Ο Μάριο Ντράγκι έχει σχέδιο. Μπορεί, όμως, η Ευρώπη να αναστηθεί από τους νεκρούς;

Η Ευρώπη συνειδητοποίησε επιτέλους ότι έχει πρόβλημα με την οικονομική ανάπτυξη. Μπορεί τώρα να βρει λύση; Ο πρώην πρόεδρος της ΕΚΤ, πρώην πρωθυπουργός της Ιταλίας και ανεπίσημος επικεφαλής τεχνοκράτης της γηραιάς ηπείρου Μάριο Ντράγκι προσπάθησε να βρει μία λύση.

Στην πάνω από 400 σελίδες έκθεσή του, ο Ντράγκι παρουσιάζει ένα σχέδιο αναμόρφωσης της ευρωπαϊκής οικονομίας. Η Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, η προσφάτως επανεκλεγείσα επικεφαλής της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, είναι πρόθυμη να ενεργήσει σύμφωνα με τις συμβουλές του. Ακόμη και ο Έλον Μασκ, ιδιοκτήτης των Tesla και X, καθώς και συχνός αντίπαλος της ΕΕ, τον επικροτεί.

Πριν από αυτή την έκθεση, τον Απρίλιο είχε δημοσιευτεί μια άλλη, ενός άλλου Ιταλού πρωθυπουργού, του Ενρίκο Λέτα, που έκανε λόγο για ενιαία αγορά. Και οι δύο επικεντρώνονται στο πώς μπορεί να γίνει η Ευρώπη πιο ανταγωνιστική. 

Οι συγγραφείς θέλουν ενίσχυση της καινοτομίας, αύξηση της χρηματοδότησης για πιο επικίνδυνα εγχειρήματα (εμπορικά, χρηματοοικονομικά ή επιστημονικά) και δημιουργία μιας οικονομίας κλίμακας φέρνοντας σε επαφή τις μέχρι τώρα κατακερματισμένες αγορές. Εν ολίγοις, θέλουν να κάνουν την Ευρώπη λίγο πιο ευρωπαϊκή, η οποία σε αυτούς τους τομείς είναι τουλάχιστον έξυπνη. 

Τα ερωτήματα είναι τα εξής: Είναι πρόθυμες οι χώρες να δουν ολοκλήρωση σε ευαίσθητους τομείς όπως η άμυνα; Θα καταφέρουν να ξεπεράσουν τον ναρκισσισμό των μικρών διαφορών; Και θα αποδειχθούν πρόθυμες να ξοδέψουν όπως απαιτείται;

Αν και η Ευρώπη ήταν από καιρό πιο φτωχή από την Αμερική, οι πολίτες της συνήθιζαν να μην την απασχολούν και πολύ. Οι Αμερικανοί είχαν πάρα πολλά. Όμως, όπως λέει ο κ. Ντράγκι επειγόντως, ο κόσμος σε όλη την Ευρώπη έχει αλλάξει, καθιστώντας την έλλειψη ανάπτυξης και καινοτομίας της ηπείρου απειλή για τον τρόπο ζωής της. «Η ΕΕ έχει φτάσει σε ένα σημείο όπου, χωρίς δράση, θα θέσει σε κίνδυνο είτε την ευημερία της, το περιβάλλον ή την ελευθερία της» γράφει σε άρθρο για τον Economist.

Χωρίς κανόνες

Η υπόθεση του κ. Ντράγκι υποστηρίζεται από μια σειρά από εξελίξεις, συμπεριλαμβανομένου του ότι ο υπόλοιπος κόσμος δεν παίζει πλέον με αυτό που η ΕΕ θεωρεί κανόνες. Με επικεφαλής την Αμερική και την Κίνα, οι χώρες χρησιμοποιούν προστατευτικές πολιτικές για να δώσουν πλεονέκτημα στις δικές τους εταιρείες. Η Ευρώπη φοβάται ότι θα χάσει οικονομικά εάν οι εταιρείες της δεν μπορούν να ανταγωνιστούν. Κινδυνεύει επίσης να εξαρτηθεί από ξένες αλυσίδες εφοδιασμού στις οποίες η Κίνα επιθυμεί να κυριαρχήσει, όπως π.χ. στις σπάνιες γαίες, στις οποίες μια μελλοντική αμερικανική κυβέρνηση θα μπορούσε να περιορίσει μια μέρα την πρόσβασή της, ίσως σε μια κρίση, όπως για την προηγμένη τεχνολογία.

Σε αυτό το πλαίσιο, η παρακμή της Ευρώπης γίνεται ολοένα πιο οδυνηρή. Το 1995 η ευρωπαϊκή παραγωγικότητα ήταν 95% της αμερικανικής παραγωγικότητας, σήμερα είναι λιγότερο από 80%, ένα αρκετά μεγάλο κενό. Στην τεχνολογία αιχμής, όπως η τεχνητή νοημοσύνη, η Ευρώπη φαίνεται τώρα ότι θα μείνει ακόμα πιο πίσω. Και καθώς αυτή η τεχνολογία εξαπλώνεται σε όλο και περισσότερους τομείς, οι δυνατότητες καινοτομίας της Ευρώπης θα μειωθούν περαιτέρω. Η ακριβή ενέργεια θα κάνει ακόμα πιο δύσκολο να προσελκύσουμε εταιρείες αιχμής στο μέλλον.

Επιπλέον, η αποτυχία της Ευρώπης να εκμεταλλευτεί την κλίμακά της γίνεται όλο και μεγαλύτερο πρόβλημα, καθώς άλλες χώρες αξιοποιούν στο έπακρο το δικό τους μέγεθος. «Τη δεκαετία του 1980, όταν διαμορφωνόταν η ενιαία αγορά, η οικονομία της Ιταλίας ήταν περίπου τόσο μεγάλη όσο της Κίνας και της Ινδίας μαζί» σημειώνει ο κ. Letta.  

Τι μπορεί να κάνει η Ευρώπη; Ο κ. Ντράγκι επικεντρώνεται στην ενίσχυση της καινοτομίας, υποστηρίζοντας ότι θα πρέπει να γίνει «εργαλείο πρώτης ανάγκης». Για να συμβεί αυτό, προτείνει ότι οι χώρες θα πρέπει να συνενώσουν τις δυνάμεις για την έρευνα και τη χρηματοδότηση, και να συμφωνήσουν να αυξήσουν τις δαπάνες. Υποστηρίζει δε τη δημιουργία European Advanced Research Projects Agencies (ARPAs), κατά το πρότυπο του ομώνυμου φημισμένου αμερικανικού πρακτορείου, το οποίο έπαιξε σημαντικό ρόλο στη δημιουργία τεχνολογιών, όπως το GPS και το διαδίκτυο. Θέλει επίσης να δαπανήσει πολλά σε «παγκοσμίως κορυφαία ερευνητικά ιδρύματα» μέσω μιας ανταγωνιστικής διαδικασίας.

Θα υπάρξει υποστήριξη για όσους αναλαμβάνουν κινδύνους. Η τραπεζική χρηματοδότηση είναι άμεσα διαθέσιμη σε εταιρείες με περιουσιακά στοιχεία προς καταχώρηση ως εγγύηση και έσοδα για την εξυπηρέτηση του χρέους. Είναι λιγότερο κατάλληλο για νεότερες επιχειρήσεις με κανένα από τα δύο και με αβέβαιες προοπτικές. Ωστόσο, στην Ευρώπη τα τρία τέταρτα του εταιρικού δανεισμού προέρχονται από τράπεζες, σε σύγκριση με μόλις το ένα τέταρτο στην Αμερική. Οι βαθύτερες και πιο ρευστοποιήσιμες κεφαλαιαγορές είναι επομένως απαραίτητες για την ανάπτυξη, συμφωνούν οι δύο πρώην πρωθυπουργοί, σε ένα μήνυμα που απηχείται όλο και περισσότερο τόσο από τους εθνικούς ηγέτες όσο και από τα αφεντικά. «Η πράσινη συμφωνία δεν θα λειτουργήσει χωρίς ένωση κεφαλαιαγορών», λέει ο Christian Sewing, διευθύνων σύμβουλος της Deutsche Bank.

Η δημιουργία μιας τέτοιας ένωσης απαιτεί να ξεπεραστεί ο κατακερματισμός, όπως 27 διαφορετικές προσεγγίσεις για την αφερεγγυότητα. Σημαίνει επίσης μετάβαση από τα μη χρηματοδοτούμενα δημόσια συνταξιοδοτικά συστήματα σε καλύτερα χρηματοδοτούμενα, βασισμένα στην αγορά συστήματα. Σύμφωνα με τη New Financial, μια δεξαμενή σκέψης, τα συνταξιοδοτικά στοιχεία ανέρχονται σε μόλις 32% του ευρωπαϊκού ΑΕΠ, έναντι 173% στην Αμερική. «Χρειαζόμαστε μια πολιτιστική αλλαγή στον τρόπο χρηματοδότησης των επιχειρήσεων, δεδομένων όλων των απαιτούμενων επενδύσεων. Από αυτή την άποψη, χρειαζόμαστε επίσης ρυθμιστικές αλλαγές στην Ευρώπη για να χρηματοδοτηθεί η ανάπτυξη υποστηρίζει ο κ. Sewing. Ο κ. Ντράγκι προτείνει τη δημιουργία μιας ευρωπαϊκής εποπτικής αρχής για τις κεφαλαιαγορές, παρόμοια με την Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς της Αμερικής.

Όσον αφορά τη ρύθμιση, ο κ. Ντράγκι φροντίζει να μην αμφισβητήσει τη βασική οικονομική εικόνα ότι ο ανταγωνισμός είναι το πιο σίγουρο κίνητρο για καινοτομία. Ωστόσο, επισημαίνει τις αλλαγές στην τεχνολογία και τις αγορές, υποστηρίζοντας ότι οι ρυθμιστικές αρχές θα πρέπει να είναι καλύτερα στελεχωμένες, να κινούνται ταχύτερα και να είναι πρόθυμες να λάβουν υπόψη τον αντίκτυπο στη μελλοντική καινοτομία και την ανθεκτικότητα της εφοδιαστικής αλυσίδας. Ίσως, για παράδειγμα, η Alstom και η Siemens, δύο ευρωπαϊκές εταιρείες κατασκευής τρένων, να είχε επιτραπεί να συγχωνευθούν το 2019, για να ανταγωνιστούν καλύτερα τις κινεζικές εταιρείες. Θέλει επίσης η ευρωπαϊκή κρατική βοήθεια να είναι λιγότερο κατακερματισμένη και περισσότερο εστιασμένη στα κοινά ηπειρωτικά συμφέροντα.

Η έκθεση του κ. Ντράγκι έτυχε θετικής υποδοχής από τους ευρωπαίους policy makers και στοχαστές και θα συνεχίσει να είναι μέχρι να τεθεί σε εφαρμογή. Πάρτε κάτι που θα έπρεπε να είναι σχετικά αδιαμφισβήτητο: τη δημιουργία μιας ανταγωνιστικής διαδικασίας για τη χρηματοδότηση ερευνητικών ινστιτούτων παγκόσμιας κλάσης. Όταν η Γερμανία εισήγαγε ένα παρόμοιο σχέδιο τη δεκαετία του 2000, τα περισσότερα χρήματα κατέληξαν σε δύο ευημερούσες νότιες πολιτείες. Κατά συνέπεια, το πρόγραμμα προσαρμόστηκε γρήγορα για να διασφαλιστεί ότι κάθε περιοχή επωφελήθηκε. Ομοίως, η ARPA της Αμερικής ευδοκίμησε ελλείψει γραφειοκρατίας. Είναι δύσκολο να φανταστεί κανείς ότι οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις θα ξεπεράσουν το ένστικτό τους και στις δύο περιπτώσεις.

Πολλά από τα σχέδια του κ. Ντράγκι —όπως η δημιουργία ενός ενιαίου επόπτη στις κεφαλαιαγορές— απαιτούν επίσης τη μεταβίβαση της εξουσίας από τις εθνικές κυβερνήσεις. «Ένα τέτοιο βήμα θα βοηθούσε στην άρση όλων των κρυμμένων φραγμών στην Ευρώπη», υποστηρίζει ο Nicolas Véron του Bruegel, μιας δεξαμενής σκέψης, «αλλά ούτε οι εθνικές ρυθμιστικές αρχές ούτε πολλοί συμμετέχοντες στην αγορά θα ήθελαν έναν τόσο ισχυρό Ευρωπαίο επόπτη». Στις κυβερνήσεις αρέσει να ασκούν επιρροή στις σημαντικότερες εταιρείες των χωρών τους. 

Στην ανάλυσή του για μεμονωμένες βιομηχανίες, ο κ. Ντράγκι επιθυμεί να δημιουργήσει διευρωπαϊκές αγορές, που δεν υπάρχουν ακόμη. Στις τηλεπικοινωνίες, για παράδειγμα, θέλει να διευκολύνει τις συγχωνεύσεις, να τονώσει τις επενδύσεις. Ωστόσο, η Margrethe Vestager, η αποχωρούσα επικεφαλής ανταγωνισμού της επιτροπής, είναι σθεναρά αντίθετη σε αυτήν την ιδέα. «Οι τηλεπικοινωνίες είναι ίσως το χειρότερο παράδειγμα της ανάγκης για κλίμακα», λέει ο Zach Meyers του Κέντρου για την Ευρωπαϊκή Μεταρρύθμιση, άλλης δεξαμενής σκέψης. Λιγότεροι φορείς εκμετάλλευσης θα σήμαιναν ως επί το πλείστον υψηλότερες τιμές και χαμηλότερη ποιότητα, αλλά όχι περισσότερες επενδύσεις.

Επιπλέον, τα σχέδια για τη μεταρρύθμιση των κανόνων ανταγωνισμού στο όνομα της κυριαρχίας ή της ανθεκτικότητας μπορεί να ενθαρρύνουν τους λάθος ανθρώπους. Ο κ. Ντράγκι αφιερώνει επίσης πολύ λίγο χρόνο για να σκεφτεί γιατί περισσότερες χώρες με προσανατολισμό στην αγορά, όπως η Ολλανδία και οι Σκανδιναβικές χώρες, οι οποίες είναι μικρές ακόμη και για τα ευρωπαϊκά πρότυπα, φιλοξενούν καινοτόμες εταιρείες τεχνολογίας. Ή γιατί η Γερμανία, αφού επιτέλους απελευθέρωσε το καθεστώς σχεδιασμού της, βλέπει τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας να απογειώνονται χωρίς ευρωπαϊκή βοήθεια.

Μετά είναι τα… χρήματα. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της Επιτροπής, για να εκπληρωθούν τα σχέδια του κ. Ντράγκι θα απαιτηθούν επιπλέον δαπάνες 750-800 δισ. ευρώ ετησίως, ανεβάζοντας το μερίδιο των επενδύσεων στο ΑΕΠ της ηπείρου από 22% σε 27% — μια άνευ προηγουμένου αύξηση μετά από δεκαετίες πτώσης. Εάν το παρελθόν αποτελεί οδηγό, τα τέσσερα πέμπτα αυτού θα πρέπει να προέρχονται από τον ιδιωτικό τομέα, κάτι που δεν πρόκειται να συμβεί ακόμα κι αν η ένωση κεφαλαιαγορών επιτύχει.

Αυτό οδηγεί σε χρηματοδοτούμενες από το χρέος δαπάνες της ΕΕ, οι οποίες ο κ. Ντράγκι λέει ότι θα ήταν χρήσιμες. Γνωρίζει ότι οι ηγέτες της Βόρειας Ευρώπης έχουν ελάχιστη έως καθόλου όρεξη για άλλη μια αύξηση χρέους. «Ποτέ στο παρελθόν η κλίμακα των χωρών μας δεν φαινόταν τόσο μικρή και ανεπαρκής σε σχέση με το μέγεθος των προκλήσεων», γράφει ο κ. Ντράγκι. Και έχει δίκιο. Τώρα αντιμετωπίζει μια πολύ πιο δύσκολη δουλειά από το να αναλύσει αυτά τα προβλήματα: πρέπει να πείσει τις εθνικές κυβερνήσεις να απεμπολήσουν εξουσία.

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Το νέο «σχέδιο Μάρσαλ» του Ντράγκι για τη σωτηρία της ευρωπαϊκής ανταγωνιστικότητας
• Έξοδος στις αγορές: Η Ελλάδα στοχεύει σε 10 δισ. ευρώ μέσα στο 2025
• Wall Street: Θα δούμε και φέτος να επαναλαμβάνεται το «ράλι του Άι Βασίλη»;