«Όταν μαλώνουν οι ελέφαντες, την πληρώνουν τα βατράχια» – Βυθίζονται οι επενδύσεις λόγω γεωπολιτικού ρίσκου

Αν ακούσετε Αμερικανούς αξιωματούχους να περιγράφουν τους εμπορικούς και επενδυτικούς φραγμούς που θέτουν κατά της Κίνας, ίσως πιστέψετε πως κάνουν ό,τι μπορούν για να περιορίσουν τις οικονομικές επιπτώσεις. 

«Οι αποφάσεις μας δεν έχουν να κάνουν με προστατευτισμό», είπε πρόσφατα ο Τζέικ Σάλιβαν, σύμβουλος εθνικής ασφάλειας, στο Συμβούλιο Εξωτερικών Σχέσεων. Οι αξιωματούχοι μιλούν για «μικρή αυλή και ψηλό φράχτη» όταν περιγράφουν τους περιορισμούς στις συναλλαγές με την Κίνα, δηλαδή μέτρα που στοχεύουν στην προστασία της εθνικής ασφάλειας. 

Αλλά η συζήτηση είναι μια φαντασίωση. Η ιεράρχηση της εθνικής ασφάλειας πάνω από τις απεριόριστες επενδύσεις αναδιαμορφώνει τη διασυνοριακή διακίνηση κεφαλαίων. 

Οι παγκόσμιες ροές κεφαλαίων –ιδιαίτερα οι άμεσες ξένες επενδύσεις (fdi)- έχουν βυθιστεί και τώρα κατευθύνονται σε γεωπολιτικές γραμμές.

Αυτό έχει οφέλη για τις αδέσμευτες χώρες που μπορούν να παίξουν και στις δύο πλευρές του ταμπλό και, εάν περιοριστεί η αστάθεια των ροών κεφαλαίων, μπορεί να κάνει καλό στη χρηματοπιστωτική σταθερότητα των αναδυόμενων αγορών. 

Αλλά όσο τα γεωπολιτικά μπλοκ απομακρύνονται, τόσο ο κόσμος γίνεται φτωχότερος. Οι διασυνοριακές ροές κεφαλαίων έχουν ως πηγή θέσεις επενδυτών, τραπεζικά χαρτοφυλάκια δανείων και τις άμεσες επενδύσεις των εταιρειών. Όλες αυτές οι πηγές υποχώρησαν μετά την οικονομική κρίση του 2007-09 και έκτοτε δεν έχουν ανακάμψει. 

Ωστόσο, η πτώση των άμεσων ξένων επενδύσεων έγινε πιο έντονη μετά την έναρξη του εμπορικού πολέμου της Αμερικής με την Κίνα κατά τη διάρκεια της προεδρίας του Ντόναλντ Τραμπ. Μελέτη του ΔΝΤ που δημοσιεύθηκε τον Απρίλιο του 2023 διαπίστωσε ότι, ως ποσοστό του παγκόσμιου ΑΕΠ, οι ακαθάριστες ξένες επενδύσεις μειώθηκαν από 3,3% κατά μέσο όρο τη δεκαετία του 2000 σε μόλις 1,3% μεταξύ 2018 και 2022. 

Μετά την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία το 2022, ο διασυνοριακός τραπεζικός δανεισμός και οι ροές χρέους χαρτοφυλακίου προς χώρες που υποστήριξαν τη Ρωσία μειώθηκαν κατά 20% και 60% αντίστοιχα.

Η περίπτωση της Κίνας

Για να εκτιμήσουν εάν οι ξένες επενδύσεις έχουν ανακατευθυνθεί προϊόντος του χρόνου, το ΔΝΤ ανέλυσε δεδομένα από 300.000 νέες (ή «πράσινες») διασυνοριακές επενδύσεις που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ 2003 και 2022. Όπως διαπιστώθηκε, υπήρξε ταχεία πτώση των ροών προς την Κίνα μετά την έξαρση των εμπορικών εντάσεων το 2018. 

Από τότε έως το τέλος του 2022, οι δεσμευμένες στην Κίνα ξένες επενδύσεις σε τομείς που οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής έκριναν «στρατηγικούς» μειώθηκαν κατά περισσότερο από 50%. 

Οι στρατηγικές ροές άμεσων ξένων επενδύσεων προς την Ευρώπη και την υπόλοιπη Ασία μειώθηκαν επίσης, αλλά πολύ λιγότερο. Αυτοί που πήγαν στην Αμερική παρέμειναν σχετικά σταθεροί. 

Οι άμεσες ξένες επενδύσεις για τον τομέα των τσιπ της Κίνας υποχώρησαν κατά τέσσερις φορές, ακόμη και όταν οι άμεσες ξένες επενδύσεις για εταιρείες τσιπ αυξήθηκαν απότομα στην υπόλοιπη Ασία και την Αμερική.

Στη συνέχεια, οι ερευνητές του ΔΝΤ συνέκριναν επενδύσεις σε διάφορες περιοχές που ολοκληρώθηκαν μεταξύ 2015 και 2020 με αυτές που ολοκληρώθηκαν μεταξύ 2020 και 2022. Από τη μία χρονική περίοδο στην άλλη, οι μέσες ροές άμεσων ξένων επενδύσεων μειώθηκαν κατά 20%. Αλλά η πτώση ήταν εξαιρετικά άνιση σε διάφορες περιοχές. Η Αμερική και οι χώρες της Ευρώπης, ιδιαίτερα οι αναδυόμενες οικονομίες, βγήκαν νικητές. Οι ξένες επενδύσεις προς την Κίνα και την υπόλοιπη Ασία μειώθηκαν πολύ περισσότερο από τη συνολική πτώση.

Ευθυγράμμιση 

Ο κατάλογος των νικητών της πλούσιας Αμερικής και των στενότερων συμμάχων της υποδηλώνει ότι η γεωπολιτική ευθυγράμμιση έχει παίξει ρόλο στην εκτροπή των ροών κεφαλαίων. 

Αποτιμώντας μια τέτοια ευθυγράμμιση μέσω προτύπων του ΟΗΕ, οι ερευνητές του ΔΝΤ υπολόγισαν το μερίδιο των άμεσων ξένων επενδύσεων που ρέουν μεταξύ ζευγών χωρών που είναι γεωπολιτικά κοντινές. 

Όπως διαπίστωσαν, αυτό το ποσοστό έχει αυξηθεί σημαντικά την τελευταία δεκαετία και η γεωπολιτική εγγύτητα είναι πιο σημαντική από τη γεωγραφική ταξινόμηση. Ίδια συσχέτιση με τη γεωπολιτική ευθυγράμμιση υπάρχει για τον διασυνοριακό τραπεζικό δανεισμό και τις ροές χαρτοφυλακίου – αν και σε μικρότερο βαθμό.

Το ότι τίποτα από αυτά δεν φαίνεται να προκαλεί άγχος ή ακόμη και ενδιαφέρον από τους υπεύθυνους χάραξης πολιτικής μπορεί να φαίνεται περίεργο. 

Όπως το ελεύθερο εμπόριο, οι ελεύθερες ροές κεφαλαίων θα έπρεπε θεωρητικά να παρέχουν περισσότερες ευκαιρίες για τις επιχειρήσεις και τους επενδυτές, προσφέροντας σε όλους περισσότερες πιθανότητες να πλουτίσουν. 

Οι μακροπρόθεσμες επενδύσεις από μεγάλες εταιρείες παρέχουν επίσης καινοτομία, τεχνογνωσία διαχείρισης και εμπορικά δίκτυα. Για τις φτωχές χώρες έχει ιδιαίτερη σημασία. Το ξένο κεφάλαιο ενθαρρύνει την ανάπτυξη όπου μπορεί να λείπουν εγχώριες αποταμιεύσεις. Και αν το παγκόσμιο κεφάλαιο είναι ελεύθερο να κινηθεί, θα περίμενε κανείς ότι το κόστος του θα είναι χαμηλότερο.

Σιγά, κινείσαι πολύ γρήγορα

Παρά την κλίμακα της χρηματοπιστωτικής παγκοσμιοποίησης τις τελευταίες τρεις δεκαετίες, με τις ακαθάριστες διασυνοριακές θέσεις να αυξάνονται από το 115% του παγκόσμιου ΑΕΠ το 1990 σε 374% το 2022, τα κέρδη αποδείχθηκε πως είναι αδύνατο να μετρηθούν. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν υπήρξαν κέρδη. Αλλά ταυτόχρονα υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ότι οι ξαφνικές εισροές ξένων κεφαλαίων μπορούν να προκαλέσουν χρηματοπιστωτικές κρίσεις.

Σύμφωνα με εργασία που δημοσιεύθηκε το 2016 από τους Atish Ghosh, Jonathan Ostry και Mahvash Qureshi, τότε όλο το ΔΝΤ,  καταγράφονται 152 επεισόδια ασυνήθιστα μεγάλων εισροών κεφαλαίων σε 53 χώρες αναδυόμενων αγορών μεταξύ 1980 και 2014. 

Περίπου το 20% κατέληξαν σε τραπεζικές κρίσεις μέσα σε δύο χρόνια από το τέλος της έκρηξης, συμπεριλαμβανομένου του 6% που οδήγησε σε διπλές κρίσεις τραπεζών και νομισμάτων. 

Η σχέση μεταξύ ξαφνικών πλημμυρών ξένων κεφαλαίων και επακόλουθης πιστωτικής επέκτασης, υπερτίμησης νομίσματος και οικονομικής υπερθέρμανσης είναι δύσκολο να παραβλεφθεί.

Αυτό παρέχει έρμα για τους Ασιάτες υπεύθυνους χάραξης πολιτικής που μείωσαν την εξάρτησή τους από το ξένο κεφάλαιο μετά την καταστροφή του 1998. Και πράγματι, η ανθεκτικότητα των αναδυόμενων αγορών τα τελευταία χρόνια, παρότι η Federal Reserve έχει σφίξει τη νομισματική πολιτική με τον ταχύτερο ρυθμό από τη δεκαετία του 1980, ήταν αξιοσημείωτη. 

Το πρόβλημα είναι ότι χώρες με λιγότερο επικίνδυνες ροές κεφαλαίων χάνουν επίσης άμεσες επενδύσεις. Ο κ. Ghosh και οι συν-συγγραφείς διαπίστωσαν ότι τα επεισόδια έξαρσης άμεσων επενδύσεων ήταν λιγότερο πιθανό να καταλήξουν σε κρίση. 

Είναι οι ξαφνικές πλημμύρες τραπεζικού δανεισμού που αποσταθεροποιούν. Τα στοιχεία που υπάρχουν για τα οφέλη του ανεμπόδιστου κεφαλαίου υποδηλώνουν επίσης ότι οι ροές άμεσων ξένων επενδύσεων μπορούν να τονώσουν την ανάπτυξη και να διασπείρουν τον κίνδυνο μεταξύ των επιχειρήσεων και των επενδυτών.

Η μελέτη του ΔΝΤ από το 2023 μοντελοποίησε τον αντίκτυπο της διάσπασης του κόσμου σε χωριστά μπλοκ ΑΞΕ με επίκεντρο την Αμερική και την Κίνα, με την Ινδία, την Ινδονησία και τη Λατινική Αμερική να παραμένουν αδέσμευτες. 

Εκτίμησε δε ότι το χτύπημα στο παγκόσμιο ΑΕΠ θα είναι περίπου 1% μετά από πέντε χρόνια και 2% μακροπρόθεσμα. Η χαμένη ανάπτυξη συγκεντρώθηκε στα δύο μπλοκ. Οι αδέσμευτες περιφέρειες είχαν την ευκαιρία να επωφεληθούν. Αλλά η χαμηλότερη παγκόσμια ανάπτυξη -και η πιθανότητα να αναγκαστούν να ενταχθούν σε ένα μπλοκ- θα μπορούσε να επιφέρει απώλειες.

Οι πραγματικοί χαμένοι είναι οι οικονομίες χαμηλού εισοδήματος που πρέπει να αντιμετωπίσουν τις παθογένειες τόσο του παλιού όσο και του νέου κόσμου. 

Ελλείψει ικανοποιητικών επιτοκίων αποταμίευσης, κεφαλαιαγορών και συναλλαγματικών αποθεμάτων, εξαρτώνται από τις ξένες ροές κεφαλαίων για επενδύσεις. 

Χωρίς οικονομικό βάρος, αναγκάζονται να επιλέξουν μια γεωπολιτική πλευρά, περιορίζοντας την πρόσβασή τους στη χρηματοδότηση.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• ΟΟΣΑ: Σταθερός ο πληθωρισμός τον Μάρτιο – Στο 3,2% στην Ελλάδα
• Ευρωζώνη: Στο υψηλότερο επίπεδο των τελευταίων ετών το επενδυτικό κλίμα
• Τα φοροέσοδα θα «τραβήξουν» τον προϋπολογισμό το 2024 – Πού θα στηριχθούν