Μέση Ανατολή: Ποια τα σενάρια για τα αντίποινα του Ιράν και τη στάση του Ισραήλ μετά τη δολοφονία Χανίγια
Το Ιράν και η Χεζμπολάχ θα απαντήσουν στις δολοφονίες κορυφαίων ηγετών της τελευταίας αλλά και της Χαμάς από το Ισραήλ, και ενώ και οι δυο θα επιδιώξουν να αποφευχθεί ένας περιφερειακός πόλεμος. Τυχαίοι λανθασμένοι υπολογισμοί, όμως, θα μπορούσαν να προκαλέσουν ταχεία κλιμάκωση που οδηγήσει σε αυτό το αποτέλεσμα ειδικά εάν το Ισραήλ, όπως είναι πιθανότερο, συνεχίσει να διεξάγει επιχειρήσεις κλιμάκωσης.
Στις 30 και 31 Ιουλίου, το Ισραήλ πραγματοποίησε δυο σημαντικές δολοφονίες κορυφαίων ηγετών της Χεζμπολάχ και της Χαμάς. Πρώτα, στις 30 Ιουλίου το Ισραήλ έπληξε προπύργιο της Χεζμπολάχ στα περίχωρα της Βηρυτού, στον Λίβανο, σκοτώνοντας τον Φουάντ Σουκρ, έναν από τους πιο επιφανείς διοικητές της οργάνωσης και ανώτατο στέλεχος του Συμβουλίου Τζιχάντ, της στρατιωτικής ηγεσίας της Χεζμπολάχ.
Τις πρώτες πρωινές ώρες της 31ης Ιουλίου, το Ισραήλ δολοφόνησε τον επικεφαλής του πολιτικού γραφείου της Χαμάς, τον Ισμαήλ Χανίγια, ο οποίος βρίσκονταν στην Τεχεράνη για να συμμετέχει στην ορκωμοσία του νεοεκλεγέτνος προέδρου του Ιράν Μασούντ Πεζεσκιάν.
Σε ανακοίνωσή του, ο Ανώτατος Ιρανός Ηγέτης Αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ ορκίστηκε πως το ίδιο το Ιράν θα εκδικηθεί, δεδομένου ότι η επίθεση έγινε στο έδαφός του. Επιπλέον, οι Ταξιαρχίες αλ Κασάμ, η στρατιωτική πτέρυγα της Χαμάς, εξέδωσαν ανακοίνωση στην οποία σημειώνουν πως ο φόνος του Χανίγια «κλιμάκωσε τον πόλεμο σε νέο επίπεδο» και πως θα έχει «τεράστιες επιπτώσεις για ολόκληρη την περιοχή».
Μετά τη δολοφονία του Σουκρ, η Χεζμπολάχ φέρεται πως προετοιμάζεται και αυτή για αντίποινα.
Ξεχωριστά, στις 30 Ιουλίου οι ΗΠΑ πραγματοποίησαν αεροπορικές επιθέσεις στη Βαγδάτη του Ιράκ, για πρώτη φορά από τον Φεβρουάριο, στοχεύοντας Ιρακινούς ένοπλους και σκοτώνοντας τουλάχιστον τέσσερις επιφανείς διοικητές της Καταϊμπ Χεζμπολάχ, που ευθυγραμμίζεται με το Ιράν.
* Το Συμβούλιο Τζιχάντ, μέλος του οποίου ήταν ο Σουκρ, είναι ένα από τα πολλά συμβούλια της Χεζμπολάχ και είναι υπεύθυνο για τη διεύθυνση του στρατιωτικού βραχίονα και δραστηριοτήτων της λιβανέζικης οργάνωσης.
Οι πρόσφατες επιθέσεις αποτελούν μέρος ενός κλιμακούμενο κύκλου βίας για λόγους αντεκδίκησης μεταξύ του Ισραήλ, των ΗΠΑ, του Ιράν και περιφερειακών ένοπλων κινημάτων. Οι επιθέσεις πραγματοποιήθηκαν την ώρα που το Ισραήλ συνεχίζει τον πόλεμο με την Χαμάς στη Γάζα, κλιμακώνει τις συγκρούσεις με την Χεζμπολάχ –αντιπρόσωπο του Ιράν- στον γειτονικό Λίβανο, και δέχεται συνεχώς επιθέσεις στα εδάφη του και στα θαλάσσια συμφέροντά του από τους υποστηριζόμενους από το Ιράν Χούθι στην Υεμένη.
Το Ισραήλ είπε πως πραγματοποίησε την επιχείρηση για να σκοτώσει τον ηγέτη της Χεζμπολάχ Σουκρ στη Βηρυτό ως αντίποινα για μια επίθεση με ρουκέτες που πραγματοποιήθηκε στις 28 Ιουλίου στα Υψίπεδα Γκολάν, που είχε ως αποτέλεσμα να σκοτωθούν 12 άνθρωποι, και την οποία Ισραήλ και ΗΠΑ γρήγορα απέδωσαν στη Χεζμπολάχ, παρά το ότι η οργάνωση αρνείται πως είχε εμπλοκή στο θανατηφόρο αυτό πλήγμα.
Εν τω μεταξύ, αν και το Ισραήλ, όπως συνηθίζει, δεν ανέλαβε την ευθύνη για τη δολοφονία του ηγέτη της Χαμάς Χανίγια, αρκετοί υπουργοί, συμπεριλαμβανομένου του υπουργού Εθνικής Ασφάλειας Ιταμάρ Μπεν Γκβιρ, πανηγύρισαν την επιχείρηση ως εκδίκηση για την επίθεση της Χαμάς στο Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες, από την πλευρά τους, φέρονται να μην γνώριζαν και να μην συμμετείχαν στη δολοφονία του Χανίγια, σύμφωνα τουλάχιστον με τον Αμερικανό υπουργό Εξωτερικών Άντονι Μπλίνκεν.
Στις 30 Ιουλίου, οι ΗΠΑ πραγματοποίησαν πλήγματα στη Βαγδάτη εναντίον της ιρακινής φατρίας Καταϊμπ Χεζμπολάχ, πιθανότατα ως απάντηση στις επιθέσεις της ιρακινής οργάνωσης σε αμερικανικές βάσεις στο Ιράκ και τη Συρία τις τελευταίες εβδομάδες. Το πρόσφατο κύμα επιθέσεων αποτελεί παράδειγμα της κλιμάκωσης των εντάσεων μεταξύ του Ισραήλ, των Ηνωμένων Πολιτειών και του δικτύου περιφερειακών αντιπροσώπων που υποστηρίζονται από το Ιράν, και του επακόλουθου αυξανόμενου φάσματος ενός ευρύτερου πολέμου στη Μέση Ανατολή που θα μπορούσε να παρασύρει σε άμεση εμπλοκή τις ΗΠΑ και το Ιράν.
* Η δολοφονία του Χανίγια σηματοδοτεί τη συνέχιση της εκστρατείας δολοφονιών εναντίον αξιωματούχων της Χαμάς που ανακοίνωσε το Ισραήλ λίγο μετά τις επιθέσεις της 7ης Οκτωβρίου. Τέτοιες δολοφονίες ευθυγραμμίζονται με τους τακτικούς στόχους του Ισραήλ στον συνεχιζόμενο πόλεμο στη Γάζα, καθώς επιδιώκει να πιέσει τη Χαμάς να παραδοθεί ή και να συμφωνήσει σε κατάπαυση του πυρός με τους όρους του Ισραήλ.
Η επίθεση στη Βηρυτό αντιπροσωπεύει μια σημαντική ισραηλινή κλιμάκωση και πιθανόν θα οδηγήσει την Χεζμπολάχ σε αντίποινα, πλήττοντας κάποια μεγάλη ισραηλινή πόλη, εξέλιξη που θα διατηρήσει τον κίνδυνο ενός ευρύτερου πολέμου.
Η επίθεση στη Βηρυτό παραβίασε την πολιτική «κόκκινη γραμμή» της Χεζμπολάχ, καθώς η οργάνωση έχει υποσχεθεί να πλήξει σημαντική ισραηλινή πόλη αν το Ισραήλ επιτεθεί σε στόχους της Χεζμπολάχ στη Βηρυτό.
Μετά τον φόνο του Σουκρ στην πρωτεύουσα του Λιβάνου, η Χεζμπολάχ πιθανόν θα νοιώσει αναγκασμένη δια διατηρήσει ένα επίπεδο αξιόπιστης αποτροπής, στοχεύοντας κάποια μεγάλη ισραηλινή πόλη, αλλά αν αυτό θα αυξήσει σημαντικά την προοπτική ενός ευρύτερου πολέμου θα εξαρτηθεί από την έκταση των αντίποινων της Χεζμπολάχ.
Αν και το Τελ Αβίβ είναι πιο πιθανός στόχος λόγω της πολιτικής και οικονομικής σημασίας της πόλης για το Ισραήλ, ωστόσο η Χεζμπολάχ θα μπορούσε να υιοθετήσει επίσης μια πιο συγκρατημένη προσέγγιση για να μειώσει τις πιθανότητες απώλειας ισραηλινών αμάχων, και, συνεπώς, περαιτέρω κλιμάκωσης από το Ισραήλ, με την οργάνωση να στοχεύει αντιθέτως τη βόρεια πόλη-λιμένα του Ισραήλ, Χάιφα, ή να περιορίζει τις επιθέσεις της σε ισραηλινές στρατιωτικές θέσεις και βάσεις.
Στην περίπτωση που μια επίθεση της Χεζμπολάχ στο Τελ Αβίβ προκαλέσει σημαντική ζημιά και θύματα, το Ισραήλ πιθανότατα θα προχωρούσε σε αντίποινα εξαπολύοντας περισσότερες επιθέσεις στη Βηρυτό και σε άλλους στόχους και αξιωματούχους της Χεζμπολάχ με υψηλό προφίλ, επιδεινώνοντας την αντεκδικητική κλιμάκωση που πιθανόν μελλοντικά θα οδηγούσε σε μια ευρύτερη σύρραξη. Αντιθέτως, αν η επίθεση της Χεζμπολάχ επιφέρει ελάχιστη ζημιά, ή στην περίπτωση που η οργάνωση επιλέξει να στοχεύσει στρατιωτικές τοποθεσίες, τότε το Ισραήλ θα έχει περιθώριο να περιορίσει τα δικά του αντίποινα στον νότιο Λίβανο.
* Η πολιτική του Ισραήλ έναντι της Χεζμπολάχ ήταν να χρησιμοποιεί περιορισμένη βία και την απειλή μεγαλύτερης κλιμάκωσης για να προσπαθήσει να πείσει την οργάνωση να αποσυρθεί από τα σύνορα. Η ισραηλινή κυβέρνηση ανησυχεί πως, ιδίως εν μέσω των συνεχιζόμενων στρατιωτικών επιχειρήσεων στη Λωρίδα της Γάζας, μια μεγάλη εισβολή στο Λίβανο θα μπορούσε να παγιδεύσει τις ισραηλινές δυνάμεις σε έναν μακροχρόνιο χερσαίο πόλεμο χωρίς σαφή πορεία προς τη νίκη και θα μπορούσε να οδηγήσει στην κατάρρευση της υποστήριξης προς την τρέχουσα ισραηλινή κυβέρνηση.
* Η εκστρατεία της Χεζμπολάχ κατά του Ισραήλ έχει επικεντρωθεί στη διεξαγωγή επιθέσεων αλληλεγγύης χωρίς να μετακινηθεί η ζώνη μάχης από τις συνοριακές περιοχές στο νότιο Λίβανο και το βόρειο Ισραήλ. Όμως η επίθεση με ρουκέτες στις 28 Ιουλίου στα Υψίπεδα του Γκολάν -την οποία η Χεζμπολάχ αποκήρυξε και μπορεί να ήταν τυχαία και όχι σκόπιμη- προκάλεσε έντονες αντιδράσεις από την κυβέρνηση του Ισραήλ.
Η Λωρίδα της Γάζας
Σε ό,τι αφορά τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς στη Γάζα, η δολοφονία του Χανίγια είναι πλήγμα για οποιεσδήποτε δυνητικές συζητήσεις για εκεχειρία για να τελειώσει ο πόλεμος, και μπορεί να προμηνύει τον διορισμό ενός ακόμα πιο σκληροπυρηνικού πολιτικού ηγέτη που θα υποστήριζε περαιτέρω επιθέσεις της Χαμάς κατά του Ισραήλ.
Η Χαμάς είχε κάνει πιο ήπια τα αιτήματά της για άμεση αποχώρηση του Ισραήλ από τη Γάζα πριν από τη δολοφονία. Όμως μετά από αυτή και με την δολοφονία του δεύτερου διοικητή της στρατιωτικής πτέρυγας της Χαμάς, Μοχάμεντ Ντέιφ, στις 13 Ιουλίου, η Χαμάς είναι τώρα ακόμη πιο απίθανο να προσφέρει παραχωρήσεις ή να σημειωθεί πρόοδος προς την επίτευξη συμφωνίας κατάπαυσης του πυρός με το Ισραήλ.
Επιπλέον, με την απώλεια του Χανίγια, η Χαμάς θα πρέπει τώρα να εκλέξει έναν νέο επικεφαλής της πολιτικής της πτέρυγας, πιθανότατα από τις σημερινές τάξεις του Πολιτικού Γραφείου της οργάνωσης. Στον απόηχο των πρόσφατων ισραηλινών επιθέσεων, αυτός ο νέος πολιτικός επικεφαλής της Χαμάς είναι πολύ πιθανότερο να προωθήσει τη συνέχιση της επιθετικής στάσης κατά του Ισραήλ παρά να επιδιώξει κάποιου είδους συμφωνία για τη μείωση της βίας στη Γάζα.
*Ο Χανίγια και η πολιτική πτέρυγα της Χαμάς συγκρούονταν κατά περιόδους με τη στρατιωτική πτέρυγα της οργάνωσης, με επικεφαλής τον Γιαχία Σινουάρ, σχετικά με το ποια είναι η καλύτερη προσέγγιση για την αντιμετώπιση του Ισραήλ. Ο Χανίγια συμμετείχε στενά στις συνομιλίες για την κατάπαυση του πυρός και συχνά περιγραφόταν ως συγκριτικά μετριοπαθής στην οργάνωση, αν και εμφανίστηκαν επίσης αναφορές ότι κατά καιρούς αντιτάχθηκε στην κατάπαυση του πυρός με βάση την πεποίθηση ότι η διπλωματική κατάσταση ευνοούσε τη Χαμάς καθ’ όλη τη διάρκεια του τρέχοντος πολέμου στη Γάζα.
Η στάση του Ιράν
Μετά τη δολοφονία ενός ηγέτη της Χαμάς στο έδαφός του, το Ιράν πιθανόν θα βαθμονομήσει τα αντίποινά του κατά του Ισραήλ για να περιορίσει την απειλή περαιτέρω κλιμάκωσης, αλλά μια ακόμα άμεση ιρανική επίθεση στο Ισραήλ θα αύξανε τον κίνδυνο ενός ολοκληρωτικού πολέμου στην περιοχή.
Το Ιράν πιθανότατα θα αφήσει τη Χεζμπολάχ να ανταποδώσει τα αντίποινα για τον Σουκρ, δεδομένου ότι σκοτώθηκε σε λιβανέζικο έδαφος. Το Ιράν θα αναγκαστεί, ωστόσο, να εκδικηθεί τον θάνατο του ηγέτη της Χαμάς, δεδομένου ότι η αιφνιδιαστική δολοφονία έγινε σε ιρανικό έδαφος. Αλλά το Ιράν πιθανότατα θα εξακολουθήσει να επιδιώκει να βαθμονομήσει προσεκτικά την απάντησή του, καθώς ο Χανίγια δεν ήταν Ιρανός, ούτε άμεσος ιρανικός πληρεξούσιος.
Από τις 31 Ιουλίου, οι αρχικές αναφορές των New York Times έδειχναν ότι το Ιράν θα πραγματοποιήσει και πάλι άμεσο χτύπημα στο Ισραήλ, όπως έκανε τον Απρίλιο του 2024. Επειδή ο Χανίγια ήταν Παλαιστίνιος και όχι Ιρανός, η Τεχεράνη θα μπορούσε να δικαιολογήσει την εκτόξευση ενός μικρότερου μπαράζ από αυτό που εκτόξευσε τον Απρίλιο, το οποίο θα μείωνε τους κινδύνους πρόκλησης σημαντικών ζημιών στο Ισραήλ και επομένως την πρόκληση ισραηλινών ή και αμερικανικών αντεπιθέσεων.
Το Ιράν είναι πιθανό να επιθυμεί έναν μόνο γύρο αντιποίνων, καθώς στοχεύει στην αποφυγή γενικευμένου πολέμου, αλλά ακόμη και έτσι, εάν τα αντίποινα σκοτώσουν Ισραηλινούς πολίτες ή προκαλέσουν σημαντικές ζημιές στο Ισραήλ ή σε ισραηλινές εγκαταστάσεις στο εξωτερικό, το Τελ Αβίβ θα απαντήσει πιθανότατα με ένα ακόμη άμεσο χτύπημα στο Ιράν, ενδεχομένως και πάλι κοντά στις πυρηνικές του εγκαταστάσεις.
Αυτά τα πλήγματα θα μπορούσαν επίσης να πραγματοποιηθούν σε συντονισμό με περιφερειακούς αντιπροσώπους του Ιράν, όπως η Χεζμπολάχ, πολιτοφυλακές στη Συρία και το Ιράκ, και Ιρανούς συμμάχους, όπως οι Χούθι στην Υεμένη.
Ένας κύκλος χτυπημάτων και απαντήσεων δημιουργεί κίνδυνο για ευρύτερη περιφερειακή σύγκρουση στην οποία θα συμμετείχαν το Ιράν, το Ισραήλ και οι Ηνωμένες Πολιτείες, και με τη σειρά του θα αύξανε τους κινδύνους για τις περιφερειακές χώρες, όπως τα αραβικά κράτη του Κόλπου, των οποίων οι ενεργειακές υποδομές θα μπορούσαν να αποτελέσουν στόχο του Ιράν και των αντιπροσώπων του.
Αλλά επιπλέον, και πιθανώς πιο μελλοντικά, το Ιράν θα μπορούσε να απαντήσει κρυφά στη δολοφονία του Χανίγια, για παράδειγμα, με τη διεξαγωγή κυβερνοεπιθέσεων κατά ισραηλινών οντοτήτων ή φυσικών επιθέσεων κατά ισραηλινών στόχων στο εξωτερικό (όπως ισραηλινές πρεσβείες, τουρίστες ή και αξιωματούχους), γεγονός που θα μείωνε τους κινδύνους μιας διαρκούς κλιμάκωσης με το Ισραήλ.
* Μπορεί να χρειαστούν ημέρες ή εβδομάδες για να προετοιμάσει και να διεξάγει το Ιράν την απάντησή του στην πρόσφατη ισραηλινή επίθεση στο έδαφός του. Χρειάστηκε από την 1η Απριλίου έως τις 13 Απριλίου για να δώσει το Ιράν σήμα και να γίνει η επίθεση κατά του Ισραήλ, καθώς η Τεχεράνη προσπάθησε να τηλεγραφήσει την πρόθεσή της και να προετοιμάσει τις επιχειρήσεις για μια ομοβροντία με σκοπό να επιδείξει την αποφασιστικότητά της να απαντήσει στις ισραηλινές προκλήσεις, αλλά όχι απαραίτητα να πυροδοτήσει έναν γενικό πόλεμο.
Παρά τα αντίποινα αυτά και τους κινδύνους να προκληθεί ένας ευρύτερος πόλεμος στην περιοχή, το Ισραήλ είναι απίθανο να αποκλιμακώσει κατά της Χαμάς, της Χεζμπολάχ ή του Ιράν, καθώς η ισραηλινή κυβέρνηση θέλει να εκμεταλλευτεί την επιθετική λαϊκή διάθεση για να υποβαθμίσει και να βάλει σε νέο πλαίσιο τις σχέσεις της με τις οργανώσεις αυτές, υπέρ του Ισραήλ.
Το ιρανικό μπαράζ της 13ης Απριλίου δεν εμπόδισε το Ισραήλ να αντεπιτεθεί άμεσα στο Ιράν, ούτε έβαλε τέλος στα ισραηλινά πλήγματα κατά στόχων που συνδέονται με το Ιράν στη Συρία. Η επίθεση του Ιράν στις 13 Απριλίου δεν απέτρεψε επίσης το Ισραήλ από τη διεξαγωγή της πρόσφατης επιχείρησής του για τη δολοφονία του Χανίγια στην Τεχεράνη. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η ισραηλινή κυβέρνηση υπολογίζει ότι μπορεί να συνεχίσει να κλιμακώνει κρυφά εναντίον της Χαμάς, της Χεζμπολάχ και του Ιράν χωρίς να προκαλέσει έναν γενικευμένο πόλεμο που θα μπορούσε να απομονώσει διπλωματικά το Ισραήλ και να επηρεάσει σοβαρά την ασφάλειά του.
Με τη σημερινή ισραηλινή κυβέρνηση να βρίσκεται υπό την επιρροή της επιθετικής ακροδεξιάς και να χρειάζεται ακροδεξιές ψήφους για να παραμείνει στην εξουσία, το Ισραήλ πιθανότατα θα συνεχίσει να κλιμακώνει εναντίον αυτών των αντιπάλων, καθώς πιέζει για μαξιμαλιστικούς στόχους στρατιωτικής και πολιτικής νίκης στη Γάζα επί της Χαμάς και για μια ζώνη απομόνωσης εναντίον της Χεζμπολάχ στο Λίβανο. Αυτό σημαίνει ότι οι περιφερειακές εντάσεις είναι απίθανο να αποκλιμακωθούν σύντομα και ο κίνδυνος μιας ευρύτερης σύγκρουσης που θα προκληθεί είτε από μια σκόπιμη ενέργεια είτε από έναν λανθασμένο υπολογισμό θα παραμείνει στο τραπέζι για το ορατό μέλλον.
