Ουκρανικό – Ρωσία: Τι θα γίνει αν ο Πούτιν κλείσει το αέριο

Ένα από τα βασικά ζητήματα που εγείρει η κρίση στα σύνορα της Ουκρανίας είναι το μέλλον του εφοδιασμού με φυσικό αέριο της Ευρώπης, με την ρωσική κρατική Gazprom να έχει προειδοποιήσει για χαμηλά επίπεδα φυσικού αερίου στις ευρωπαϊκές εγκαταστάσεις αποθήκευσης.

Την ίδια ώρα οι ΗΠΑ και η Ευρώπη απειλούν ότι εάν η Ρωσία δεν απομακρύνει τα στρατεύματά της από τα σύνορα με την Ουκρανία, οι κυρώσεις δεν αποκλείεται να περιλαμβάνουν την κατάργηση του Nord Stream II. Πρόκειται για έναν αγωγό μήκους 1.207 χιλιομέτρων που συνδέει τη Ρωσία και τη Γερμανία με τη δυνατότητα να παρέχει 26 εκατομμύρια κατοικίες, παράλληλα με την υποστήριξη της ευρύτερης αγοράς φυσικού αερίου της βορειοδυτικής Ευρώπης. Ο αγωγός έχει ολοκληρωθεί αλλά δεν έχει ακόμη πιστοποιηθεί από τη γερμανική ρυθμιστική αρχή ενέργειας.

Τα δεδομένα για το επίπεδο εξάρτησης από το ρωσικό αέριο είναι συγκεχυμένα λόγω των επιπτώσεων της πανδημίας το 2020 που μείωσε τη ζήτηση. Ωστόσο, σύμφωνα με το Ινστιτούτο Ενεργειακών Μελετών της Οξφόρδης (OIES), το 2021 η Ρωσία παρείχε περίπου το 35% του φυσικού αερίου που εισήχθη στην Ευρώπη (σ.σ. οι 27 χώρες της ΕΕ και η Βρετανία), περίπου το 31% ως φυσικό αέριο αγωγών και 4% ως υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG). Στο πίσω μέρος του μυαλού όλων είναι τι θα συμβεί εάν η Ρωσία κλείσει τις κάνουλες του φυσικού αερίου το χειμώνα.

Όπως γράφει στο Conversation ο καθηγητής Παγκόσμιας Ενέργειας στο πανεπιστήμιο του Γουόρικ, Michael Bradshaw, θεωρείται απίθανο να γίνει κάτι τέτοιο. Η προμήθεια φυσικού αερίου από τη Ρωσία – και πριν από τη Σοβιετική Ένωση – στην Ευρώπη έχει δημιουργήσει μια διαρκή αλληλεξάρτηση που έχει επιβιώσει από πολλές γεωπολιτικές ανατροπές, όπως η σοβιετική εισβολή στο Αφγανιστάν το 1979, η κήρυξη στρατιωτικού νόμου στην Πολωνία τη δεκαετία του 1980, η πτώση του τείχους του Βερολίνου το 1989, η κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης το 1991 και πιο πρόσφατα η προσάρτηση της Κριμαίας από τη Ρωσία το 2014. Πολλές φορές και οι δύο πλευρές έχουν αναγνωρίσει ότι έχουν πάρα πολλά να χάσουν από τη διακοπή της ροής φυσικού αερίου.

Αυτή τη στιγμή, η Ρωσία εκπληρώνει τις μακροπρόθεσμες συμβατικές της υποχρεώσεις για προμήθεια φυσικού αερίου. Δεν κάνει τίποτα περισσότερο από αυτό – το οποίο εγείρει το ερώτημα εάν υπήρξε μια σκόπιμη στρατηγική για να διασφαλιστεί ότι το απόθεμα παραμένει χαμηλό και η τιμή παραμένει υψηλή, κάτι που είναι καλό για την Gazprom. Αλλά το «σπάσιμο» αυτών των συμβάσεων θα είχε ως αποτέλεσμα οικονομικές απαιτήσεις και «αμαύρωση» της φήμης της Ρωσίας.

Είναι σημαντικό να θυμόμαστε, όπως αναφέρει ο καθηγητής, ότι η Ρωσία χρειάζεται επίσης τα χρήματα. Περίπου το 75% του εισοδήματος της Gazprom προέρχεται από αυτές τις εξαγωγές – και χρειάζεται αυτό το εισόδημα για να μπορεί να προμηθεύει φυσικό αέριο σε χαμηλότερη τιμή στους εγχώριους καταναλωτές της. Σύμφωνα με την OIES, οι εξαγωγές φυσικού αερίου αντιπροσωπεύουν περίπου το 6% των φορολογικών εσόδων της ρωσικής κυβέρνησης – πολύ λιγότερο από το πετρέλαιο, αλλά όχι ένα ασήμαντο εισόδημα για τη ρωσική κυβέρνηση.

Όσον αφορά την Ευρώπη, είναι απίθανο οι κυρώσεις να στοχεύουν τη ροή φυσικού αερίου. Αυτό θα μπορούσε να επιδεινώσει μια ήδη δύσκολη κατάσταση που έχει οδηγήσει τις τιμές σε άνοδο λόγω των ταραχών στις αγορές. Η διακοπή των σημερινών επιπέδων παροχής ρωσικού φυσικού αερίου θα μπορούσε να οδηγήσει σε διακοπές ρεύματος σε μέρη της Ευρώπης που εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από τις προμήθειες ρωσικού φυσικού αερίου. Άρα, αυτό θα ήταν αυτογκόλ για την Ευρώπη. Οι κυρώσεις μπορεί συχνά να είναι ένα δίκοπο μαχαίρι που βλάπτει τις χώρες που τις επιβάλλουν όσο και ο επιδιωκόμενος στόχος των κυρώσεων.

Τι θα συμβεί αν κλείσει το αέριο

Όπως σε κάθε ενεργειακή υποδομή, πρέπει να διατηρηθεί μια ορισμένη ποσότητα αερίου για να συνεχίσει να λειτουργεί το σύστημα. Αυτό ισχύει για τις εγκαταστάσεις αποθήκευσης, τους αγωγούς κτλ. Ορισμένοι βιομηχανικοί καταναλωτές μπορούν να στραφούν σε άλλες πηγές, όπως το μαζούτ, αλλά πολλοί μπορεί να χρειαστεί να μειώσουν τις δραστηριότητές τους, ιδιαίτερα όταν το φυσικό αέριο τροφοδοτεί τις βιομηχανικές διεργασίες.

Σε σύγκριση με προηγούμενες διακοπές εφοδιασμού μεταξύ Ρωσίας και Ουκρανίας, η μεγαλύτερη διαφορά αυτή τη φορά είναι το πλαίσιο εντός του οποίου συμβαίνει: μια πολύ σφιχτή παγκόσμια αγορά φυσικού αερίου. Εν ολίγοις, είναι δύσκολο να δούμε από πού θα προέρχονταν πρόσθετες προμήθειες στην Ευρώπη εάν χρειαστεί.

Ό,τι κι αν γίνει τους επόμενους δύο μήνες, τα πράγματα θα παραμείνουν δύσκολα. Λόγω του ρόλου του στην οικιακή θέρμανση, η ζήτηση αερίου επηρεάζεται έντονα από τις καιρικές συνθήκες. Ένα παρατεταμένο κρύο τις επόμενες εβδομάδες θα μειώσει ακόμη περισσότερο το απόθεμα. Ταυτόχρονα, το αέριο παίρνει τη θέση του ανέμου και της ηλιακής ενέργειας στο σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας και οι παρατεταμένες περίοδοι χαμηλού ανέμου και ηλιοφάνειας οδηγούν σε μεγαλύτερη χρήση αερίου. Τα πράγματα θα χαλαρώσουν μέχρι την άνοιξη – αλλά μέχρι τότε το απόθεμα θα είναι πολύ χαμηλό και θα είναι δύσκολο και δαπανηρό να γεμίσει για τον επόμενο χειμώνα.

Εάν επικρατήσουν πιο ήρεμα πνεύματα και βρεθεί λύση στις τρέχουσες εντάσεις σχετικά με την Ουκρανία και εγκριθεί ο αγωγός Nordstream 2 το καλοκαίρι, τότε οι προμήθειες φυσικού αερίου από τη Ρωσία ενδέχεται να αυξηθούν τον επόμενο χειμώνα. Εάν όχι – και υπάρχουν συνεχόμενα χαμηλά επίπεδα παροχής από τη Ρωσία – τότε ο επόμενος χειμώνας θα μπορούσε να είναι εξίσου δύσκολος, αν όχι περισσότερο.

Μακροπρόθεσμα, το πρόβλημα για την Ευρώπη είναι ότι η εγχώρια παραγωγή φυσικού αερίου θα συνεχίσει να μειώνεται. Έτσι, εάν δεν μειωθεί η ζήτηση, το επίπεδο των εισαγωγών φυσικού αερίου θα συνεχίσει να αυξάνεται. Το μάθημα που αντλήθηκε από την τελευταία κρίση θα πρέπει να είναι ότι η Ευρώπη πρέπει να επιταχύνει την απαλλαγή από τις ανθρακούχες εκπομπές του ενεργειακού της συστήματος και να μειώσει την ποσότητα φυσικού αερίου που καταναλώνεται. Αλλά αυτό είναι πιο εύκολο να ειπωθεί παρά να γίνει, καταλήγει ο καθηγητής.