Αυτός είναι ο αρχιτέκτονας της οικονομικής «αντεπίθεσης» του Πούτιν

της Erin Prater

Όταν οι κυρώσεις έκαναν το Φρούριο Ρωσία, το οποίο βοήθησε να οικοδομηθεί, να φαίνεται λιγότερο απόρθητο, ο Μαξίμ Ορέσκιν σκέφτηκε ένα χαρακτηριστικό κόλπο για να προσπαθήσει να σπάσει την οικονομική πολιορκία.

Ο πόλεμος της Ρωσίας κατά της Ουκρανίας δεν είχε κλείσει ακόμη έναν μήνα και ο αιφνιδιαστικός πόλεμός της είχε ήδη μετατραπεί σε βραδυπορία. Το οικονομικό πλήγμα ήταν επίσης σκληρό, καθώς η κυβέρνηση αγωνιζόταν να αποφύγει τη χρεοκοπία και το ρούβλι έπεφτε ανεξέλεγκτα.

Στις 23 Μαρτίου, ο Βλαντιμίρ Πούτιν αντεπιτέθηκε, απαιτώντας από τους αντιπάλους της Ρωσίας στην Ευρώπη να πληρώνουν τους τεράστιους λογαριασμούς τους για το φυσικό αέριο της σε ρούβλια.

Ο Ορέσκιν, ο 40χρονος οικονομικός σύμβουλος του προέδρου, ήταν ο άνθρωπος πίσω από την ιδέα …σκισίματος των συμβάσεων και ανατροπής μιας διευθέτησης δεκαετιών, σύμφωνα με αξιωματούχους που γνωρίζουν το θέμα.

Μετά την εισβολή της 24ης Φεβρουαρίου, έχει αναδειχθεί σε βασικό μέλος του εσωτερικού κύκλου του Πούτιν για την οικονομική πολιτική, ένας από τους πολλούς γνώστες με δυτική οικονομική εμπειρία που βοηθούν τώρα στη στόχευση της αντίδρασης του Κρεμλίνου.

«Είναι τώρα απασχολημένοι να βρουν πώς να παρακάμψουν τις κυρώσεις και το κάνουν με αρκετή επιτυχία», δήλωσε ο Σεργκέι Γκουρίεφ, ένας οικονομολόγος που συμβούλευε την κυβέρνηση τα πρώτα χρόνια της διακυβέρνησης Πούτιν, αλλά αργότερα κατέφυγε στο Παρίσι, όπου είναι τώρα πρύτανης του Sciences Po. «Αλλά όλα τα χρήματα που κερδίζουν πηγαίνουν για τη χρηματοδότηση του πολέμου».

Αποφυγή ζημιών

Οι άμυνες βοήθησαν το Κρεμλίνο να αποφύγει τις χειρότερες από τις οικονομικές ζημιές που φοβόταν όταν επιβλήθηκαν για πρώτη φορά οι κυρώσεις. Οι αναλυτές βλέπουν τώρα μια συρρίκνωση έκτασης μικρότερης κατά το ήμισυ φέτος. Το ρούβλι έχει ανακτήσει τις αρχικές του απώλειες και έχει γίνει κορυφαίος παράγοντας, καθώς εισρέουν δεκάδες δισεκατομμύρια δολάρια και ευρώ για την ενέργεια και άλλες εξαγωγές.

Αξιοποιώντας την επιρροή της Ρωσίας στις προμήθειες φυσικού αερίου προς την Ευρώπη, η απαίτηση του Ορέσκιν για το ρούβλι επέτρεψε στον Πούτιν να φανεί ότι αντιστέκεται στην αρχική επίθεση των κυρώσεων. Τελικά ανάγκασε την ΕΕ να υποχωρήσει, καθώς οι περισσότεροι από τους μεγάλους καταναλωτές υπέγραψαν τους νέους όρους που περιλάμβαναν την απαίτηση να ανοίξουν ειδικούς λογαριασμούς στην Gazprombank JSC, διατηρώντας τον δανειστή απαλλαγμένο από τις κυρώσεις.

«Θεωρώ ότι το αποτέλεσμα της χρήσης του προγράμματος ‘ρούβλια έναντι φυσικού αερίου’ είναι θετικό», δήλωσε ο Ορέσκιν στο Bloomberg, αρνούμενος να σχολιάσει τον ρόλο του στην επινόησή του.

Ο ίδιος έχει ψιθυρίσει ρητορικές ακροβασίες που στη συνέχεια καταλήγουν σε προεδρικές ομιλίες. Επινόησε μια φράση που σύντομα ο Πούτιν θα επαναλάμβανε ξανά και ξανά, περιγράφοντας την κατάσχεση των διεθνών αποθεμάτων της Ρωσίας ως στην πραγματικότητα «μια πραγματική αθέτηση» από τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση των υποχρεώσεών τους προς τη Ρωσία.

Βοήθησε επίσης να καταρτιστούν σχέδια για τον περιορισμό των επιπτώσεων καθώς οι ρωσικές τράπεζες αποκόπτονται από την υπηρεσία οικονομικών μηνυμάτων SWIFT και αντιστάθηκε στις εκκλήσεις άλλων σημαίνοντων στελεχών για περισσότερο κρατικό έλεγχο καθώς η ρωσική οικονομία απομονώνεται όλο και περισσότερο από τον κόσμο με τον οποίο ο Ορέσκιν και οι σύμμαχοί του κάποτε επεδίωκαν στενότερους δεσμούς.

Ο Πούτιν τον έφερε μαζί του σε ένα πρόσφατο ταξίδι στο Ιράν, το οποίο έχει δεκαετίες εμπειρίας στην αντιμετώπιση των δυτικών κυρώσεων. Ερωτηθείς σχετικά με τις ιδέες της Ισλαμικής Δημοκρατίας για την υπέρβαση των περιορισμών, ο Ορέσκιν καυχήθηκε: «Οι δικές μας είναι πολύ καλύτερες».

Πρώην τραπεζίτης στη ρωσική μονάδα της Societe Generale SA, χρησιμοποιεί τώρα τη δυτική του εμπειρία για να αμβλύνει τον αντίκτυπο των κυρώσεων. Ο Ορέσκιν ανήκει σε μια ομάδα αξιωματούχων που προσπαθούν εδώ και καιρό να βαδίσουν σε μια λεπτή γραμμή μεταξύ της χάραξης μιας οικονομικής πολιτικής φιλικής προς τους επενδυτές και της αυξανόμενης καταστολής του Πούτιν.

Ο πόλεμος έχει καταστήσει αυτή την εξισορρόπηση σχεδόν αδύνατη, με τον Ορέσκιν και τους συναδέλφους του να πλήττονται από κυρώσεις καθώς οι οικονομικές τους πολιτικές εξυπηρετούν την πολεμική μηχανή του Κρεμλίνου.

«Μη υπερασπίσιμο»

«Μπορώ να καταλάβω ακριβώς πώς κάποιος από τους τεχνοκράτες θα έλεγε: ‘Εδώ κάνω αυτό το πραγματικά σημαντικό πράγμα για τα συστήματα πληρωμών, για τις τράπεζες, αυτός είναι ο τομέας ευθύνης μου. Διατηρώ τη σταθερότητα και θα συνεχίσω να το κάνω’», δήλωσε ο Jacob Nell, ο οποίος ως οικονομολόγος της Ρωσίας στη Morgan Stanley πήγε κάποτε επενδυτές να συναντήσουν τον Ορέσκιν.

«Ήταν υπερασπίσιμο πριν από τις 24 Φεβρουαρίου, αλλά δεν είναι μετά», προσέθεσε ο Nell, ο οποίος είναι τώρα μέλος μιας διεθνούς ομάδας εργασίας που συμβουλεύει τις ΗΠΑ και την Ευρώπη σχετικά με τον τρόπο σχεδιασμού των κυρώσεων κατά της Ρωσίας.

Ο Ορέσκιν ανήκει σε μια γενιά-γέφυρα που βγήκε από το τέλος της σοβιετικής εποχής και πέρασε τα εφηβικά της χρόνια κατά τη διάρκεια αυτού που έγινε γνωστό στη Ρωσία ως η ταραχώδης δεκαετία του 1990, μια περίοδος δυσκολιών και οικονομικής τόλμης.

Τριάντα χρόνια νεότερος του Πούτιν, ήταν ο νεότερος από τους δύο γιους μιας οικογένειας ακαδημαϊκών της Μόσχας, μεγαλώνοντας σε έναν κόσμο διαφορετικό από το δύσκολο ξεκίνημα του προέδρου στο μεταπολεμικό Λένινγκραντ.

Ομάδα τεχνοκρατών

Η ομάδα τεχνοκρατών του Ορέσκιν περιλαμβάνει τον υποδιοικητή της Τράπεζας της Ρωσίας Αλεξέι Ζαμπότκιν και τον αναπληρωτή υπουργό Οικονομικών Βλάντιμιρ Κόλιτσεφ. Απόφοιτοι ελίτ ρωσικών οικονομικών σχολών, έκαναν δουλειές με ευρωπαϊκούς τραπεζικούς φορείς και στη συνέχεια εργάστηκαν στην κρατική επενδυτική τράπεζα VTB Capital, προτού κερδίσουν διορισμούς σε κορυφαίους κρατικούς ρόλους.

Αφήνοντας τον ιδιωτικό τομέα, αφοσιώθηκαν στην οικοδόμηση του οικονομικού οχυρού του Πούτιν. Όσο πιο σκληρός ήταν ο Πούτιν με τους επικριτές και τους αντιπάλους του στο εξωτερικό και στο εσωτερικό, τόσο πιο απαραίτητοι γίνονταν στην οικοδόμηση ανθεκτικότητας για τη στήριξη της οικονομίας όταν θα ερχόντουσαν τα μεγάλα σοκ.

Κατά τη διάρκεια της τριετούς θητείας του στο υπουργείο Οικονομικών, ο Ορέσκιν ήταν μεταξύ των αξιωματούχων που επινόησαν έναν μηχανισμό για την εκτροπή εκατοντάδων δισεκατομμυρίων δολαρίων σε έσοδα από τις εξαγωγές πετρελαίου και φυσικού αερίου σε ένα κρατικό ταμείο για να βοηθήσει το Κρεμλίνο να αντιμετωπίσει κρίσεις όπως τα πρώτα κύματα κυρώσεων των ΗΠΑ και της Ευρώπης για την Κριμαία το 2014.

Ωστόσο, τα χρόνια προστασίας της οικονομίας από τις κυρώσεις και η δημιουργία αποθεμάτων δεν ήταν αρκετά για την προστασία της οικονομίας μετά την εισβολή. Οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους πάγωσαν μεγάλο μέρος των αποθεματικών ύψους 600 δισεκατομμυρίων δολαρίων που οι πολιτικές του Ορέσκιν είχαν συμβάλει στη δημιουργία τους. Παρ’ όλες τις προσπάθειές του να αποσείσει την ευθύνη, η Ρωσία απέτυχε να καταβάλει τις πληρωμές του χρέους και χρεοκόπησε για πρώτη φορά μετά από έναν αιώνα. Η οικονομία δεν τα πηγαίνει τόσο άσχημα όσο φοβόταν μετά την εισβολή, αλλά εξακολουθεί να βρίσκεται σε τροχιά μιας από τις βαθύτερες υφέσεις των τελευταίων δεκαετιών.

Ο Ορέσκιν, ο οποίος πριν από λίγο καιρό θεωρείτο πολιτικά ασήμαντος, έχει αναδειχθεί ως το οικονομικό δεξί χέρι ενός προέδρου που βρίσκεται σε πόλεμο. «Ο Πούτιν εξακολουθεί να εμπιστεύεται τους οικονομολόγους μας», δήλωσε ο Γκουρίεφ.

Καθώς ορισμένοι ισχυροί παράγοντες του Κρεμλίνου πίεζαν για την επαναφορά του κρατικού ελέγχου στην οικονομία, ο Ορέσκιν αντεπιτέθηκε, μέχρι στιγμής με επιτυχία.

Δριμεία ρητορική

«Η Ρωσία δεν πρόκειται να εγκαταλείψει την οικονομία της αγοράς», δήλωσε ο Ορεσκιν απαντώντας σε ερωτήσεις του Bloomberg. «Αντιθέτως, κινείται προς την αντίθετη κατεύθυνση. Η ιδιωτική πρωτοβουλία ενθαρρύνεται τώρα ιδιαίτερα. Αυτό επισημαίνεται συνεχώς από τον πρόεδρο στις ομιλίες του».

Παρ’ όλα αυτά, ο ίδιος και οι σύμμαχοί του υιοθετούν όλο και περισσότερο τη ρητορική των κάποτε περιθωριακών επικριτών του δυτικού καπιταλισμού στη Ρωσία.

Ο Ορέσκιν έχει παρομοιάσει το αμερικανικό νόμισμα με «ένα ναρκωτικό που χρησιμοποιείται για να εθιστεί όλος ο κόσμος». Ο Αλεξέι Μοϊσέεφ ο 49χρονος αναπληρωτής υπουργός Οικονομικών με θητεία στη VTB Capital, έχει πει ότι η ένταση των κυρώσεων ισοδυναμεί με την πυροδότηση μιας «οικονομικής πυρηνικής βόμβας».

Πέρα από τη ρητορική, τα μέτρα κατά της κρίσης που έχουν ληφθεί μέχρι στιγμής παραμένουν σε μεγάλο βαθμό κοντά στο εγχειρίδιο που αντλεί από την κυρίαρχη οικονομική επιστήμη, με τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής να έχουν ήδη καταργήσει τους ελέγχους κεφαλαίων που χρησιμοποιήθηκαν για να σφραγίσουν τη Ρωσία μετά την εισβολή.

Αυτό βέβαια μπορεί να μην σταθεί αρκετό για να διασφαλιστεί η κληρονομιά τους.