Ανισότητες και πανδημία προκάλεσαν την έκρηξη
Είναι πολύ δύσκολο να αποσυνδέσει κανείς τις πρόσφατες εξελίξεις – και όχι μόνον στην Ελλάδα – σε σχέση με το κίνημα #MeToo, από το κοινωνικό και πνευματικό κλίμα που διαμόρφωσε παγκόσμια η πανδημία. Φυσικά οι καταβολές του #ΜeΤoo», του #ΒlackLivesΜatters και των κάθε μορφής κινημάτων για την προάσπιση των δικαιωμάτων στη διαφορετικότητα, έχουν αφετηρία σε προηγούμενες δεκαετίες. Η απαρχή τους ανιχνεύεται ήδη στην εκρηκτική δεκαετία του “60 τόσο στις ΗΠΑ, με την ποικιλοχρωμία ρευμάτων που πυροδότησε η σύγκρουση εναντίον του πολέμου στο Βιετνάμ, όσο και στην Ευρώπη, με τον εμβληματικό Μάη του 1968.
Ωστόσο, όπως το ζούμε τώρα στην Ελλάδα, η έκρηξη συνδέεται πιθανόν με μια νέα θεώρηση της ζωής και των αξιών της, που η πανδημία προκάλεσε στους έγκλειστους εαυτούς μας. Η Σοφία Μπεκατώρου, τα σιωπηλά παιδιά του θεάτρου, των Μέσων Ενημέρωσης, των γραφείων των επιχειρήσεων και των κάθε μορφής ιεραρχικών εργασιακών χώρων, έχουν έναν ειδικότερο λόγο που σήμερα βγαίνουν στο φώς, αποτινάσσουν τον φόβο, εξορκίζουν την ταπείνωση και αυτοενοχοποίηση και επιζητούν Δικαιοσύνη.
Ο λόγος που προκάλεσε αυτό το κύμα, είναι το γεγονός ότι η πανδημία, με τον εγκλεισμό διευκόλυνε τον κριτικό στοχασμό και αναστοχασμό απέναντι στη μεγαλύτερη αλήθεια των κοινωνιών μας, που είναι η βίωση της ανισότητας. Όταν η κοινωνία λειτουργεί «κανονικά», τότε, ό,τι σου συμβαίνει ατομικά, δύσκολα το κατατάσσεις σε μια ευρύτερη συνθήκη, σε έναν γενικότερο κανόνα: εσύ απολύθηκες, εσύ δέχτηκες πίεση, εσύ υπέστης παρενόχληση. Γιατί, όταν όλα γύρω σου δείχνουν να «τρέχουν κανονικά» τότε, εσύ, εσωτερικεύεις το πρόβλημα ως αποκλειστικά «δικό» σου. Γι’ αυτό άλλωστε, όσοι ασχολούνται με τα θέματα ανισοτήτων, βίας, χειραγώγησης και καταναγκασμού γνωρίζουν ότι η αυτοενοχοποίηση και αυτοθυματοποίηση είναι μια στερεοτυπική και επαναλαμβανόνενη διαδικασία στα ζητήματα αυτά.
Ωστόσο, κάτι άλλαξε, εκρηκτικά, αλλά θετικά. Και μάλλον η πανδημία διαδραμάτισε καταλυτικό ρόλο σε αυτή την μεταβολή. Η πανδημία ανέδειξε όσο ποτέ τις ανισότητες. Αλλά αυτή τη φορά οι άνθρωποι είχαν – μέσα από την στέρηση της «κανονικότητας» – τη δυνατότητα να στοχαστούν και να αναστοχαστούν απέναντι στην φύση αυτής της «κανονικότητας». Και να διαπιστώσουν, ότι είναι κατάλληλα κτισμένη, ώστε να διαιωνίζει και να αναπαράγει την ανισότητα. Να στηρίζεται σε σχέσεις κυριαρχίας. Να μην υπάρχουν πραγματικές θεσμικές ασφαλιστικές δικλείδες, ώστε αυτές οι σχέσεις κυριαρχίας να μην περιορίζονται μόνον στις άνισες σχέσεις εργασίας, (που, έστω, τις ρυθμίζει τυπικά το Εργατικό Δίκαιο), αλλά να μπορούν να επεκταθούν στην άσκηση ψυχολογικής ή και σωματικής βίας και στην χειραγώγηση ακόμα και των πιο προστατευμένων περιοχών του ανθρώπινου προσώπου, που είναι η γενετήσια αξιοπρέπεια. Πόσο μάλλον σε ανηλίκους.
Όσα τώρα έρχονται στο φώς, συνιστούν το πρώτο βήμα για μια επανατοποθέτηση του αξιακού κώδικα της κοινωνικής μας ζωής, στον πυρήνα του. Από την εποχή που ακούστηκε το habeas corpus στην Μεσαιωνική Αγγλία, ως τις μεγάλες φωτεινές Επαναστάσεις του 18ου αιώνα, την Αμερικανική και την Γαλλική, εμπεδώθηκε η αρχή, ότι βάση των κοινωνιών μας είναι η διαφύλαξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και του Πολίτη, με πιο χαρακτηριστικό το υπέροχο σημείο της αμερικανικής διακήρυξης, όπου τονίζεται το δικαίωμα του ανθρώπου στην επιδίωξη της Ευτυχίας.
Τον 19ο και τον 20ο αιώνα, προσθέσαμε ακόμα πληρέστερους προσδιορισμούς στην έννοια των δικαιωμάτων: την ισότητα ευκαιριών και την ασφάλεια ζωής που διασφαλίζει το κοινωνικό κράτος, το δικαίωμα του αυτοπροσδιορισμού του ατόμου ως προς την ταυτότητα, ακόμα και του φύλου, την κατοχυρωμένη θεσμικά ανοχή στη διαφορετικότητα.
Ωστόσο, αυτό το πλούσιο και τυπικά άρτιο νομικό οικοδόμημα, απέχει ουσιαστικά από την πραγματικότητα της ζωής που εκτυλίσσεται κάτω του, γύρω του, πλάι του, γλιστρά ανάμεσα στα κενά του και παρωδεί την αποτελεσματικότητά του.
Φυσικά κανείς δεν πρέπει να υποτιμήσει την αξία της Δικαιοσύνης. Που πρέπει να είναι το ξίφος και η ασπίδα των δικαιωμάτων του πολίτη. Ωστόσο, εδώ το θέμα δεν είναι τα νομικά κενά ή οι τυχόν ανεπάρκειες του δικαστικού συστήματος. Στην αντιμετώπιση του προβλήματος των ανισοτήτων, που είναι ο πυρήνας των σημερινών προβλημάτων των δυτικών κοινωνιών, η ευθύνη βρίσκεται όσο ποτέ στην Πολιτική. Δηλαδή, στις επιλογές που θα κάνουν οι ίδιες οι κοινωνίες. Ποιους θα επιλέξουν για να επιτύχουν τον στόχο της ανάπτυξης με κοινωνική δικαιοσύνη, ανθρωπιά και αλληλεγγύη. Με πραγματική και όχι τυπική προστασία και κατοχύρωση όλων των ατομικών και κοινωνικών δικαιωμάτων. Όπως είναι «στα χαρτιά», να είναι και στην πραγματική ζωή.
Σε αυτές τις «μεταβατικές» εποχές, παρουσιάζονται οι μεγάλες ευκαιρίες ουσιαστικών αλλαγών και προόδου μέσα από συντεταγμένες μεταρρυθμιστικές πολιτικές και οι μεγάλοι κίνδυνοι παλινδρόμησης, από λύσεις «ευκολίας» που τις λιπαίνει το μίσος και τις θρέφει ο λαϊκισμός.
Ήδη, η αντιμετώπιση αυτής της έκρηξης αλήθειας και κάθαρσης σε τόσους χώρους, από συμπολίτες μας που υπέφεραν και όμως βρήκαν την δύναμη και την τόλμη να σπάσουν το απόστημα, τείνει να αποπροσανατολίσει το θέμα επί της ουσίας, μετατρέποντας το σε μια διελκυστίνδα κομματικοποίησης των ευθυνών.
Ο Καλιγούλας είπε το διάσημο ότι «θα ήθελε όλοι οι Ρωμαίοι να έχουν ένα μόνον κεφάλι, για να το κόψει μια και καλή».
Είναι θανάσιμα επικίνδυνο, αν στην Ελλάδα του 21ου αιώνα, υπάρχουν κόμματα που πιστεύουν ότι τα θέματα που ανέδειξε αυτή η κοινωνική έκρηξη επιλύονται με την μέθοδο Καλιγούλα, δηλαδή την αναζήτηση μιας ή περισσότερων κεφαλών που πρέπει να κοπούν. Κεφάλια που θα σκεφθούν διαφορετικά θέλουμε. Κεφάλια που θα δράσουν διαφορετικά απαιτούνται.
Κεφάλια με ενσυναίσθηση, ευαισθησία και αποτελεσματικότητα αναζητούνται. Η χώρα έχει ανάγκη από δημιουργικούς κτίστες, και όχι χασάπηδες…
