Έρχεται το ψηφιακό ευρώ και αλλάζει τα πάντα – Απειλή ή αναγκαιότητα;
Στις αρχές Φεβρουαρίου περισσότεροι από 1.000 διαδηλωτές παρέλασαν στους δρόμους του Άμστερνταμ, στρέφοντας την οργή τους σε κάτι που δεν υπάρχει καν: το ψηφιακό ευρώ. Οι διαδηλωτές εκδήλωσαν μια καλειδοσκοπική σειρά αντιρρήσεων κατά του σχεδίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας να εκδώσει την ηλεκτρονική έκδοση του ενιαίου νομίσματος. Κάποιοι φοβούνταν ότι το κράτος θα το χρησιμοποιούσε για να παρακολουθεί και να ελέγχει τις δαπάνες τους, ενώ άλλοι ανέφεραν ότι υπήρχε σχέδιο αντικατάστασης μετρητών.
Μια διαδηλώτρια είπε στα ολλανδικά μέσα ενημέρωσης ότι φοβάται ότι οι αρχές θα την σταματήσουν από το να αγοράζει κρέας ή αλκοόλ. Ο Willem Engel, ο διοργανωτής της διαδήλωσης, ηγέτης του ολλανδικού αντιεμβολιαστικού κινήματος, ξεσήκωσε το πλήθος λέγοντάς τους να «αποφύγουν τις εταιρείες που δεν δέχονται μετρητά». Ωστόσο, αυτό το εκρηκτικό κοκτέιλ υποψιών και θεωριών συνωμοσίας για το ψηφιακό ευρώ έρχεται σε μια εξαιρετικά ευαίσθητη στιγμή για την ΕΚΤ και τους πολιτικούς της ευρωζώνης. Από τη μία πλευρά, είναι πρόθυμοι να εντείνουν τις προετοιμασίες για το ψηφιακό νόμισμα τους επόμενους μήνες, με την ελπίδα ότι θα μπορούσε να κυκλοφορήσει σε μόλις τρία χρόνια. Ωστόσο, την ίδια στιγμή, προσπαθούν να επιχειρηματολογήσουν για το project, κάτι που απλώς αυξάνει το περιθώριο εικασιών.
Πιο μπροστά…
Παρότι η Κίνα έχει τα πιο προχωρημένα σχέδια για το ψηφιακό νόμισμά της, η Ευρώπη είναι η πιο μπροστά από τις κύριες δυτικές κεντρικές τράπεζες. Η Κριστίν Λαγκάρντ «αγκάλιασε» το έργο από τότε που ανέλαβε πρόεδρος της ΕΚΤ το 2019 διαδεχόμενη τον Μάριο Ντράγκι. Έτσι, η ΕΚΤ αναμένεται να ανακοινώσει τον Οκτώβριο ότι θα περάσει σε φάση υλοποίησης και θα ξεκινήσει ένα πιλοτικό πρόγραμμα. Η Λαγκάρντ είπε ότι αναμένει ότι θα αποφασίσει για το αν θα κυκλοφορήσει το ψηφιακό ευρώ το 2026 ή το 2027.
Σε κάθε περίπτωση, αυτό το καλοκαίρι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα υποβάλει νομοθετικές προτάσεις που θα καθορίζουν ορισμένα από τα βασικά σχεδιαστικά χαρακτηριστικά του υποτιθέμενου νομίσματος, ένα βήμα ορόσημο προς αυτόν τον στόχο. Οι υποστηρικτές του έργου λένε ότι θα εκσυγχρονίσει τις ευρωπαϊκές πληρωμές παρέχοντας στους ανθρώπους μια ηλεκτρονική εναλλακτική λύση στα μετρητά που είναι ακίνδυνη και καθολικά αποδεκτή. «Χρειαζόμαστε ένα περιουσιακό στοιχείο χωρίς κινδύνους και το μόνο που υπάρχει είναι το νόμισμα της κεντρικής τράπεζας», δήλωσε στους Financial Times ο Fabio Panetta, μέλος του εκτελεστικού συμβουλίου της ΕΚΤ που επιβλέπει το έργο της στο ψηφιακό ευρώ.
Επιβουλευόμενη την κυρίαρχη θέση του δολαρίου στο διεθνές χρηματοπιστωτικό σύστημα, η Ευρώπη επιθυμεί να βρει νέους τρόπους για να προωθήσει το ευρώ παγκοσμίως. Είναι επίσης πιθανό ότι το ψηφιακό νόμισμα της Κίνας θα επιτρέψει στο Πεκίνο να επεκτείνει τον ρόλο του. Όπως και άλλες κεντρικές τράπεζες, η ΕΚΤ ανησυχεί επίσης ότι τα ιδιωτικά ελεγχόμενα ψηφιακά νομίσματα θα αποκτήσουν μεγάλο μερίδιο στο χρηματοπιστωτικό σύστημα καθώς οι καταναλωτές αποφεύγουν όλο και περισσότερο τα μετρητά.
Ερωτήματα
Ωστόσο, υπάρχουν ερωτήματα σχετικά με το τι ακριβώς στοχεύει να επιτύχει το έργο και εάν οι κίνδυνοι υπερτερούν των οφελών. Αυτά τα ερωτήματα έχουν αυξηθεί μόνο καθώς η απειλή από τα κρυπτονομίσματα έχει εξασθενήσει μαζί με την πτώση της αξίας του bitcoin και άλλων ανταγωνιστικών μορφών χρήματος. Πάντως, πολλοί άνθρωποι θεωρούν ότι χρησιμοποιούν ήδη ψηφιακό χρήμα όταν χρησιμοποιούν την κάρτα ανέπαφων πληρωμών ή την εφαρμογή mobile banking αντί για μετρητά. Σε αυτό το περιβάλλον, ορισμένοι ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής φοβούνται ότι η αποτυχία να περιγραφεί ξεκάθαρα το πλαίσιο για το ψηφιακό ευρώ θα υπονομεύσει το έργο πριν καν γεννηθεί, διότι θα θεωρηθεί μια λύση που δεν «γνωρίζει» ακριβώς ποιο πρόβλημα επιλύει.
«Ποιος είναι ο επιτακτικός λόγος για την πραγματοποίηση αυτής της μεταρρύθμισης; Αυτό είναι το μεγάλο αναπάντητο ερώτημα», λέει ο Ignazio Angeloni, πρώην στέλεχος της ΕΚΤ που είναι τώρα καθηγητής μερικής απασχόλησης στο Ευρωπαϊκό Πανεπιστημιακό Ινστιτούτο στη Φλωρεντία. «Δεν βλέπω μεγάλες αποτυχίες στην αγορά που απαιτούν από τον δημόσιο τομέα να παρέμβει και να προσφέρει ένα ψηφιακό ευρώ».
Η ιδέα της δημιουργίας ενός ψηφιακού ευρώ προέκυψε για πρώτη φορά πριν από λίγα χρόνια ως απάντηση στην ιδέα του Facebook να λανσάρει ένα δικό του εικονικό νόμισμα, το οποίο οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής φοβούνταν ότι θα μπορούσε να υπονομεύσει τον έλεγχο της ΕΚΤ στα χρήματα. Το ψηφιακό νόμισμα του αμερικανικού ομίλου μέσων κοινωνικής δικτύωσης, γνωστό αρχικά ως Libra και στη συνέχεια Diem, έχει εξαφανιστεί… ωστόσο η ΕΚΤ προχωρά.
Βασικό κίνητρο για την ΕΚΤ είναι η φθίνουσα χρήση μετρητών, η οποία μειώθηκε από το 79% επί όλων των συναλλαγών στην ευρωζώνη το 2016 στο 59% πέρυσι, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα της κεντρικής τράπεζας. Το ποσοστό των ανθρώπων στο μπλοκ που προτιμούν να πληρώνουν με μετρητά έχει μειωθεί από 32% σε 22% τα τελευταία έξι χρόνια.
Μετρητά
Αξιωματούχοι λένε ότι τα μετρητά λειτουργούν ως σημαντική σταθεροποιητική δύναμη στο χρηματοπιστωτικό σύστημα, παρέχοντας στους πολίτες πρόσβαση σε ένα μέσο πληρωμής που είναι ακίνδυνο επειδή υποστηρίζεται από την κεντρική τράπεζα. Οι άνθρωποι χαίρονται να καταθέτουν χρήματα σε εμπορικές τράπεζες εν μέρει επειδή γνωρίζουν ότι μπορούν να τα αποσύρουν ως μετρητά ανά πάσα στιγμή, λένε οι αξιωματούχοι.
Το ψηφιακό ευρώ έχει σχεδιαστεί για να διατηρήσει αυτόν τον ρόλο καθώς μειώνεται η χρήση μετρητών. «Η ψηφιοποίηση της κοινωνίας σημαίνει ότι όλοι θέλουν να πληρώνουν ψηφιακά», λέει ο Πανέτα. «Αλλά δεν υπάρχει κανένα ψηφιακό μέσο πληρωμής που να μπορείτε να χρησιμοποιήσετε παντού στη ζώνη του ευρώ. Η Visa ή η Mastercard ελέγχονται από μη ευρωπαϊκές εταιρείες και χρησιμοποιούνται ευρέως, αλλά πολλά καταστήματα δεν τις δέχονται. Ακόμη και μετρητά δεν γίνονται δεκτά παντού». Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής ανησυχούν ότι η Ευρώπη δεν έχει τον δικό της πρωταθλητή πληρωμών, αφήνοντάς την να εξαρτάται υπερβολικά από εταιρείες όπως η Visa, η Mastercard, το PayPal ή ακόμα και η Apple, η οποία κυκλοφόρησε πρόσφατα λογαριασμούς ταμιευτηρίου και πιστωτική κάρτα σε συνεργασία με την Goldman Sachs.
Υπάρχει επίσης ο φόβος ότι καθώς μειώνεται η χρήση μετρητών, οι καταναλωτές θα μπορούσαν να στραφούν σε άλλα μέσα πληρωμής, συμπεριλαμβανομένων των stablecoins, τα οποία είναι ψηφιακά tokens που υποστηρίζονται από νόμισμα fiat, ή ψηφιακά νομίσματα που κυκλοφόρησαν από άλλες χώρες, όπως το ψηφιακό renminbi της Κίνας.
«Θέλουμε να δημιουργήσουμε μια εφαρμογή που ua διασφαλίζει ότι μπορείτε να πληρώνετε με το ψηφιακό ευρώ με τον ίδιο τρόπο σε κάθε μέρος της ευρωζώνης» αναφέρει ο Πανέτα, τονίζοντας ότι βλέπει το ψηφιακό ευρώ ως συμπλήρωμα των μετρητών και όχι ως μέσο αντικατάστασής τους. Σχεδιάζει λοιπόν να δημιουργήσει την υποδομή και να εκδώσει τα token για το νέο σύστημα, αλλά να αφήσει τις καθημερινές λειτουργίες στις εμπορικές τράπεζες. Είναι πιθανό να προσφερθεί στους καταναλωτές η ευκαιρία να αγοράσουν ψηφιακά ευρώ μέσω της εμπορικής τους τράπεζας και όχι απευθείας από την ΕΚΤ.
Από την άλλη, η Ευρωπαϊκή Τραπεζική Ομοσπονδία προειδοποιεί για «σημαντικό κίνδυνο λόγω της πιθανής μετατόπισης σημαντικών κεφαλαίων που διατηρούνται επί του παρόντος ως τραπεζικές καταθέσεις σε ψηφιακούς λογαριασμούς/πορτοφόλια ευρώ». Για να αντιμετωπιστεί αυτό, η ΕΚΤ εξετάζει το ενδεχόμενο να επιβάλει ένα όριο στα ψηφιακά ευρώ που μπορεί να κατέχει ο καθένας: περίπου 3.000 ευρώ ή ένα τιμωρητικό επιτόκιο σε συμμετοχές πάνω από ένα συγκεκριμένο επίπεδο.
Άλλοι, όμως, υποστηρίζουν ότι το έργο είναι ελαττωματικό, φοβούμενοι ότι η ΕΚΤ σχεδιάζει να αυξήσει την αναποτελεσματικότητα και την πολυπλοκότητα δημιουργώντας ένα διπλό σύστημα πληρωμών. «Τα συστήματα παράλληλων πληρωμών θα μπορούσαν να δεσμεύσουν κεφάλαιο και ρευστότητα. Το νέο σύστημα πιθανότατα θα αντιμετωπίσει τα ίδια προβλήματα και θα ήταν ακριβό», λέει ο Tim Adams, διευθύνων σύμβουλος του τραπεζικού λόμπι του Ινστιτούτου Διεθνών Χρηματοοικονομικών. Οι τραπεζίτες ανησυχούν ότι πρέπει να επωμιστούν το κόστος για ένα τόσο μεγάλο έργο.
Το Eurogroup, το οποίο συγκαλεί τους υπουργούς Οικονομικών των χωρών που μοιράζονται το ευρώ, συζητά το θέμα εντατικά μαζί με την ΕΚΤ από το 2021. Οι συζητήσεις σε πολιτικό επίπεδο μονοπωλήθηκαν από τεχνικές λεπτομέρειες.
Πρόσφατα, οι υπουργοί συνειδητοποίησαν ολοένα και περισσότερο την ανάγκη να βγουν έξω και να κάνουν μια πιο προορατική υπόθεση στα νοικοκυριά. Αυτό, παραδέχονται οι αξιωματούχοι, δεν είναι εύκολο, δεδομένης της πολυπλοκότητας των οικονομικών επιχειρημάτων πίσω από το έργο και της ευκολίας με την οποία οι καταναλωτές ήδη συναλλάσσονται με τα κινητά τους τηλέφωνα και τις κάρτες πληρωμής τους.
«Αποδέχομαι ότι μπορεί να μην έχουμε καταστήσει ακόμη αρκετά σαφή την περίπτωση χρήσης για τους καταναλωτές», δήλωσε στους FT ο Paschal Donohoe, πρόεδρος του Eurogroup. «Η αξία εννοιών όπως η χρηματοπιστωτική σταθερότητα [ενίοτε] γίνεται κατανοητή μόνο εν τη απουσία τους».
Εάν ληφθεί απόφαση να προχωρήσουμε προς τη φάση υλοποίησης, θα πρέπει να γίνουν περισσότερα για την εκπαίδευση των καταναλωτών».
Νομικό πλαίσιο
Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή προετοιμάζει νομοσχέδιο που στοχεύει να παρέχει το νομικό πλαίσιο στο οποίο θα βασίζεται το ψηφιακό ευρώ. Μεταξύ των εκκρεμών ζητημάτων που αντιμετωπίζουν οι αξιωματούχοι είναι ο τρόπος καθορισμού των ορίων στους ψηφιακούς λογαριασμούς σε ευρώ. Ένας άλλος είναι ο τρόπος αντιμετώπισης των ανησυχιών για την προστασία της ιδιωτικής ζωής.
Η Mairead McGuinness, επίτροπος χρηματοοικονομικών υπηρεσιών της ΕΕ, επιμένει ότι το ψηφιακό ευρώ δεν θα είναι ένα project «μεγάλου αδερφού». Οι αξιωματούχοι λένε ότι τα νοικοκυριά ήδη έχουν παραδώσει πολύ μεγαλύτερη ιδιωτικότητα στους τεχνολογικούς γίγαντες του ιδιωτικού τομέα μέσω της χρήσης των κινητών τηλεφώνων και των εφαρμογών τους. Ωστόσο, οι υπουργοί έχουν πλήρη επίγνωση πως η αντίληψη ότι το ψηφιακό ευρώ θα αποτελεί κατασκοπικό όχημα κάθε κυβέρνησης μπορεί να αμαυρώσει το έργο.
Η ΕΚΤ στοχεύει να αντιμετωπίσει τους φόβους περί απορρήτου -την κύρια ανησυχία για περισσότερο από το 40% των ερωτηθέντων- διατηρώντας την ταυτότητα των χρηστών ξεχωριστά από τα δεδομένα πληρωμών, εκτός εάν υπάρχουν υπόνοιες για εγκληματική δραστηριότητα. «Θα το σχεδιάσουμε με τρόπο που να μην μπορούμε να παρακολουθήσουμε αν έχετε πάει στο αρτοποιείο ή οπουδήποτε άλλο», δήλωσε πρόσφατα σε podcast η Evelien Witlox, επικεφαλής του project ψηφιακό ευρώ της ΕΚΤ.
Πάντως, δεδομένου του πολλαπλασιασμού των ψηφιακών νομισμάτων που υποστηρίζονται από την κυβέρνηση σε όλο τον κόσμο, οι αξιωματούχοι της Ευρωζώνης πιστεύουν ότι δεν έχουν άλλη επιλογή από το να προχωρήσουν καθώς επιδιώκουν να προωθήσουν την παγκόσμια θέση του ενιαίου νομίσματος. Μαζί με μια χούφτα «ζωντανά» CBDC, συμπεριλαμβανομένης της Νιγηρίας, της Τζαμάικα και των Μπαχάμες, υπάρχουν πιλότοι σε 34 δικαιοδοσίες που καλύπτουν CDBC χονδρικής και λιανικής, σύμφωνα με την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών. Η δε Riksbank της Σουηδίας ήταν ένας από τους πρώτους κινητήρες στον τομέα μετά την έναρξη του έργου e-krona το 2017.
