Πώς σχεδιάζει η ΕΕ να εξορύξει πρώτες ύλες εγχώρια και να σταματήσει να παίρνει μόνο από τρίτες χώρες
του David Meyer
Η Ευρωπαϊκή Ένωση επιθυμεί να ενισχύσει την πράσινη ανάπτυξη και τις ψηφιακές φιλοδοξίες της, καθιστώντας τες βασικό κομμάτι των σχεδίων ανάκαμψης μετά τον κορωνοϊό. Υπάρχει όμως ένα μεγάλο πρόβλημα: οι πρώτες ύλες.
Πρόκειται για τις σπάνιες γαίες, που χρειάζονται για τους μαγνήτες σε ηλεκτρικά οχήματα και ανεμογεννήτριες. Περίπου το 98% τους προέρχεται από την Κίνα. Η Νότια Αφρική παρέχει το 84% των μετάλλων που απαιτούνται για κυψέλες καυσίμου και καταλύτες αυτοκινήτων. Και οι προμήθειες λιθίου στην Ευρώπη – κρίσιμες για την παραγωγή μπαταριών και επομένως για ηλεκτρικά οχήματα και την αποθήκευση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές – προέρχονται κυρίως από τη Χιλή.
Έτσι, την περασμένη εβδομάδα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εκπόνησε ένα σχέδιο για τη διαφοροποίηση των προμηθειών της, ελπίζοντας παράλληλα να βελτιώσει τις συνθήκες εξόρυξης αυτών των πρώτων υλών.
«Η ασφαλής και βιώσιμη προμήθεια πρώτων υλών αποτελεί προϋπόθεση για μια ανθεκτική οικονομία», δήλωσε ο αντιπρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Maros Šefčovič. «Μόνο για μπαταρίες ηλεκτρονικών αυτοκινήτων και αποθήκευση ενέργειας, η Ευρώπη θα χρειαστεί, για παράδειγμα, έως και 18 φορές περισσότερο λίθιο έως το 2030 και έως και 60 φορές περισσότερο έως το 2050».
«Δεν μπορούμε να βασιζόμαστε εξ ολοκλήρου σε τρίτες χώρες – για ορισμένες σπάνιες γαίες, ακόμη και σε μία μόνο χώρα», πρόσθεσε ο Επίτροπος Εσωτερικής Αγοράς Thierry Breton. «Διαφοροποιώντας τον εφοδιασμό από τρίτες χώρες και αναπτύσσοντας την ικανότητα της ΕΕ για εξόρυξη, επεξεργασία, ανακύκλωση, διύλιση και διαχωρισμό σπάνιων γαιών, μπορούμε να γίνουμε πιο ανθεκτικοί και βιώσιμοι».
Μια νέα ευρωπαϊκή συμμαχία πρώτων υλών, η οποία θα περιλαμβάνει τους βιομηχανικούς κλάδους, καθώς και τις εθνικές κυβερνήσεις, την κοινωνία των πολιτών και τους επενδυτές, θα επικεντρωθεί πρώτα στις σπάνιες γαίες και σε άλλα υλικά που χρειάζονται για μαγνήτες, και στη συνέχεια με την πάροδο του χρόνου και σε άλλα υλικά.
Σημαντικό μέρος της στρατηγικής περιλαμβάνει την επίτευξη νέων συμφωνιών με τον Καναδά και τις χώρες των Βαλκανίων για τη διαφοροποίηση της προμήθειας. Αλλά σε ορισμένες περιπτώσεις, το σχέδιο είναι να ξεκινήσει η εξόρυξη στην ίδια την Ευρωπαϊκή Ένωση, για πρώτες ύλες που σχετίζονται με μπαταρίες όπως λίθιο, νικέλιο, κοβάλτιο, γραφίτη και μαγγάνιο.
Πολλοί από αυτούς τους πόρους βρίσκονται σε περιοχές ανθρακωρυχείων, κάτι που βολεύει από πολλές πλευρές. Καταρχήν, οι χωματερές με απόβλητα από τις εξορύξεις σε αυτές τις περιοχές είναι γεμάτες υλικά που προσφέρονται για ανάκτηση, γεγονός που προσφέρει ένα έξτρα κίνητρο για να καθαριστεί το περιβάλλον εκεί. Δεύτερον, η εξόρυξη άνθρακα ακολουθεί πτωτική πορεία ως δραστηριότητα και τυχόν νέα ορυχεία σε αυτές τις περιοχές θα τους έδιναν μια αναγκαία οικονομική ώθηση.
«Πολλές από τις δεξιότητες εξόρυξης και μηχανικής μεταφέρονται στην εκμετάλλευση ορυκτών και μεταλλευμάτων, συχνά στις ίδιες περιοχές» είπε η Ευρ. Επιτροπή στο στρατηγικό σχέδιο που δημοσίευσε την Πέμπτη.
Η Κομισιόν σημειώνει επίσης ότι το πρόγραμμα δορυφορικής παρακολούθησης Copernicus της ΕΕ θα μπορούσε να συμβάλλει στον εντοπισμό νέων περιοχών εξόρυξης και στην παρακολούθηση της περιβαλλοντικής τους απόδοσης.
Υπάρχει επίσης η ελπίδα ότι περισσότερα από τα αναγκαία υλικά θα μπορέσουν να προκύψουν μέσω ανακύκλωσης. Το ένα τέταρτο της κατανάλωσης σιδήρου, ψευδαργύρου και πλατίνας προέρχεται ήδη από ανακυκλωμένα υλικά, και το εκτελεστικό σώμα της ΕΕ σχεδιάζει να εκπονήσει έρευνα ως προς το πώς οι ίδιες αρχές θα μπορούσαν να εφαρμοστούν στις σπάνιες γαίες και άλλα υλικά.
Η Κομισιόν έχει αναθεωρήσει τη λίστα κρίσιμων πρώτων υλών, που είναι κάτι που κάνει κάθε τρία χρόνια. Η λίστα, η οποία χρησιμοποιείται ως πόρος στις εμπορικές διαπραγματεύσεις, περιλαμβάνει 30 πρώτες ύλες – για πρώτη φορά σε αυτές περιλαμβάνονται το λίθιο, το τιτάνιο, το στρόντιο και ο βωξίτης.
Η προσθήκη του λιθίου συνιστά μια θετική εξέλιξη για πολλούς οικολόγους, δεδομένης της σημασίας της συγκεκριμένης πρώτης ύλης για την παραγωγή μπαταριών για ηλεκτρικά αυτοκίνητα. «Τέτοια προϊόντα είναι αναγκαία για να βοηθήσουν την Ευρώπη να απορρίψει τα ορυκτά καύσιμα και να μεταβεί στην καθαρή ενέργεια» επισημαίνει σε ανακοίνωσή του το Ευρωπαϊκό Γραφείο Περιβάλλοντος (European Environmental Bureau – EEB), το μεγαλύτερο δίκτυο πολιτών για την οικολογία στην περιοχή.
Όμως, το EEB αποκαλεί τη νέα στρατηγική «δίκοπο μαχαίρι», δεδομένου του περιβαλλοντικού και κοινωνικού κόστους της ίδιας της εξόρυξης.
«Το πράσινο φως σε νέα εξορυκτικά έργα στην Ευρώπη αντιβαίνει στη φιλοδοξία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής να διατηρήσει την κατανάλωση των πόρων εντός των πλανητικών ορίων» αναφέρει ο αξιωματούχος της EEB, Jean-Pierre Schweitzer, στην ανακοίνωση του Γραφείου. «Αυτό που χρειαζόμαστε είναι πιο αποδοτικές, ανακυκλώσιμες και ανθεκτικές μπαταρίες που θα παράγονται από υπεύθυνα προμηθευμένα υλικά για να μειωθεί η επιβάρυνση στον πλανήτη».
Ο Diego Francesco Marin, ένα άλλο στέλεχος της οργάνωσης, προσθέτει ότι είναι αναγκαίο για τις τοπικές κοινότητες και την κοινωνία των πολιτών να συμμετέχουν σε μια διαβούλευση «ώστε να μπορέσουν να εκφράσουν τις ανησυχίες τους αναφορικά με νέα εξορυκτικά πρότζεκτ κοντά στους τόπους κατοικίας τους προτού να είναι πολύ αργά».
Προφανώς, το να βασίζεσαι σε πόρους από άλλες χώρες μπορεί να συμβάλλει σε μια πιο «πράσινη» και κοινωνικά αποδεκτή κατάσταση στη χώρα σου, αλλά η αλήθεια είναι ότι απλώς μεταθέτεις τις αρνητικές επιδράσεις της εξόρυξης στο εξωτερικό.
Στον χώρο των μπαταριών, η εξόρυξη λιθίου συνδέεται με τοξικές χημικές διαρροές, οι οποίες μολύνουν τους υδάτινους πόρους, ενώ η εξόρυξη κοβαλτίου, η οποία λαμβάνει χώρα στη Δημοκρατία του Κονγκό, μεταφράζεται σε παιδική εργασία και μη ασφαλείς συνθήκες εργασίας.
Σε κάθε περίπτωση, στο κείμενο στρατηγικής της η Ευρ. Επιτροπή τονίζει την ανάγκη «υποστήριξης της τοπικής διακυβέρνησης και διασποράς υπεύθυνων εξορυκτικών πρακτικών» στις χώρες με τις οποίες συνεργάζεται η ΕΕ. Άρα, υποτίθεται ότι το κρίσιμο είναι η «υπεύθυνη προμήθεια» – αρχή που αναμένεται να συμπεριληφθεί σε μια μελλοντική νομοθεσία αναφορικά με τις μπαταρίες.
