«Κίτρινος πυρετός» στην Μαύρη Ήπειρο

Του Κιθ Πρόκτορ

Την ώρα που οι αμερικάνικες κυβερνήσεις παγιδεύονταν στο Ιράκ και στο Αφγανιστάν, οι Κινέζοι θεμελίωναν την παρουσία τους στην πιο πολλά υποσχόμενη περιφέρεια του 21^ου αιώνα: την Αφρική.

Εφτά από τις δέκα ταχύτερα αναπτυσσόμενες οικονομίες είναι αφρικανικές. Σύμφωνα με μία έρευνα της McKinsey & Company που διεξήχθη το 2010, ο ρυθμός απόδοσης των ξένων επενδύσεων στην Αφρική ήταν κατά την πρώτη δεκαετία του 20^ου αιώνα υψηλότερος από κάθε άλλη περιφέρεια. Το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο επισημαίνει ότι η Αφρική αναπτύσσεται, πλέον, ταχύτερα από την Ασία.

Οι σχέσεις Κίνας-Αφρικής έχουν αναπτυχθεί αντίστοιχα. Το διμερές εμπόριο έφτασε τα 198,5 δισεκατομμύρια δολάρια το 2012. Ενδεικτικά, το ύψος του εμπορίου ΗΠΑ-Αφρικής ήταν μόλις 108,9 δισεκατομμύρια δολάρια και έχει πλέον καθοδική πορεία. Η εταιρεία ερευνών Standard Chartered εκτιμά ότι το εμπόριο ανάμεσα στην Κίνα και στην Αφρική θα αγγίξει τα 385 δισεκατομμύρια δολάρια το 2015.

Διαβάστε ακόμη: Το «σαφάρι» της Carrefour στην «Μαύρη» Ήπειρο

Η σχέση της Κίνας με την Αφρική είναι εξαιρετικά σύνθετη και η εικόνα μας γι’ αυτή διαμεσολαβείται συχνά από τον μύθο. Ιδού πέντε παραδείγματα που αντανακλούν πώς τείνουμε να αντιλαμβανόμαστε λάθος τα πράγματα.

«Όλα γίνονται για το πετρέλαιο»
Είναι αλήθεια ότι οι φυσικοί πόροι της Αφρικής είναι σημαντικοί για το Πεκίνο. Περίπου το 1/3 των εισαγωγών αργού πετρελαίου της Κίνας προέρχονται από την υπο-σαχάρια Αφρική. Όμως, οι κινεζικές επενδύσεις στην Αφρική είναι πολύ πιο διαφοροποιημένες απ’ όσο αντανακλά η κυρίαρχη ρητορική.

Το 2009, μόλις 29% των άμεσων ξένων επενδύσεων αφορούσε εξορυκτικές βιομηχανίες. Αντίθετα, κατά το ίδιο έτος περίπου 60% των άμεσων ξένων επενδύσεων των ΗΠΑ σχετιζόταν με τις εξορύξεις. Εν τω μεταξύ, η Κίνα -την οποία κατηγόρησε πρόσφατα ο Πρόεδρος Ομπάμα ότι δεν κατασκευάζει αρκετά εργοστάσια στην Αφρική- επενδύει περισσότερο στη μεταποίηση και σε αφρικανικές θέσεις εργασίας, σε σχέση με τις Ηνωμένες Πολιτείες.

«Όλα αυτά είναι πολύ πρόσφατα»
Αν και το εμπόριο Κίνας-Αφρική αναπτύχθηκε δραματικά την περασμένη δεκαετία, η εμπλοκή του Πεκίνου με την Αφρική δεν είναι κάτι καινούργιο. Η νεότερη σύνδεση της Κίνας με την Αφρική ξεκινά από τη δεκαετία του ’50, όταν η Λαϊκή Δημοκρατία της Κίνας ανταγωνιζόταν την Ταϊβάν για την αναγνώρισή της ως «πραγματική» Κίνα. Καθώς τα κράτη της Αφρικής κέρδιζαν την ανεξαρτησία τους – και ήταν έτοιμα να καταλάβουν περίπου το ¼ των θέσεων των κρατών-μελών στον ΟΗΕ – το Πεκίνο κατέβαλλε κάθε δυνατή προσπάθεια να απομονώσει την Ταϊπέι οικοδομώντας σχέσεις με την περιοχή.

Διαβάστε ακόμη: Ήρθε η ώρα για την Easyjet της Αφρικής;

Η Ντέμπορα Μπρότιγχαμ, καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Johns Hopkins, επισημαίνει ότι η πολιτική της «μίας Κίνας» που ακολούθησε το Πεκίνο συνεχίζει να συνοδεύει τις επενδύσεις του στην Αφρική. Η οικονομική βοήθεια είναι πρωτίστως ένα διπλωματικό εργαλείο. Έτσι, το Πεκίνο προσφέρει αναπτυξιακή βοήθεια κάποιου είδους σε κάθε χώρα με την οποία διατηρεί σχέσεις (παραδόξως, σε αυτές συμπεριλαμβάνονται χώρες όπως η Νότια Αφρική, η οποία έχει υψηλότερο κατά κεφαλή Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν από την Κίνα). Η βοήθεια είναι κομμάτι μιας ιστορικής και διπλωματικής αφήγησης, και όχι απλώς ένα εργαλείο για την αρπαγή των πόρων της Αφρικής.

«Η Αφρική πωλείται στην Κίνα»
Ίσως κάποιος να έχει μία εικόνα της Κίνας σαν μιας πανούργας χώρας που κινητοποιεί τους κρατικούς πόρους της για την αποίκιση της Αφρικής. Πολλές σχετικές επίσημες εκθέσεις αποπνέουν αυτή την αίσθηση.

Κι όμως, το εύρος των επενδύσεων του Πεκίνου στην Αφρική συχνά υπερβάλλεται, καθώς δεν υπάρχουν αξιόπιστα ποσοτικά στοιχεία. Το Πεκίνο δεν δημοσιοποιεί στοιχεία γύρω από το ύψος της αναπτυξιακής του βοήθειας, ενώ την ίδια πρακτική ακολουθούν και οι σημαντικότεροι πιστωτές – οι τράπεζες China Exim και China Development. Οι περισσότερες εκτιμήσεις είναι απλώς υπερβολές, οι οποίες βασίζονται σε λανθασμένες τεχνικές μέτρησης. Σύμφωνα με την Μπρότιγχαμ, η εκτίμηση της AidData ότι το ύψος της κινεζικής βοήθειας στην Αφρική αγγίζει τα 75 δισεκατομμύρια δολάρια είναι απλώς «σκουπίδι».

Στην πραγματικότητα, το 2010 οι ΗΠΑ διέθεσαν στην Αφρική περισσότερη επίσημη χρηματοδότηση από την Κίνα. Επιπλέον, οι ξένες άμεσες επενδύσεις των ΗΠΑ στην ήπειρο ήταν μεγαλύτερες από εκείνες του Πεκίνου.

Διαβάστε ακόμη: Startups στην υπηρεσία των φτωχών

Οι δρώντες που εμπλέκονται στην κινεζική βοήθεια και τις επενδύσεις είναι διάσπαρτοι και δεν συντονίζονται μεταξύ τους. Με άλλα λόγια, η Κίνα δεν χτίζει ένα νοσοκομείο για να κερδίσει μία παραχώρηση δικαιωμάτων εξόρυξης. Αυτό δεν σημαίνει ότι όλα όσα κάνει η Κίνα στην Αφρική είναι καλοπροαίρετα, αλλά ότι είναι αδύνατη η οποιαδήποτε γενίκευση. Το φάσμα των δραστηριοτήτων της Κίνας στην ήπειρο είναι ευρύτατο κι εκτείνεται από την οικοδόμηση δεκάδων κλινικών εναντίον της ελονοσίας έως την καταδίωξη διαμαρτυρόμενων ανθρακωρύχων στη Ζάμπια. Στην Αφρική, η Κίνα έχει πολλά πρόσωπα.

«Η Κίνα υποστηρίζει τα κράτη-παρίες»
Το Πεκίνο έχει τη φήμη του προστάτη τυράννων που η Δύση δεν θα ήθελε να αγγίζει. Η επίσημη θέση του είναι η πολιτική της «μη επέμβασης», η οποία βεβαίως δεν υπάρχει γιατί όσο ουδέτερος κι αν είναι κάποιος, οι επενδύσεις πάντα ενισχύουν τις εγχώριες ελίτ.

Όμως, η Δύση πρέπει να είναι πολύ προσεκτική και να μη χρησιμοποιεί δύο μέτρα και δύο σταθμά. Όπως επισημαίνει και η οργάνωση Human Rights Watch, η Αιθιοπία – ένα αυταρχικό, μονοκομματικό κράτος – έχει υποστηριχθεί από δυτική βοήθεια, η οποία έχει χρησιμοποιηθεί από το καθεστώς ως εργαλείο καταπίεσης. Επίσης, οι αμερικανικές και ευρωπαϊκές τράπεζες προσφέρουν δάνεια όποτε εντοπίζουν μία ευκαιρία κέρδους, χωρίς να συνδέεται η παροχή αυτής της χρηματοδότησης με το οποιοδήποτε κριτήριο ορθής διακυβέρνησης. Μόνο οι επίσημες κυρώσεις αποτρέπουν συνήθως μία τέτοια συμπεριφορά από τους ιδιωτικούς εμπορικούς και επενδυτικούς δρώντες.

Διαβάστε ακόμη: Η «επαναστάτρια» της Αιθιοπίας

«Αυτοί οι φτωχοί, αβοήθητοι Αφρικανοί»
Οι Αφρικανοί δεν είναι παθητικά θύματα. Συχνά, αποδεικνύονται ικανότατοι διαπραγματευτές και εξασφαλίζουν καλές συμφωνίες με το Πεκίνο. Όποτε μπορούν, βάζουν τις διάφορες ξένες δυνάμεις να ανταγωνίζονται μεταξύ τους. Για παράδειγμα, υπάρχει μεγάλος ανταγωνισμός στην πλούσια σε πόρους Αγκόλα, ο πρόεδρος της οποίας υπενθύμισε στον Κινέζο ομόλογό του ότι «δεν είστε οι μοναδικοί φίλοι μας».

Και παρά την όποια ανησυχία ως προς το εάν και κατά πόσο το Πεκίνο ανταγωνίζεται τον τοπικό πληθυσμό, δεν υπάρχουν στοιχεία που να δείχνουν ότι η ξενοφοβία στην Αφρική έχει ανοδική πορεία. Οι αναφορές ότι οι κινεζικές εταιρείες δεν προσλαμβάνουν Αφρικανούς εργαζόμενους φαίνεται ότι δεν έχουν καμία βάση. Εξάλλου, μία έρευνα γνώμης του Κέντρου Pew κατέδειξε ότι σε μία σειρά αφρικανικών χωρών – όπως η Ακτή Ελεφαντοστού, το Μαλί, η Κένυα, η Σενεγάλη, η Γκάνα, η Νιγηρία, η Τανζανία και η Αιθιοπία – οι συμμετέχοντες είχαν θετική εικόνα για το Πεκίνο σε ποσοστό 67% – 92%.

Η Αφρική είναι έτοιμη για απογείωση

Αυτός δεν είναι μύθος. Σύμφωνα με πολλές εκτιμήσεις, συμπεριλαμβανομένης και μιας πρόσφατης μελέτης από την Παγκόσμια Τράπεζα, η Αφρική είναι έτοιμη να μπει στο δρόμο της εντυπωσιακής οικονομικής ανάπτυξης. Ύστερα από δεκαετίες ενδημικής υπανάπτυξης και πολιτικής αστάθειας, η ήπειρος ίσως είναι επιτέλους έτοιμη να ενταχθεί στην παγκόσμια οικονομία. Αυτός είναι λόγος για να χαιρόμαστε. Και ανεξάρτητα από το ρόλο των ΗΠΑ στην άνοδο της Αφρικής, μπορούμε να υποθέσουμε το εξής: το Πεκίνο δεν πρόκειται να σταθεί απλός θεατής στις εξελίξεις.