Gerd Leonhard: «Η μεγαλύτερη πρόκληση για τους CEOs είναι να επανεφεύρουν τον εαυτό τους»

Η συνέντευξη πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο του CEO Initiative Workshop στην Νεμέα

CEO INITIATIVE FORUM 2021: Δείτε την ατζέντα του μεγάλου forum – Register Now!

Η κρίση του κορωνοϊού απέδειξε με βαθύτατο τρόπο ότι το μέλλον δεν έχει γραμμική εξέλιξη. Χρησιμοποιείς συχνά τη φράση: «Το μέλλον είναι θέμα νοοτροπίας, όχι ένα χρονικό πλαίσιο», μια φράση που χρησιμοποιούμε και εμείς, στην ελληνική ομάδα Foresight. Πώς εξελίσσεται ο κόσμος σήμερα;

Είναι ενδιαφέρον να βλέπεις ότι πολλά πράγµατα για τα οποία µιλούσαµε πριν από 20, 30, 50 χρόνια και ήταν επιστηµονική φαντασία τώρα γίνονται επιστηµονική πραγµατικότητα. Σε γενικές γραµµές, επικρατεί µια εκθετική ταχύτητα. Κάνουµε άλµατα προς το µέλλον, δεν προχωράµε πλέον βήµα-βήµα  . Και αυτό γίνεται ξεκάθαρο. Τα επόµενα δέκα χρόνια θα φέρουν την αλλαγή σε όλα όσα θεωρούνταν επιστηµονική φαντασία, όπως η υπολογιστική cloud, τα δίκτυα 5G, η µετάφραση γλωσσών, οι «έξυπνες» υπηρεσίες, οι ανανεώσιµες πηγές ενέργειας. Θα είναι ίσως η πιο σηµαντική δεκαετία στην ιστορία της ανθρωπότητας.

Έχεις αναφέρει ότι οι βιομηχανικές και οι γεωργικές επαναστάσεις οδήγησαν σε σημαντικές αλλαγές στην ανθρώπινη εργασία και ευημερία. Πιστεύω ότι θα αντιμετωπίσουμε κάτι παρόμοιο εν μέσω της ψηφιακής επανάστασης, που θα τροφοδοτηθεί από καινοτομίες, όπως τα Big Data, η τεχνητή νοημοσύνη, η ρομποτική. Μια φράση σου που πραγματικά βρίσκω συναρπαστική είναι «Η νέα ανθρώπινη αναγέννηση».

Μπορούμε να μιλήσουμε για την ανθρώπινη επανάσταση;

Μιλώντας για επανάσταση, οδεύουµε προς τις επόµενες δύο επαναστάσεις. Η µία είναι η επανάσταση της βιωσιµότητας. Τα πάντα γίνονται «πράσινα». Θα στραφούµε σε µια «πράσινη» οικονοµία, αυτό συµβαίνει αυτήν τη στιγµή. Και η άλλη είναι η ανθρώπινη επανάσταση, που είναι η βιολογική επανάσταση της ανθρωπότητας. Θα µπορούµε να αλλάξουµε το ποιοι είµαστε, τι είµαστε, χρησιµοποιώντας την εικονική και την επαυξηµένη πραγµατικότητα, αλλά και την πραγµατική σύνθεση των ανθρώπων µέσω της γενετικής µηχανικής. Αυτό είναι λίγο πιο µακριά. Έτσι, το επόµενο «παράθυρο» είναι η βιωσιµότητα και µετά από αυτό η βιολογική επανάσταση. Και τα καλά νέα είναι ότι θα έχουµε όλα τα εργαλεία που χρειαζόµαστε για να λύσουµε τα πρακτικά προβλήµατα  . Αλλά η τεχνολογία δεν θα λύσει τα πολιτιστικά και τα κοινωνικά µας προβλήµατα. Γιατί αυτά είναι ζητήµατα πολιτικής και ανθρώπινα προβλήµατα. Νοµίζω ότι ο Buckminster Fuller είπε: «Έχουµε όλη τη σωστή τεχνολογία, αλλά τη χρησιµοποιούµε για τους λάθος λόγους».

Λες συχνά, έχουμε τα εργαλεία, αλλά έχουμε το «τέλος» που είναι μια ελληνική λέξη.

Ναι, γι’ αυτό τις ονοµάζω «νέες ανθρώπινες σχέσεις», γιατί το θέµα είναι ότι η τεχνολογία από µόνη της δεν θα σώσει τον κόσµο. Πρόκειται για ένα εργαλείο, δεν έχει προθέσεις. Το βλέπουµε αυτό µε το Facebook και τα άλλα εργαλεία κοινωνικής δικτύωσης. Αν αφήσεις αυτά τα εργαλεία να συνεχίσουν από µόνα τους, θα προκαλέσουν πολλές ζηµιές. Όπως και η τεχνητή νοηµοσύνη, που µπορεί να σου δώσει λάθος πληροφορίες και να είναι µεροληπτική. Έτσι, αν θέλουµε να πάµε κάπου, θα χρειαστούµε µια ανθρώπινη αναγέννηση, που σηµαίνει αναγέννηση της παραγωγής νοήµατος και του σκοπού και του Τέλους και της σοφίας. Αυτά µας πηγαίνουν στην Αρχαία Ελλάδα.

Χρειαζόµαστε ανθρώπους που να σκέφτονται για τα πάντα, όχι µόνο για τις επιχειρήσεις, όχι µόνο για τα χρήµατα, όχι µόνο για την τεχνολογία· ανθρώπους όπως ο Αριστοτέλης και ο Σωκράτης. Αυτό είναι το είδος της σοφίας που χρειαζόµαστε. Χρειαζόµαστε τους σύγχρονους Δελφούς. Ένα σύγχρονο συµβούλιο σοφών.

Και πώς μπορούμε να ορίσουμε το καλό μέλλον;

Πρέπει πρώτα να ορίσουµε τι είναι το καλό.

Είτε ζεις στο Αφγανιστάν είτε στο Σίδνεϊ είτε στην Ελβετία είτε στην Ελλάδα, όλοι θέλουµε µια ζωή χωρίς φτώχεια, χωρίς θάνατο και ασθένειες.

Και καλό σηµαίνει να έχεις οικογένεια, δουλειά, αυτοπραγµάτωση, δικαιώµατα. Το 98% των ανθρώπων θα συµφωνούσε ότι αυτό είναι καλό. Μπορεί να µη συµφωνούσαµε για το αν είναι καλό να έχουµε δύο αυτοκίνητα ή όχι, αλλά αυτό είναι διαφορετικό. Όταν, λοιπόν, µιλάω για το καλό µέλλον, µιλάω για βασικούς παράγοντες ανθρώπινης ευτυχίας, όπως το να µην πεθαίνεις, να µην είσαι άρρωστος, να µη σε χτυπάνε. Και όταν ορίσουµε το καλό, τότε πρέπει να πούµε τι σηµαίνει αυτό και πώς θα φτάσουµε εκεί . Η κρίση της COVID-19 µάς ανάγκασε να αναρωτηθούµε τι θέλουµε πραγµατικά. Μας ενδιαφέρουν οι άλλοι; Μπορούµε να συνεργαστούµε; Μπορούµε να παραβιάσουµε τους κανόνες; Και η απάντηση είναι ότι, αν πρόκειται να αντιµετωπίσουµε την COVID, θα παραβιάσουµε πολλούς κανόνες. Το ίδιο ισχύει και για την κλιµατική αλλαγή και το είδος του βιώσιµου καπιταλισµού που συζητείται εδώ και 20 χρόνια. Το ζήτηµα τώρα είναι αν θα το κάνουµε να λειτουργήσει. Αν δεν το κάνουµε, τότε πιθανόν να τελειώσει ο χρόνος µας γύρω στο 2050. Η κλιµατική αλλαγή θα έρθει νωρίτερα, αλλά στο 2050, όπως λέει ο Ray Kurtzweil, τοποθετείται το χρονικό σηµείο του singularity, όπου οι µηχανές θα µπορούν να κάνουν ό,τι κάνουµε εµείς.

Υπογραμμίζεις κάποια από τα προβλήματα του δύσκολου παρόντος, που είναι η κλιματική κρίση. Έχουμε τη χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, για παράδειγμα, το singularity. Υπάρχουν άλλα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε τώρα και δεν τα έχουμε δει ακόμη; 

Σε αντίθεση µε 30 χρόνια πριν, γνωρίζουµε αρκετά καλά ποια είναι τα προβλήµατα. Έχουµε υπαρξιακά ζητήµατα που συνδέονται µε τα χτυπήµατα των κοµητών και την κλιµατική αλλαγή. Και έχουµε θέµατα τεχνολογίας, όπως η τεχνητή νοηµοσύνη, που γίνεται κυρίαρχη και µας µετατρέπει σε µηχανές. Και µετά έχουµε τη γενετική µηχανική, η οποία θα µπορούσε να λύσει τον καρκίνο και να τερµατίσει τις ασθένειες, αλλά θα µπορούσε επίσης να χρησιµοποιηθεί για πόλεµο. Για όλα αυτά έχουµε και θα έχουµε επιστηµονικές λύσεις. Αλλά είµαστε πίσω στη συµφωνία µας ως προς το τι πρέπει ή δεν πρέπει να κάνουµε. Αν πρόκειται να συνεργαστούµε για την επίλυση της κλιµατικής αλλαγής, θα είναι απολύτως η πιο βίαιη αλλαγή στην ιστορία του κόσµου ως προς το τι είδους κανόνες  χρειαζόµαστε και πώς πρέπει να αλλάξει η κοινωνία µετά τον Β’ Παγκόσµιο Πόλεµο. Και αυτή είναι µια µεγάλη ευκαιρία, διότι πρόκειται για τη µεγαλύτερη επιχειρηµατική αλλαγή σε όλο τον κόσµο, ακολουθούµενη από την αλλαγή του ελέγχου της τεχνολογίας και την αλλαγή της ανθρωπότητας. Μπορεί να είναι τροµερό αν αποτύχουµε να σχεδιάσουµε και να συµφωνήσουµε, ή νιρβάνα αν συνεργαστούµε, και τότε µπορούµε να δηµιουργήσουµε ένα είδος κοινωνίας του Star Trek. Και πιστεύω ότι θα το κάνουµε επειδή οι άνθρωποι είναι στην πραγµατικότητα αρκετά καλοί στη συνεργασία, αφού όµως έχουν αποτύχει µε άλλα πράγµατα.

Πώς μπορούμε να πείσουμε τους ανθρώπους των θεσμών και των επιχειρήσεων και να τους πούμε: «Κοιτάξτε, δεν πρόκειται να επιστρέψουμε στην κανονικότητα, το business as usual έχει πεθάνει».

Κάθε επιχειρηµατίας, κάθε ηγέτης, κάθε πολιτικός είναι επίσης άνθρωπος. Και ως άνθρωπος αισθάνεται, βλέπει. Και αυτό που αισθανόµαστε αυτήν τη στιγµή είναι ότι τα πάντα αµφισβητούνται. Τα πάντα είναι υπό συζήτηση. Και πράγµατα που λειτουργούσαν κάποτε  δεν λειτουργούν πλέον. Μπορείς να πεις µε ασφάλεια ότι η εταιρική κρίση έδειξε ότι µπορούµε να είµαστε επιτυχηµένοι µόνο αν είµαστε όλοι επιτυχηµένοι. Με άλλα λόγια, αν η Αφρική είναι 0,3% εµβολιασµένη και εµείς είµαστε στο 70%, αυτό θέτει σε κίνδυνο όλους τους άλλους. Τα εµβόλια δεν θα λειτουργούν πλέον επειδή οι άλλοι άνθρωποι δεν θα έχουν εµβολιαστεί. Νοµίζω, λοιπόν, ότι οι CEOs συνειδητοποιούν ότι η συλλογική ευηµερία δεν µπορεί να επιτευχθεί λέγοντας «βγάζω πολλά χρήµατα, πληρώνω τους φόρους µου, και όλα είναι µια χαρά». Ο βιώσιµος καπιταλισµός απαιτεί επαναπροσανατολισµό, και όλα αυτά θα συµβούν τα επόµενα δέκα χρόνια.

Μιλάς για τον καπιταλισμό των ενδιαφερομένων μερών;

Ναι, για την οικονοµία των ενδιαφεροµένων µερών. Ας είµαστε ειλικρινείς, όµως: για πολλές επιχειρήσεις, όλο αυτό είναι ένα προσωπείο. Είναι κάτι για το οποίο µιλούν επειδή τους φαίνεται καλή αποστολή, αλλά πρέπει να πειστούν ότι αυτό αφορά τα παιδιά τους, τα εγγόνια τους και όλο τον κόσµο. Δεν µιλάµε για 50 χρόνια από τώρα, αλλά για 20 χρόνια. Μιλάµε για τα παιδιά µου και τα παιδιά τους, όχι για τα πεντάχρονα. Όλα αυτά γίνονται πολύ πιο γρήγορα από ό,τι νοµίζαµε. Αν πρόκειται η οικονοµία των ενδιαφεροµένων µερών να γίνει βιώσιµη, θα πρέπει και τα χρηµατιστήρια να αλλάξουν. Για παράδειγµα, το 80% της ναυτιλίας είναι ελληνικές εταιρείες. Πρόκειται για µη εισηγµένες που µπορούν να κάνουν ό,τι θέλουν και πρέπει απλώς να έχουν κέρδη. Οι άνθρωποι αγοράζουν µετοχές της σαουδαραβικής πετρελαϊκής εταιρείας Aramco ή του Facebook, και η αρχή της αγοράς είναι ότι, αν βγάζεις χρήµατα, είναι όλα εντάξει. Αυτή η αρχή θα µας σκοτώσει και οι άνθρωποι το συνειδητοποιούν αυτό. Δεν είναι δυνατόν να βγάζεις αρκετά χρήµατα και να µένεις έξω από το γεγονός ότι ο πλανήτης θα εκραγεί αν συνεχίσουµε έτσι.

Είπες ότι πρέπει να συνεργαστούμε όλοι, οι άνθρωποι, οι εταιρείες, τα έθνη, με αφορμή την κρίση του κορωνοϊού. Πώς μπορούν τα κράτη, για παράδειγμα, οι ΗΠΑ και η ΕΕ, να αντιμετωπίσουν τη νέα πραγματικότητα της παγκόσμιας τάξης πραγμάτων τώρα που έχουμε και την Κίνα;

Τα περισσότερα από τα µεγαλύτερα ζητήµατα της ανθρωπότητας, σε πρακτικό επίπεδο, είναι παγκόσµια ζητήµατα. Δεν πρόκειται να λύσουµε την κλιµατική αλλαγή στην Ελλάδα ή στην Ελβετία, ούτε καν στην Ευρώπη. Αυτή είναι µια παγκόσµια συζήτηση. Δεν πρόκειται να λύσουµε το πρόβληµα της ενέργειας σε µια χώρα. Αυτά είναι βασικά θέµατα παγκόσµιων κυβερνήσεων και προς τα εκεί βαδίζουµε. Ταυτόχρονα, θα διατηρήσουµε την πολιτιστική µας ακεραιότητα µε τους τρόπους που έχει αποδειχθεί ότι λειτουργούν, για παράδειγµα, στις ΗΠΑ. Ο µόνος τρόπος για να µπορέσουµε να συνειδητοποιήσουµε ποιοι είµαστε και πού θέλουµε να πάµε είναι να εργαστούµε από κοινού πάνω στα κορυφαία ζητήµατα, όπως η ασφάλεια, ο στρατός, η ενέργεια, η προστασία των δεδοµένων και ούτω καθεξής. Ο ρόλος της Ελλάδας, για παράδειγµα, θα µπορούσε να είναι πολύ µεγάλος εδώ, ως προς τον προορισµό, όχι στην επιστήµη ή την τεχνολογία ή τις επιχειρήσεις, αλλά στη διατύπωση του τι σηµαίνει αυτό.

Εννοείς ότι η Ελλάδα, αν και μικρή χώρα, θα μπορούσε να επωφεληθεί από τις μελλοντικές εξελίξεις εφόσον θα αναζητήσει το νέο νόημα του να είσαι άνθρωπος;

Η Ελλάδα έχει µια ισχυρή παράδοση οικοδόµησης της δηµοκρατίας και της σκέψης. Και αυτό λείπει επί του παρόντος. Βεβαίως, υπάρχει µια βαθιά κρίση, αλλά η Ελλάδα θα µπορούσε να αναλάβει την ηγεσία στη διαµόρφωση αυτού του είδους της οικονοµίας των ανθρώπων, του πλανήτη, του σκοπού, της ευηµερίας. Θα µπορούσε να συµβάλει στη δηµιουργία µιας παγκόσµιας δεξαµενής σκέψης, γεγονός που θα ταίριαζε και µε την ιστορία της. Επιπλέον, η εικονική οικονοµία έχει µεγάλα πλεονεκτήµατα για την Ελλάδα, αν υπάρχουν ελκυστικά µέρη και υποδοµές. Εγώ εργάζοµαι πολύ από το Λανθαρότε, από τα Κανάρια Νησιά στην Ισπανία. Έχουν δίκτυο οπτικών ινών ακόµα και στο πιο µικρό χωριό. Και αυτό το καθιστά εφικτό. Σκέψου, λοιπόν, τι θα µπορούσε να σηµαίνει αυτό για την Ελλάδα. Ένα ολόκληρο τουριστικό κύµα, αυτό του ψηφιακού νοµάδα.

Ας επιστρέψουμε στις επιχειρήσεις, Gerd. Ποια είναι η μεγαλύτερη πρόκληση που αντιμετωπίζουν οι CEOs και οι οργανισμοί; Θέλουν να προσαρμοστούν στη νέα εποχή, αλλά φοβούνται τις εξελίξεις. 

Υπάρχει ένας µακρύς κατάλογος προκλήσεων. Αλλά βρισκόµαστε στη µετάβαση από τη µεγιστοποίηση των κερδών προς την ευελιξία, την ανθεκτικότητα, τη δηµιουργικότητα και τη φαντασία. Έτσι, οι εταιρείες θα επικεντρωθούν στην  επανεφεύρεση. Η µεγαλύτερη πρόκληση για τους CEOs αυτήν τη στιγµή είναι ότι δέχονται µεγάλη πίεση να επανεφεύρουν τον εαυτό τους και τον οργανισµό τους. Η νοοτροπία του µέλλοντος απαιτεί περίπου µία ώρα την ηµέρα πειραµατισµό, ανάγνωση νέων πραγµάτων. Αυτή είναι µια τεράστια πίεση όταν εργάζεσαι ήδη 18 ώρες την ηµέρα. Έτσι, για τους CEOs η επανεξέταση απαιτεί ανοιχτό µυαλό, αλλαγή νοοτροπίας, αυτό που ονοµάζω «νοοτροπία του µέλλοντος».

Ποιες είναι οι βασικές δεξιότητες για να μπορέσει κάποιος για να παρακολουθήσει τις εξελίξεις τα επόμενα 20 χρόνια;

Όταν µιλάµε για δεξιότητες, στην πραγµατικότητα πρόκειται για χαρακτήρα και προσωπικότητα. Υπάρχει µια ρήση µεταξύ των µελλοντολόγων (πολλοί άνθρωποι αντιγράφουν τον Peter Drucker): «Η κουλτούρα τρώει την τεχνολογία για πρωινό». Στο τέλος, η επιτυχία σου  θα βασιστεί στην κουλτούρα της εταιρείας, της χώρας και της προσωπικότητάς σου. Όταν µιλάς για δεξιότητες, φυσικά πρέπει να έχεις δεξιότητες στη χρήση τεχνολογιών, στη διαχείριση της γνώσης. Αλλά έχει να κάνει και µε την προσωπικότητά σου. Και αυτό σηµαίνει ότι πρέπει να είσαι περίεργος, να είσαι ανοιχτός, πρέπει να βρεις τη φαντασία σου, να διαισθάνεσαι, να προσπαθείς να κατανοείς τα πράγµατα, και όχι απλώς να συλλογίζεσαι ή να έχεις λογική. Απαιτείται ταλέντο, προσωπικότητα και συναισθηµατική νοηµοσύνη.

Mια τελευταία ερώτηση: Αν ξεκινούσες σήμερα τη ζωή σου, τι θα ήθελες να γίνεις;

Ευτυχώς, έχω βρει κατά κάποιον τρόπο αυτό που θα ήθελα να γίνω. Αν ξεκινάς σήµερα, είναι αρκετά σαφές ότι είναι αναγκαία η νέα ανθρώπινη αναγέννηση . Έτσι, από τη µία πλευρά, σαφώς η επιστήµη, η τεχνολογία, η µηχανική, τα µαθηµατικά είναι ένα εισιτήριο για το µέλλον, αλλά εξαρτάται από το ταλέντο σου.

Γιατί οι µηχανές είναι ικανές να κατασκευάσουν την επιστήµη και την τεχνολογία. Και θα είναι ακόµη περισσότερο ικανές στο µέλλον. Έτσι, αν δεν είσαι πραγµατικά ο Jimi Hendrix των επιστηµόνων, τότε οι πιθανότητες είναι ότι οι µηχανές θα µπορούν να κάνουν σε µεγάλο βαθµό αυτό που κάνεις εσύ. Σήµερα, λοιπόν, στο πνεύµα της νέας ανθρώπινης αναγέννησης, θα προσπαθούσα να γίνω πιο ανθρώπινος.

Να μια μεγάλη ευκαιρία και για την Ελλάδα.

Απολύτως. Το θέµα µε την Ελλάδα είναι ότι οι επενδύσεις σε υποδοµές λείπουν και η εκπαίδευση είναι παλιοµοδίτικη. Υπάρχει αδράνεια. Για την Ελλάδα είναι ξεκάθαρα ζήτηµα αλλαγής νοοτροπίας, πόρων και επανατοποθέτησης του country brand. Σε κάθε περίπτωση, νοµίζω ότι θα είχε νόηµα να φανταστούµε τη νέα ανθρώπινη αναγέννηση και τη µελλοντική οικονοµική λογική να ξεκινάει από τη χώρα σας.

Υποστηρίζεις ότι τα επόμενα 10 χρόνια θα είναι πιο σημαντικά από τα προηγούμενα 100. Γιατί;

Ο λόγος που δεν πάµε σε ένα γραµµικό µέλλον είναι η τεχνολογία και οι επιστήµες που κάνουν άλµατα. Οι άνθρωποι δεν κάνουν άλµατα. Θυµήσου ένα ρητό του E.O. Wilson που λέει: «Το πρόβληµα µε την ανθρωπότητα είναι το εξής: Ζούµε µε παλαιολιθικά συναισθήµατα, µε µεσαιωνικούς θεσµούς και θεϊκή τεχνολογία». Αυτό είναι το σηµείο στο οποίο θα βρισκόµαστε σε 10 χρόνια. Θα κάνουµε εκθετικά άλµατα κάθε χρόνο.

BETWEEN THE LINES

(1) Η εκθετική ταχύτητα

Τα αυτοκίνητα δεν οδηγούνται μόνα τους, αλλά τώρα μπορείς να έχεις αρκετή υποβοηθούμενη οδήγηση. Είναι σαφές ότι στο όχι και πολύ μακρινό μέλλον θα χρησιμοποιούμε αυτοκινούμενα ταξί. Αντίστοιχο παράδειγμα είναι η αναγνώριση γλώσσας. Αυτήν τη στιγμή είναι πολύ καλύτερη από πριν, αλλά θα χρειαστούν άλλα δύο ή τρία χρόνια ώστε να μπορούμε να μιλάμε στα αγγλικά και να «βγαίνει» στα ελληνικά.

(2) Τα πρακτικά προβλήματα

Θα λύσουμε το πρόβλημα του νερού, θα λύσουμε το πρόβλημα της τροφής, με τη βιώσιμη τροφή, με την αστική γεωργία. Και φυσικά το κρέας από το εργαστήριο, το καλλιεργημένο κρέας, και ούτω καθεξής. Έτσι μπορούμε να λύσουμε και το πρόβλημα της ενέργειας.

(3) People, Planet, Purpose, Prosperity

Με την τρέχουσα οικονομική λογική, το καλό σημαίνει πλούτος και χρήμα, επειδή τα χρηματιστήρια χαρακτηρίζουν το καλό ως αύξηση κερδών, ασφάλεια και ΑΕΠ. Αλλά όλοι ξέρουμε ότι αυτό είναι μόνο ένα μέρος του καλού. Πρέπει να αλλάξουμε την οικονομική μας λογική και  να συμπεριλάβουμε τα τέσσερα μέρη του καλού: άνθρωποι, πλανήτης, σκοπός και ευημερία. Διαφορετικά, γινόμαστε αυτοκαταστροφικοί, καθώς εστιάζουμε στις εκροές και όχι στις εισροές. Εστιάζουμε στο εξωτερικό των πραγμάτων, στα υλικά κέρδη.

(4) Οι νέοι κανόνες

Είναι κάτι σαν τη Χιροσίμα και το Ναγκασάκι. Μας πήρε 16 χρόνια για να συλλάβουμε τη Συνθήκη για τη Μη  Διάδοση των Πυρηνικών Όπλων. Και από τότε δεν είχαμε καμία βόμβα, εκτός ίσως από δοκιμές.

(5) Το τέλος του «Business as usual»

Η αεροπορική βιομηχανία δεν θα ανακάμψει ποτέ, και πάντως όχι με τον ίδιο τρόπο. Ακόμη και αν έχουμε βιώσιμα αεροπλάνα και καύσιμα, το ερώτημα θα είναι γιατί πετάμε. Γιατί να πετάμε για ένα Σαββατοκύριακο στην Ίμπιζα; Το ίδιο ισχύει και για τα κρουαζιερόπλοια. Τα κρουαζιερόπλοια προορίζονται για το…διαλυτήριο επειδή οι άνθρωποι αμφισβητούν αν αυτού του είδους η συμπεριφορά είναι σωστή.

(6)Ανθρώπινη εφευρετικότητα

Δείτε τον τουρισμό, τις αεροπορικές εταιρείες, τις εκδηλώσεις, τα συνέδρια. Πρέπει να επανεφεύρουμε τι σημαίνει αυτό που κάνουμε σε έναν κόσμο που αναδιατάσσεται.

(7) «Η κουλτούρα τρώει την τεχνλογία για πρωινό»

Η επιτυχία της Apple βασίζεται στην προσωπικότητα του Tim Cook, του Steve Jobs και στην κουλτούρα της εταιρείας τους. Και είναι η πιο πολύτιμη εταιρεία στον κόσμο. Ένας CEO σήμερα αντιμετωπίζει ένα γιγαντιαίο παζλ με εκατομμύρια κομμάτια. Και δεν υπάρχει περίπτωση η λογική να συναρμολογήσει το παζλ. Θα είσαι επιτυχημένος μόνο αν η διαίσθηση και η φαντασία σου δίνουν τις συντομεύσεις.

(8) Η ανθρώπινη αναγέννηση

Αυτό θα ήταν το απόλυτο πεπρωμένο: να επαναφέρουμε τις ανθρωπιστικές επιστήμες, γιατί το μόνο πράγμα για το οποίο οι μηχανές δεν θα είναι ικανές στο μέλλον είναι όλα αυτά που μας κάνουν ανθρώπους.

*Το άρθρο αναδημοσιεύεται από το νέο τεύχος του Fortune Greece που κυκλοφορεί στα περίπτερα.