠΑ και Κίνας. Συνεπώς, ο υψηλότερος προστατευτισµός που χαρακτηρίζει την οικονοµία των ΗΠΑ είναι ένας από τους λόγους της πτώσης. Υπάρχουν, φυσικά, και άλλοι λόγοι. Για παράδειγµα, η αξιολόγηση του κοινωνικού πλαισίου των ΗΠΑ, ιδίως όσον αφορά τον κίνδυνο πολιτικής αστάθειας, την κοινωνική συνοχή και τις οικονοµικές ανισότητες, επιδεινώνεται, ενώ το ίδιο συµβαίνει και αναφορικά µε τις αντιλήψεις που σχετίζονται µε την αποτελεσµατικότητα των υποδοµών υγείας.

Η Κίνα αντιµετωπίζει, επίσης, µείωση της ανταγωνιστικότητας, κυρίως λόγω της καθοδικής πορείας των επιδόσεών της στο διεθνές εµπόριο, την απασχόληση και την αγορά εργασίας, µεταξύ άλλων κριτηρίων. Ωστόσο, η διεύρυνση της κινεζικής µεσαίας τάξης και, συνεπώς, και της εγχώριας ζήτησης είναι µια πτυχή που ισχυροποιεί αυτή την οικονοµία.

H τεχνολογική υπεροχή και η εκπαίδευση αποτελούν παράγοντες – «κλειδιά», που δίνουν την πρώτη θέση στη Σιγκαπούρη στη σχετική έρευνα.  Τι μπορούμε να διδαχτούμε από το παράδειγμά της;

Η Σιγκαπούρη είναι µια ανοιχτή οικονοµία µε ένα φιλικό προς τις επιχειρήσεις νοµικό σύστηµα. Η θέση της υποστηρίζεται από τις ισχυρές οικονοµικές επιδόσεις της, που βασίζονται στο διεθνές εµπόριο και τις επενδύσεις, τα µέτρα υπέρ της απασχόλησης και της αγοράς εργασίας (π.χ. επίπεδα αποζηµίωσης, κατάρτιση των εργαζοµένων και προσέλκυση ταλέντων), τα δηµόσια οικονοµικά και την επιχειρηµατική νοµοθεσία. Επιπλέον, η Σιγκαπούρη παρουσιάζει σταθερές επιδόσεις στην παραγωγικότητα, τις τεχνολογικές υποδοµές και το εκπαιδευτικό σύστηµα. Οι δύο τελευταίοι παράγοντες είναι θεµελιώδους σηµασίας. Με πολλούς τρόπους, οικοδοµούν την ευελιξία και την ανθεκτικότητα της οικονοµίας της Σιγκαπούρης, καθώς και οι δύο είναι απαραίτητοι για το ραγδαία µεταβαλλόµενο επιχειρηµατικό περιβάλλον της εποχής µας. Ωστόσο, πρέπει να σηµειωθεί ότι οι τεχνολογικές και εκπαιδευτικές υποδοµές απαιτούν µεγάλες επενδύσεις και αφοσίωση στη στρατηγική. Και αυτό ευκολότερα λέγεται παρά γίνεται. Πάρτε την εκπαίδευση, για παράδειγµα. Η εισαγωγή ενός καλύτερου εκπαιδευτικού συστήµατος, όπως κι αν µπορεί να οριστεί, απαιτεί χρόνο. Μόλις εφαρµοστεί, τα αποτελέσµατα θα παρατηρηθούν στην αγορά και την κοινωνία γενικά, αφότου οι σηµερινοί νέοι µαθητές εισέλθουν στην αγορά εργασίας.

H πανδημία έχει ήδη αλλάξει πολλά από όσα θεωρούσαμε δεδομένα για πολλά χρόνια. Ποιες θεωρείτε ότι είναι οι αλλαγές που ήρθαν για να μείνουν και που θα επηρεάσουν την ανταγωνιστικότητα των κρατών;

Προκειµένου να ανταποκριθούν στην πανδηµία, τα κράτη, οι θεσµοί και οι εταιρείες έχουν προσαρµόσει διαφορετικά κοµµάτια των δραστηριοτήτων τους. Παρόλο που είναι δύσκολο να προσδιοριστούν τα στοιχεία που θα έχουν διαρκή επίδραση, υπάρχουν ορισµένες διαστάσεις που φαίνονται προφανείς. Η έννοια του «χώρου εργασίας» αµφισβητήθηκε ευρέως. Είτε λόγω του lockdown είτε λόγω της αδυναµίας µετακίνησης και της αναγκαστικής κοινωνικής απόστασης, η έννοια του «γραφείου µου» έχει επεκταθεί σηµαντικά. Η εργασία από το σπίτι υιοθετήθηκε από όποιον µπορούσε να εργαστεί εξ αποστάσεως. Φυσικά, υπάρχουν προκλήσεις: η οργάνωση του «χώρου εργασίας» ενός ατόµου, η δηµιουργία µιας σαφούς διάκρισης µεταξύ του «χώρου εργασίας» και του «ιδιωτικού χώρου» µέσα σε ένα σπίτι, η δυνατότητα «αναχώρησης» από την εργασία σε µια συγκεκριµένη στιγµή αποδείχτηκαν ότι ήταν πιο δύσκολα θέµατα απ’ ό,τι νοµίζαµε αρχικά. Το πιο σηµαντικό: κατέστη σαφές ότι υπάρχουν καθήκοντα και επαγγέλµατα τα οποία δεν µπορούν να διεκπεραιωθούν εξ αποστάσεως. Η επεξεργασία όλων αυτών των ζητηµάτων θα είναι µια πρόκληση, αλλά νοµίζω ότι διαφορετικές µορφές εργασίας από απόσταση θα υιοθετηθούν στην εποχή µετά τον Covid-19. Μια πολύ σηµαντική διάσταση είναι και αυτή του ηλεκτρονικού εµπορίου. Πολλοί από εµάς συµµετείχαµε σε αυτή τη µορφή κατανάλωσης και εµπορίου τα τελευταία χρόνια, ωστόσο όχι στον βαθµό που βιώσαµε τους τελευταίους µήνες. Το ηλεκτρονικό εµπόριο θα µεταµορφώσει τον τρόπο µε τον οποίο συµµετέχουµε στην αγορά, τόσο ως καταναλωτές όσο και ως παραγωγοί.

Συμμερίζεστε την άποψη των περισσότερων αναλυτών ότι οι οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας στην παγκόσμια οικονομία θα είναι ισχυρές, αλλά βραχυπρόθεσμες;

Φοβάµαι ότι είναι δύσκολο να το πω αυτή τη στιγµή. Δεν υπάρχει αµφιβολία ότι θα υπάρξει µείωση στην ανάπτυξη όλων των οικονοµιών σε όλο τον κόσµο. Ωστόσο, οι προβλέψεις αλλάζουν από µήνα σε µήνα. Θα κατανοήσουµε καλύτερα τις επιπτώσεις µόλις καταφέρουµε να ελέγξουµε τον ιό µε αποτελεσµατικό τρόπο. Μέχρι να βρεθεί ένα εµβόλιο, ελπίζουµε ότι θα καταφέρουµε να χρησιµοποιήσουµε τα υπάρχοντα ιατρικά εργαλεία για τον περιορισµό της εξάπλωσης ή τον έλεγχο της σοβαρότητας του ιού.

Ορισµένα στοιχεία θα είναι βραχύβια. Νοµίζω ότι όταν καταφέρουµε να ελέγξουµε τον Covid-19, τα ταξίδια, ο τουρισµός και το εµπόριο θα επιστρέψουν σταδιακά στα προηγούµενα επίπεδα. Ορισµένες επιχειρήσεις θα ανοίξουν ξανά και οι καταναλωτές θα επιστρέψουν στις παλιές συνήθειες. Ωστόσο, υπάρχουν συµπεριφορές που έχουν υιοθετηθεί τους τελευταίους τρεις µήνες και θα παραµείνουν στη µετα-Covid εποχή. Τόσο οι άνθρωποι όσο και οι εταιρείες που θα επηρεαστούν από αυτές θα κληθούν να επιβιώσουν, να προσαρµοστούν στις νέες πρακτικές και να ευδοκιµήσουν. Και αυτό µπορεί να µην είναι τόσο απλό όσο φαίνεται.

Τα βασικά στοιχεία για την Παγκόσµια Επετηρίδα Ανταγωνιστικότητας του IMD.

*Η συνέντευξη δημοσιεύεται στο περιοδικό Fortune που κυκλοφορεί στα περίπτερα και ψηφιακά μέσω του Readpoint.gr.