Το gaslighting μπορεί να συμβεί οπουδήποτε, λένε οι ψυχολόγοι – Ιδού πώς να το εντοπίσετε

Της Allana Akhtar

Αν και ξεκίνησε από το γραφείο του ψυχολόγου, ο όρος “gaslighting” έχει πλέον βρεθεί στον δημόσιο λόγο και είναι κομμάτι της καθομιλουμένης.

Μια μορφή συναισθηματικής κακοποίησης κατά την οποία ο θύτης αναγκάζει το θύμα να αμφισβητήσει την πραγματικότητά του, το gaslighting μπορεί να κάνει τα θύματα να αισθάνονται σύγχυση, απομόνωση και ανασφάλεια.

Η έννοια προέρχεται από ένα θεατρικό έργο της δεκαετίας του 1930 και την επακόλουθη ταινία Gas Light στην οποία ένας σύζυγος χειραγωγεί τη γυναίκα του αλλάζοντας την ένταση των λαμπτήρων αερίου τους, ώστε να αυτή να αμφισβητεί τη μνήμη της. Δεν υπάρχει καμία συγκεκριμένη στιγμή που ο όρος έγινε μέρος της καθομιλουμένης, αλλά εντάχθηκε στην επικρατούσα τάση στα μέσα της δεκαετίας του 2010 εν μέσω της ανόδου του Κινήματος #MeToo, το οποίο έφερε την προσοχή σε πιο λεπτές μορφές κακοποίησης και βίας εναντίον των γυναικών. Μέχρι το 2018, το gaslighting είχε γίνει πλέον ένας ευρέως χρησιμοποιούμενος όρος και το 2022 επιλέχθηκε ως η «λέξη της χρονιάς» της Merriam-Webster, μετά την ανάδυση της εποχής των fake news, των deep fakes και των θεωριών συνωμοσίας που προκάλεσαν αύξηση 1.740% στην αναζήτηση του όρου.

Η άνοδός του συνέπεσε με την άνοδο της ενσωμάτωσης ορολογίας της ψυχικής υγείας στις συνομιλίες μας – αποτέλεσμα φαινομένων όπως το κίνημα Black Lives Matter, καθώς και ο αποστιγματισμός της ψυχοθεραπείας στις νεότερες γενιές. Αλλά το πρόβλημα με τη δημοτικότητα του όρου gaslighting είναι ότι μπορεί να χρησιμοποιείται σε άσχετες περιστάσεις λέει η Robin Stern, Ph.D., ψυχαναλύτρια και συγγραφέας του The Gaslight Effect: How to Spot and Survive the Hidden Manipulation Others Use to Control Your Life. Αρχικά δημοσίευσε το βιβλίο της το 2007, αλλά το επανκυκλοφόρησε το 2018 αφότου ο όρος είχε γίνει εξαιρετικά δημοφιλής.

«Οι άνθρωποι το χρησιμοποιούσαν όλη την ώρα και έκαναν κατάχρηση, γιατί το gaslighting δεν είναι το ίδιο πράγμα με το να διαφωνείς», λέει η Stern στο Fortune. «Οι άνθρωποι έχουν διαφωνίες και οι διαφωνίες είναι καλές, σε βοηθούν να προσδιορίσεις τα όριά σου. Αλλά το gaslighting προσπαθεί να υπονομεύσει την πραγματικότητα κάποιου άλλου και να επιβεβαιώσει τη δική σας. Είναι πολύ διαφορετικό».

Αν και χρησιμοποιείται συνήθως για να περιγράψει την ψυχολογική κακοποίηση μεταξύ ερωτικών συντρόφων, το gaslighting μπορεί να συμβεί και στις σχέσεις γονέα-παιδιού και διευθυντή-εργαζομένου, επισημαίνει η Stern.

Αυτό που κάνει το gaslighting διαφορετικό -και μερικές φορές πιο ύπουλο- από άλλες μορφές συναισθηματικής χειραγώγησης είναι η λεπτότητά του, λέει η Paige Sweet, επίκουρη καθηγήτρια κοινωνιολογίας στο Πανεπιστήμιο του Μίσιγκαν που μελετά το φαινόμενο. Αν και ορισμένες μορφές κακοποίησης, όπως ο εκφοβισμός, είναι εύκολο να εντοπιστούν, τα θύματα μπορεί να μην αναγνωρίσουν αμέσως το gaslighting, επειδή ο σύντροφος θα παραμορφώσει την αίσθηση της πραγματικότητας. Ο ένας σύντροφος μπορεί δικαίως να κατηγορήσει τον άλλον π.χ. για την ύπαρξη εξωσυζυγικής σχέσης και να λάβει την απάντηση ότι είναι ζηλιάρης, κτητικός ή ακόμα και άπιστος.

Μια συνηθισμένη περίπτωση που εμφανίζεται το gaslighting είναι μετά από έναν καυγά, όταν ένα θύμα μπορεί να αναφέρει κάτι που είπε ο άλλος και τον αναστάτωσε, και ο δράστης να απαντήσει αρνούμενος ότι το είπε, λέει η ψυχοθεραπεύτρια Dori Gatter. Ένας δράστης του gaslighting μπορεί επίσης να πει στο θύμα ότι είναι «πολύ ευαίσθητο», ότι «αντιδρά υπερβολικά» ή ότι «δραματοποιεί» τα πράγματα, με σκοπό να ακυρώσει τα συναισθήματά του.

Συνήθως, οι δράστες βλάπτουν περαιτέρω την αξιοπιστία του θύματος, χαρακτηρίζοντάς το ως «τρελό» σε φίλους και συγγενείς, προσθέτει η Sweet.

Το κλειδί για τον εντοπισμό του gaslighting είναι η παρατήρηση επαναλαμβανόμενων περιπτώσεων που συμβαίνουν με την πάροδο του χρόνου, λέει η Sweet, ίσως διατηρώντας ένα γραπτό ημερολόγιο με τις φορές που το θύμα ένιωσε σύγχυση ή παραπλάνηση ή μιλώντας για τη συμπεριφορά του συντρόφου του με κάποιον άλλο. Αν και κάποιος που κάνει gaslighting θα μπορούσε να θέλει να αναζητήσει θεραπεία και να αλλάξει τη συμπεριφορά του για να σώσει τη σχέση, η Gatter λέει ότι το καλύτερο πράγμα που πρέπει να κάνει ένα θύμα όταν συνειδητοποιεί ότι βρίσκεται σε μια καταχρηστική σχέση είναι να φύγει.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Yuval Harari: Υπάρχει διέξοδος στην ισραηλινοπαλαιστινιακή παγίδα;
• Ψηφίστηκε ο Νόμος της ΕΕ για την Τεχνητή Νοημοσύνη. Αλλά τα πράγματα τώρα σοβαρεύουν