Ο υποβοηθητικός και ευεργετικός ρόλος του AI στην απονομή Δικαιοσύνης
Aπό τον Νίκο Ζάχο*
Στη σύγχρονη κοινωνία η τεχνητή νοημοσύνη έχει γίνει συνώνυμο της τεχνολογικής ανάπτυξης και η αξιοποίηση των εφαρμογών της αποτελεί πλέον μονόδρομο τόσο για τη διευκόλυνση της καθημερινότητας, όσο και για την επίλυση προβλημάτων, τα οποία ταλανίζουν τους πολίτες επί σειρά ετών. Η τεχνητή νοημοσύνη καθίσταται αναγκαία και ο ρόλος, που καλείται να παίξει, είναι καταλυτικός σε νευραλγικούς τομείς, που συνδέονται άμεσα με τον ανθρώπινο παράγοντα. Είναι πασιφανές και σίγουρα ελπιδοφόρο το ότι η ΤΝ θα αφήσει το ανεξίτηλο αποτύπωμά της στην οικονομία, στο επιχειρείν, στη βιομηχανία, στη διοίκηση των πόλεων και στον κρίσιμο τομέα της υγείας με τη χρήση καινοτόμων και πρωτοποριακών μεθόδων.
Δίνοντας έμφαση στη δικαιοσύνη και στη σπουδαιότητά της όσον αφορά στην εύρυθμη λειτουργία της πολιτείας, οφείλουμε να θέσουμε κάποια όρια στη χρήση των εργαλείων της τεχνητής νοημοσύνης, ώστε να μην αλλοιωθεί ο ανθρωποκεντρικός χαρακτήρας της Νομικής επιστήμης. Αυτό βέβαια δε σημαίνει σε καμία των περιπτώσεων, πως πρέπει να αποκλείσουμε την ΤΝ και να αποθαρρύνουμε την εφαρμογή της στην απονομή της δικαιοσύνης. Αντιθέτως η τεχνητή νοημοσύνη δύναται να διαδραματίσει ένα σημαντικότατο, υποβοηθητικό και ταυτόχρονα ευεργετικό ρόλο στην ουσιαστική βελτίωση του νομικού μας συστήματος και να συνδράμει ουσιαστικά στην καταπολέμηση των χρόνιων αρρυθμιών, που ταλαιπωρούν εδώ και χρόνια το χώρο της δικαιοσύνης και δυσκολεύουν το ιερό λειτούργημα των δικηγόρων και των δικαστών.
Ταχύτητα και καλύτερη οργάνωση μέσω αξιοποίησης των δεδομένων
Αρχικά η αξιοποίηση των εφαρμογών της ΤΝ θα βοηθήσει έμπρακτα στην καλύτερη οργάνωση των δικαστηρίων και θα συμβάλλει καταλυτικά στη θεαματική βελτίωση της δομής του συστήματος της δικαιοσύνης, χτυπώντας στη ρίζα της τη γραφειοκρατία και αμβλύνοντας τις δυσμενείς της επιπτώσεις τόσο στο δικηγορικό κλάδο, όσο και στους υπόλοιπους πολίτες. Είναι σαφές, ότι μέσω της ΤΝ θα είναι δυνατή η στοχευμένη και η ακριβής ανάλυση δεδομένων, με αποτέλεσμα οι δικηγόροι να μπορούν να λαμβάνουν πιο ενημερωμένες αποφάσεις σχετικά με την υπόθεση, που αναλαμβάνουν, διευκολύνοντας κατά αυτό τον τρόπο το έργο τους και απλοποιώντας την επίλυση προβλημάτων, τα οποία υπό διαφορετικές περιστάσεις, θα δυσκόλευαν σε μεγάλο βαθμό την αποστολή τους. Φυσικά και οι δικαστές με τη συνδρομή της τεχνητής νοημοσύνης θα έχουν το προνόμιο να εκδίδουν μια απόφαση με πολύ γρηγορότερους ρυθμούς, καταφέρνοντας στην ουσία να μετριάσουν τη δυσαρέσκεια, η οποία επικρατεί στην κοινωνία, σχετικά με την αργοπορία στην απονομή της δικαιοσύνης. Επιπροσθέτως μέσω των μηχανισμών της ΤΝ οι δικηγόροι θα αποφύγουν την περιττή πνευματική κόπωση, διότι θα έχουν τη δυνατότητα να ξεχωρίσουν με συνοπτικές διαδικασίες το νομικό υλικό, το οποίο τους ενδιαφέρει, κερδίζοντας έτσι πολύτιμο χρόνο και αφήνοντας στην άκρη τα αχρείαστα στοιχεία.
Προαπαιτούμενο των προαναφερθέντων αποτελεί βέβαια η απαραίτητη εκπαίδευση των ελεύθερων επαγγελματιών (δικηγόρων) πάνω στις εφαρμογές της ΤΝ και πάντοτε προς όφελος της δικαιοσύνης. Μόνο κατά αυτό τον τρόπο θα υπάρξει πραγματική τριβή με τους μηχανισμούς της τεχνητής νοημοσύνης και θα είναι σε θέση οι δικηγόροι να αντιληφθούν τις λειτουργίες των αλγορίθμων. Επιβάλλεται να τονισθεί, ότι οι δικαστές οφείλουν κυρίως να δώσουν προτεραιότητα στη νομική τους κατάρτιση, στηρίζοντας ουσιωδώς τον ανθρωποκεντρικό χαρακτήρα της νομικής επιστήμης. Δεν πρέπει για κανένα λόγο η ΤΝ να επισκιάσει το φυσικό δικαστή και να οδηγηθούμε στη ρομποτοποίηση της έδρας, γιατί αυτό μόνο την απαξίωση και την ανυποληψία του δικαστικού λειτουργού θα είχε ως αποτέλεσμα. Το ζητούμενο είναι ο δικαστής να χρησιμοποιήσει την ΤΝ υποστηρικτικά και επικουρικά, για να διευκολυνθεί στην άσκηση του σπουδαίου έργου του. Είναι, λοιπόν, σαφές, πως δεν πρέπει να περνάει ούτε καν σαν σκέψη από το μυαλό μας, ότι η τεχνητή νοημοσύνη θα αντικαταστήσει τον ανθρώπινο παράγοντα, καθιστώντας το δικαστή διακοσμητικό στοιχείο. Αυτό θα ήταν άκρως επικίνδυνο. Το ιδανικό σενάριο συνιστά η υποβοήθηση του φυσικού προσώπου (δικαστικού λειτουργού) μέσω των εργαλείων της ΤΝ, για να καταλήγει σε άρτια δικαστική ετυμηγορία, όταν και όπου απαιτείται αυτός ο ιδανικός συγκερασμός.
Οι εφαρμογές της ΤΝ, η επιβολή περιορισμών και η επανάσταση στον χώρο της δικαιοσύνης
Επιπλέον στο σκέλος της καταπολέμησης και της μείωσης της εγκληματικότητας τα εργαλεία της ΤΝ μπορεί να αποδειχθούν άκρως χρήσιμα και αποτελεσματικά, διότι θα είναι δυνατό να αποδειχθεί ψηφιακά και με την επεξεργασία συγκεκριμένων δεδομένων ποιοι άνθρωποι έχουν μεγαλύτερη ροπή στο έγκλημα και σε παραβατικές συμπεριφορές. Φυσικά και εδώ επιβάλλεται να παρεμβαίνουν, όταν χρειάζεται, οι ειδικοί εγκληματολόγοι, οι οποίοι πρέπει να φροντίζουν η χρήση της ΤΝ να υπόκειται σε όρια, ώστε να μην οδηγηθούμε στην άδικη περιθωριοποίηση συνανθρώπων μας βάσει της κοινωνικής τους τάξης ή φυλετικών και κατά συνέπεια ρατσιστικών κριτηρίων. Επομένως και σε αυτή την εκδοχή η ΤΝ πάντοτε υπό την ανθρώπινη παρέμβαση, δύναται να παίξει καθοριστικό και παράλληλα ευεργετικό ρόλο.
Είναι επίσης καταφανές, πως οι εταιρείες, οι οποίες αναπτύσσουν μηχανισμούς ΤΝ, δεν πρέπει σε καμία των περιπτώσεων στο βωμό του κέρδους να έχουν πρόσβαση στα προσωπικά δεδομένα των υπόδικων και των κατάδικων, χρησιμοποιώντας τα προς εμπορική εκμετάλλευση. Επειδή όμως τίποτα δε μένει άλυτο, και σε αυτή την περίπτωση επαφίεται στην κρίση και στην εγρήγορση της πολιτείας η θέσπιση ξεκάθαρων κανόνων περιορισμού και η επιβολή φραγμών σχετικά με την προστασία των προσωπικών δεδομένων στις εταιρείες, που εισάγουν την ΤΝ στα δικαστήρια, έτσι ώστε η δικαιοσύνη να διατηρήσει τον ανθρώπινό της χαρακτήρα και να παραμείνει άθικτο το κοινωνικό της πρόσωπο.
Είναι αναγκαίο να επισημανθεί, πως όσον αφορά στη φύση των νομικών υποθέσεων, η τεχνητή νοημοσύνη δύναται να συνδράμει ευεργετικά στην αποστολή της δικαιοσύνης, χωρίς να παραγκωνίζεται ο φυσικός δικαστής, δεδομένου ότι και πάλι η υποβοηθητική αξιοποίηση των εφαρμογών της μόνο θετικά έχει να προσφέρει στα δικαστικά έδρανα. Σε μια αστική υπόθεση για παράδειγμα, όσον αφορά στην τελική εκτίμηση για την καταβολή μιας αποζημίωσης, μέσω της ΤΝ μπορεί να γίνει ακριβής ποσοτική ανάλυση με βάση συγκεκριμένα στατιστικά στοιχεία, όπως αυτά προκύπτουν από τα ψηφιακά δεδομένα. Αυτό το γεγονός βέβαια δεν εμποδίζει το δικαστή να προβεί και σε δικιά του προσωπική παρέμβαση, όταν αυτός το κρίνει απαραίτητο ανάλογα με τις ιδιαιτερότητες της επίμαχης υπόθεσης. Εν αντιθέσει η χρήση των μηχανισμών της τεχνητής νοημοσύνης σε συνδυασμό με την κρίση του φυσικού δικαστή μπορούν να οδηγήσουν ασφαλώς στο επιθυμητό αποτέλεσμα.
Οι περισσότερες ενστάσεις διατυπώνονται κυρίως για τις ποινικές υποθέσεις. Πολλοί εξαίρετοι πανεπιστημιακοί, δικηγόροι και δικαστές αναφέρουν, ότι το τεκμήριο της αθωότητας του κατηγορουμένου, η αξιολόγηση του προφίλ του και η αρχή της Δίκαιης Δικής, επιβάλλεται να μείνουν ανεπηρέαστα από την ΤΝ. Αυτό συνιστά ένα περίπλοκο ζήτημα και σαφέστατα ο ρόλος του ποινικού δικαστή πρέπει να είναι και ο κομβικός, δίχως η εφαρμογή της ΤΝ να δημιουργεί σύγχυση και συνεπώς να καταστρατηγούνται θεμελιώδη ανθρώπινα δικαιώματα. Επομένως οι ψηφιακοί μηχανισμοί, μιλώντας για την ποινική δική, πρέπει να επιβάλλονται σε εύλογους περιορισμούς και η τεχνητή νοημοσύνη θα πρέπει να αξιοποιείται μόνο υπό την προϋπόθεση επιβολής δικλείδων ασφαλείας και εφόσον μας κατευθύνει σε ασφαλή μονοπάτια.
Εν κατακλείδι μπορούμε να καταλήξουμε στο συμπέρασμα, ότι οι εφαρμογές της ΤΝ με τη σωστή χρήση και με την ένταξή τους στο πλαίσιο των κοινωνικών αξιών θα φέρουν την επανάσταση στο χώρο της δικαιοσύνης, αρκεί βέβαια να συνδυαστούν επιτυχώς οι ευκαιρίες της τεχνολογίας με την ανθρώπινη φύση και τον πρέποντα έλεγχο. Η τεχνητή νοημοσύνη σε κάθε περίπτωση αποτελεί ένα δυνατό χαρτί και έχει να προσφέρει πολλά στο νομικό της σύστημα. Η στείρα άρνηση ορισμένων να την αποδεχθούν και η τάση τους μονίμως να την δαιμονοποιούν, μόνο αρνητικά αποτελέσματα μπορεί να φέρει όχι μόνο στη δικαιοσύνη, αλλά και σε όλους τους βασικούς τομείς της καθημερινότητας. Η ΤΝ με τον άνθρωπο να την τιθασεύει, όταν χρειάζεται, θα κάνει θαύματα.
*Ο Νίκος Ζάχος είναι δικηγόρος.
