Γιατί οι Ιάπωνες αρνούνται την εργασία από το σπίτι – ακόμη και εν μέσω μιας θανατηφόρας πανδημίας

του Michael Fitzpatrick

Για τους επιβάτες του τρένου που στριμώχνονταν στο δρομολόγιο Γιοκοχάμα – Τόκιο, το μήνυμα ήρθε πολύ αργά. «Παρακαλούμε σκεφτείτε να εργαστείτε από το σπίτι», έλεγε η ανακοίνωση καθώς το πλήθος ανέβαινε στην πλατφόρμα του σταθμού Σιναγκάουα του Τόκιο στα τέλη Μαΐου.

Τέτοιες δημόσιες ανακοινώσεις αποτελούν πλέον πάγιο χαρακτηριστικό των μετακινήσεων στην Ιαπωνία εν μέσω μιας κατάστασης έκτακτης ανάγκης λόγω του COVID-19 που η κυβέρνηση τον περασμένο μήνα επέκτεινε έως τις 20 Ιουνίου.

Σε μια προσπάθεια μετριασμού της εξάπλωσης του ιού, ο πρωθυπουργός Yoshihide Suga παροτρύνει τους ανθρώπους να εργαστούν από το σπίτι. Στόχος της κυβέρνησής του είναι να μειώσει τον αριθμό των ατόμων που πηγαίνουν σε γραφεία και χώρους εργασίας κατά 70% εν μέσω ενός τέταρτου κύματος COVID και λιγότερο από δύο μήνες πριν από τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Τόκιο.

Αλλά ακόμη και με την παρότρυνση της κυβέρνησης, την επιταχυνόμενη επιδημία του COVID και την αργή εκστρατεία εμβολιασμού, οι εργαζόμενοι στην Ιαπωνία συνεχίζουν να πηγαίνουν στο γραφείο.

Τα τελευταία στοιχεία από τον μη κερδοσκοπικό φορέα Japan Productivity Center (JPC) με έδρα το Τόκιο δείχνουν ότι η απομακρυσμένη εργασία έχει αυξηθεί έως και στο 20% σε ολόκληρη την Ιαπωνία από την έναρξη της πανδημίας, μόλις δέκα ποσοστιαίες μονάδες υψηλότερα από το «κανονικό». Συγκριτικά, το 44% των Αμερικανών εργάστηκε από το σπίτι κατά τη διάρκεια της πανδημίας, από 17% που ήταν παλαιότερα.

Ένας εργαζόμενος στο Τόκιο κατηγόρησε τα εταιρικά στελέχη για την αποτυχία της χώρας να υιοθετήσει την εργασία από το σπίτι. «Οι Ιάπωνες ‘δεινόσαυροι’ που εργάζονται στις εταιρείες δεν μπορούν να καταλάβουν πώς να χρησιμοποιούν το Zoom ή άλλες εφαρμογές!» είπε σε συνέντευξή του, αρνούμενος να αποκαλύψει τα στοιχεία του. «Επειδή δεν μπορούν να κάνουν τη δουλειά τους, και φοβούνται ότι οι εργοδότες τους ή οι νεότεροι υπάλληλοί τους θα το ανακαλύψουν».

Οι ερευνητές έχουν μια πιο σφαιρική αντίληψη του γιατί η Ιαπωνία αρνείται την εργασία εξ αποστάσεως. Αναφέρουν τον αδόμητο χαρακτήρα της εργασίας της Ιαπωνίας, την αποτυχία των εταιρειών να υιοθετήσουν την τεχνολογία και μια επιδημία «προσωρινότητας» που μαστίζει τη χώρα πολύ περισσότερο από τον κορονοϊό.

Η Ιαπωνία έχει αποφύγει τα χειρότερα από την πανδημία με σχεδόν 764.000 κρούσματα και περίπου 13.800 θανάτους που σχετίζονται με τον COVID. Ωστόσο, η χώρα αντιμετώπισε τέσσερα διαφορετικά κύματα του ιού, τρία από τα οποία ώθησαν τους κυβερνητικούς αξιωματούχους να κηρύξουν κατάσταση έκτακτης ανάγκης. Στο τρέχον τέταρτο κύμα, τα κρούσματα αυξήθηκαν σε 6.000 την ημέρα στα μέσα Μαΐου, ενώ ο αριθμός των «σοβαρών» κρουσμάτων έφτασε το ρεκόρ των 1.413 στις 28 Μαΐου.

Η κυβέρνηση έχει σταματήσει να προστάζει δια νόμου τους εργαζόμενους ή τα αφεντικά τους να παραμείνουν στο σπίτι για εργασία. Αντ’ αυτού, όλοι οι περιορισμοί είναι εθελοντικοί και μη δεσμευτικοί, μια τακτική που ταιριάζει σε ένα συντηρητικό κυβερνών κόμμα που δεν θέλει να θεωρηθεί ότι θέτει την Ιαπωνία σε οικονομικό κίνδυνο.

Ο προσανατολισμός της διακυβέρνησης της χώρας σε σχέση με την πανδημία μέχρι τώρα ήταν η «εξισορρόπηση της πρόληψης της εξάπλωσης των λοιμώξεων με τις κοινωνικοοικονομικές δραστηριότητες», όπως το έθεσε ο Suga αφού έγινε πρωθυπουργός τον περασμένο Σεπτέμβριο.

Έχοντας τη δυνατότητα να στείλουν τους εργαζόμενους στο σπίτι τους ή να τους κρατήσουν στο γραφείο τους, η πλειοψηφία των Ιαπώνων εργοδοτών έχει επιλέξει το τελευταίο.

Η προσωπική εργασία ταιριάζει στις ιαπωνικές εργασιακές διαδικασίες, οι οποίες «βασίζονται σε αυστηρά πρωτόκολλα, προσωπική αλληλεπίδραση, συνεχή εκπαίδευση στη δουλειά και ομαδική επικοινωνία», λέει η Parissa Haghirian, καθηγήτρια διεθνούς διοίκησης επιχειρήσεων στο Πανεπιστήμιο Sophia του Τόκιο.

Στις ιαπωνικές επιχειρήσεις, υπάρχουν λίγοι καθορισμένοι εργασιακοί ρόλοι. Αντ’ αυτού, οι εργαζόμενοι εναλλάσσονται σε καθήκοντα και τμήματα περίπου κάθε δύο χρόνια, πράγμα που σημαίνει ότι οι εργοδότες θεωρούν την επιτόπια εκπαίδευση – συνήθως από παλαιότερο προσωπικό – ζωτικής σημασίας.

«Οι εταιρείες του εξωτερικού έχουν διακριτό καταμερισμό εργασίας, στον οποίο κάθε εργαζόμενος έχει τη δική του ευθύνη και μπορεί να αξιολογηθεί ξεχωριστά. Στην Ιαπωνία, οι εργασιακές διαδικασίες είναι περισσότερο αλληλοεξαρτώμενες και διαδραστικές – κάθε μέλος της ομάδας είναι υπεύθυνο για κάθε μέρος της διαδικασίας», λέει η Haghirian. Αυτό καθιστά συχνά δύσκολη την αξιολόγηση των ατομικών επιτευγμάτων κάθε μέλους της ομάδας, καθώς και τον διαχωρισμό των διαδικασιών και τη δυνατότητα των ανθρώπων να εργάζονται από ένα απομακρυσμένο μέρος».

Η Ιαπωνία θα έπρεπε να είναι πρωτοπόρος στην εξ αποστάσεως εργασία. Σε μια προσπάθεια να αντιμετωπιστούν οι μεγάλες μετακινήσεις, τα εξοντωτικά ωράρια και η χαμηλή παραγωγικότητα, η Ιαπωνία διέθεσε τις πρώτες οικονομικά προσιτές ταχύτατες ευρυζωνικές συνδέσεις στην πλειονότητα των σπιτιών στην Ιαπωνία πριν από 15 χρόνια. Εκείνη την εποχή, η Ιαπωνία ήταν επίσης στην κορυφή όσον αφορά τη χρήση του διαδικτύου από κινητές συσκευές, ξεπερνώντας τις ΗΠΑ κατά δέκα φορές.

Αλλά αυτός ο πολυπόθητος ψηφιακός μετασχηματισμός δεν υλοποιήθηκε ποτέ, αφήνοντας το τρίτο πλουσιότερο έθνος του κόσμου σε μεγάλο βαθμό ανίκανο ή απρόθυμο να συνδεθεί από το σπίτι του. Ορισμένοι ειδικοί πιστεύουν ότι η Ιαπωνία έχασε την ευκαιρία επειδή η πρώιμη ώθησή της επικεντρώθηκε στην αριστεία του hardware και υποτίμησε την αξία του λογισμικού.

Τώρα, «πολλές εταιρείες δεν διαθέτουν το hardware, το λογισμικό, το προσωπικό και την οργανωτική δομή που απαιτούνται για μια αποτελεσματική τηλεργασία», λέει ο Glen S. Fukushima, πρώην πρόεδρος του Αμερικανικού Εμπορικού Επιμελητηρίου στην Ιαπωνία.

Τα αντιληπτά εμπόδια για την εργασία από το σπίτι κυμαίνονται από την αγωνία για θέματα ασφάλειας έως την έλλειψη ψηφιοποίησης στον εργασιακό χώρο, λέει η σύμβουλος διοίκησης Rochelle Kopp.

«Νομίζω ότι εν μέρει φταίει η γραφειοκρατία και εν μέρει τα παλιομοδίτικα αφεντικά που δεν μπορούν να …χωνέψουν την ιδέα της εξ αποστάσεως εργασίας», επισημαίνει η ίδια. Πολλοί εργαζόμενοι δεν έχουν φορητούς υπολογιστές που να μπορούν να πάρουν μαζί τους στο σπίτι.

Αυτό επιβεβαιώνεται από έρευνα γνώμης του Japan Productivity Center τον Απρίλιο με τη συμμετοχή 1.100 υπαλλήλων ιαπωνικών εταιρειών και οργανισμών. Ο δεύτερος μεγαλύτερος παράγοντας που εμποδίζει τους ανθρώπους να εργάζονται από το σπίτι στην Ιαπωνία, μετά το «κακό φυσικό περιβάλλον που είναι ακατάλληλο για εξ αποστάσεως εργασία» ήταν η έλλειψη Wi-Fi ή αξιοπρεπούς εξοπλισμού πληροφορικής.

Η Ιαπωνία εγκαταλείπει σταθερά τον οικιακό υπολογιστή, σύμφωνα με έκθεση της ιαπωνικής κυβέρνησης που δημοσιεύθηκε το 2019, με το ποσοστό διείσδυσης στα νοικοκυριά να μειώνεται από 83% το 2010 σε 69% το 2019.

Σύμφωνα με στοιχεία του ΟΟΣΑ, η πρόσβαση της Ιαπωνίας σε υπολογιστές από το σπίτι μειώνεται από το 2013, ενώ η πρόσβαση στις περισσότερες άλλες χώρες αυξάνεται.