Η δύναμη της τεχνολογίας στην υπηρεσία της αγροδιατροφικής βιωσιμότητας

Σε έναν κόσμο που αντιμετωπίζει πρωτόγνωρες περιβαλλοντικές προκλήσεις, η αγροδιατροφική αλυσίδα καλείται να προσαρμοστεί και να εξελιχθεί. Κάπου ανάμεσα στα ερευνητικά εργαστήρια του Γεωπονικού Πανεπιστημίου Αθηνών και τις γεωργικές εκτάσεις της Ελλάδας, ο Καθηγητής Θωμάς Μπαρτζάνας εργάζεται για να γεφυρώσει το χάσμα μεταξύ επιστήμης και πρακτικής εφαρμογής.

Αντιπρύτανης Έρευνας, Οικονομικών και Ανάπτυξης στο Γεωπονικό Πανεπιστήμιο Αθηνών και Πρόεδρος του Smart Agro Hub, ο Θωμάς Μπαρτζάνας ενσαρκώνει το όραμα μιας νέας εποχής για την αγροδιατροφική αλυσίδα, όπου η τεχνολογία μπορεί να διαδραματίσει πρωταγωνιστικό ρόλο.

Μιλώντας στο Fortune Greece, ο Θωμάς Μπαρτζάνας ξεδιπλώνει το όραμά του για τις «έξυπνες» τεχνολογικές λύσεις που μπορούν να μεταμορφώσουν τον αγροτικό τομέα.

Από τη χρήση του διαδικτύου των πραγμάτων (IoT) και της τεχνητής νοημοσύνης έως την αξιοποίηση των drones και των ρομπότ, οραματίζεται έναν κόσμο όπου κάθε αγρότης έχει στα χέρια του τα εργαλεία για να προβλέπει, να προσαρμόζεται και να προστατεύει το περιβάλλον. Όμως η καινοτομία δεν σταματά στην παραγωγή.

Στο ταξίδι από το χωράφι έως το τραπέζι, η τεχνολογία έχει τη δύναμη να περιορίσει τη σπατάλη τροφίμων, να διασφαλίσει τη φρεσκάδα των προϊόντων και να μειώσει το περιβαλλοντικό αποτύπωμα. «Έξυπνες» συσκευασίες, βιοδιασπώμενα υλικά, και αυτοματοποιημένα συστήματα παρακολούθησης υπόσχονται να αναβαθμίσουν την εφοδιαστική αλυσίδα και να καταστήσουν τον καταναλωτή μέρος αυτής της οικολογικής μεταμόρφωσης.

Και ενώ οι τεχνολογικές λύσεις υπάρχουν, η πραγματική πρόκληση βρίσκεται αλλού: στη συνεργασία. Η ακαδημαϊκή έρευνα, όπως σημειώνει ο Θωμάς, πρέπει να ενσωματωθεί πλήρως στην αγορά. Η πρωτοβουλία «333», που στοχεύει στη μείωση της σπατάλης τροφίμων κατά 33% μέσα στα επόμενα τρία χρόνια, είναι μόνο η αρχή. Με την ενότητα επιστήμης, επιχειρήσεων και πολιτικής, η Ελλάδα μπορεί να διαμορφώσει ένα νέο, βιώσιμο μέλλον για την αγροδιατροφική αλυσίδα, θέτοντας τις βάσεις για μια πραγματική επανάσταση στην παραγωγή και κατανάλωση τροφίμων, σημειώνει.

Τι εννοούμε έξυπνες τεχνολογικές λύσεις στον αγροδιατροφικό τομέα και πώς η ενσωμάτωση τους μπορεί να αντιμετωπίσει την κλιματική αλλαγή;

Κυρίως αναφερόμαστε σε ψηφιακές λύσεις, όπως τεχνολογίες από το διαδίκτυο των πραγμάτων, τεχνητής νοημοσύνης, ρομποτικής και αυτοματισμών, εν γένει τεχνολογίες της κοινωνίας των πληροφορίων, οι οποίες έχουν μετασχηματίσει τον τρόπο με τον οποίο λειτουργούν οι επιχειρήσεις σήμερα και μπορούν να χρησιμοποιηθούν στον αγροτικό τομέα για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Νέα συστήματα παραγωγής, όπως η αναγεννητική γεωργία, αλλά και οι καλλιέργειες σε ελεγχόμενες συνθήκες, όπως είναι τα θερμοκήπια, μπορούν επίσης να δώσουν λύσεις στα προβλήματα της κλιματικής αλλαγής. Μάλιστα, όσο αφορά τα θερμοκήπια πρόσφατα στη ΔΕΘ εξαγγέλθηκε από τον Πρωθυπουργό ένα μεγάλο σχέδιο για την περαιτέρω ανάπτυξη θερμοκηπίων στην Ελλάδα.

Ποιος είναι ο ρόλος αυτών των λύσεων στην πρόληψη της σπατάλης των τροφίμων από το στάδιο της παραγωγής μέχρι την κατανάλωση;

Σε επίπεδο παραγωγής, η υιοθέτηση και χρήση αυτών των λύσεων έρχεται μέσα από το πρίσμα της Γεωργίας Ακριβείας, ή Έξυπνης ή Ψηφιακής Γεωργίας, που περιλαμβάνει, για παράδειγμα, τη χρήση GPS σε αγροτικά μηχανήματα, δορυφορικών εικόνων για την εκτίμηση της παραγωγής και drones και αυτοματισμών. Είναι αλήθεια πως το μοντέλο γεωργικής παραγωγής που ακολουθήθηκε τις προηγούμενες δεκαετίες, στοχευμένο στη μεγιστοποίηση της παραγωγής με αλόγιστη χρήση εισροών και πόρων, δεν είναι πλέον βιώσιμο. Πρέπει να πάμε σε ένα νέο μοντέλο αγροτικής παραγωγής, εστιασμένο όχι αποκλειστικά στην παραγωγική μεγιστοποίηση, αλλά στη μεγιστοποίηση του κέρδους του παραγωγού με αποτελεσματική διαχείριση όλων των εισροών (ενέργεια, φυτοφάρμακα, λιπάσματα, νερό) στο σύστημα παραγωγής, και ακριβή έλεγχο των εκροών άρα και σημαντική μείωση στη χρήση.

Προχωρώντας στα στάδια της επεξεργασίας, μεταποίησης και διάθεσης των τροφίμων στον καταναλωτή, σημαντικό ρόλο παίζουν οι τεχνολογίες αποθήκευσης και συσκευασίας, όπως για παράδειγμα η έξυπνη συσκευασία τροφίμων με τη χρήση αισθητήρων για την παρακολούθηση της κατάσταση του προϊόντος, οι βιοδιασπώμενες συσκευασίες που είναι φιλικές προς το περιβάλλον και προσαρμόζονται στο είδος των τροφίμων που αποθηκεύουν, αλλά και ενεργές συσκευασίες που περιλαμβάνουν υλικά που απορροφούν ή εκλύουν ουσίες για να επιβραδύνουν την αλλοίωση των τροφίμων. Επίσης, σημαντικό ρόλο έχουν οι τεχνολογίες ανίχνευσης και παρακολούθησης τροφίμων σε όλη την εφοδιαστική αλυσίδα, αλλά και η βελτιστοποίησή της με τεχνολογίες όπως η Τεχνητή νοημοσύνη και η μηχανική μάθηση.

Τέλος δεν πρέπει να παραλείψουμε τις τεχνολογίες ανακύκλωσης και επεξεργασίας των αποβλήτων στο πλαίσιο της κυκλικής οικονομίας, οι οποίες, πέρα από τη μείωση της σπατάλης των τροφίμων, μπορούν να δώσουν και πρόσθετα εισοδήματα μέσω της παραγωγής νέων προϊόντων (παραγωγή κομπόστ και ζωοτροφών, παραγωγή πρωτεϊνούχων προϊόντων).

Μπορεί τελικά η αλυσίδα τροφίμων να γίνει πιο βιώσιμη και παραγωγική υπό το πρίσμα της τρέχουσας κλιματικής κρίσης; 

Όχι μόνο μπορεί να γίνει πιο βιώσιμη και πιο παραγωγική, αλλά ίσως είναι και η μοναδική οδός για να καταστεί ανταγωνιστική. Οι τεχνολογίες λύσεις και τα εργαλεία υπάρχουν. Όπως επίσης υπάρχουν και οι μέθοδοι για την ποσοτικοποίηση της περιβαλλοντικής επίδρασης που έχει ένα συγκεκριμένο σύστημα παραγωγής τροφίμων. Αναφερόμαστε στην εκτίμηση του περιβαλλοντικού αποτυπώματος με χρήση εργαλείων ανάλυσης κύκλου ζωής, αρκεί αυτό να μην γίνεται περιστασιακά και χωρίς την κατάλληλη μεθοδολογία με μόνο κριτήριο να παρουσιαστούν ορισμένοι φιλο-περιβαλλοντικοί δείκτες στο ευρύ κοινό, γιατί τότε μιλάμε για green washing. Κάτι που η ευρωπαϊκή ένωση έχει ξεκινήσει να το διερευνά και να το εξετάζει πολύ σοβαρά.

Ποια είναι η συμβολή της ακαδημαϊκής έρευνας και συνεργασίας με την αγορά, στη δημιουργία βιώσιμων λύσεων στην παραγωγή;

Η ακαδημαϊκή έρευνα συμβάλει αποφασιστικά ποικιλοτρόπως από την ανάπτυξη καινοτόμων λύσεων για τη μείωση της σπατάλης τρόφιμων και τη δημιουργία βιώσιμων λύσεων, από τη δοκιμή και έλεγχο σε συνθήκες παραγωγής προτεινόμενων τεχνολογιών, από την εκπαίδευση και κατάρτιση επιστημόνων που θα χρησιμοποίησης της λύσεις αυτές αλλά και από ενέργειες ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης όλων των εμπλεκόμενων στην αλυσίδα της αγροδιατροφής.

Εδώ αξίζει να αναφέρω μερικές από σχετικές πρωτοβουλίες του ΓΠΑ όπως η Lifescore σε συνεργασία με την Corteva και τη ΜΚΟ «Μπορούμε», που ξεκίνησε το 2022 και αναφέρεται στη σωστή διαχείριση των τροφίμων σε όλα τα στάδια παραγωγής. Από το χωράφι, έως τον καταναλωτή, τη συμμετοχή του στη συμμαχία για τη Μείωση Σπατάλης Τροφίμων η οποία τελεί υπό την αιγίδα του Υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας με τη συμμετοχή πλήθους φορέων και εταιρειών, αλλά και πολύ πρόσφατα σε συνεργασία με την ΕΥ την ανάληψη της «Πρωτοβουλίας 333», μέσω της οποίας προτείνεται η δημιουργία μιας ολιστικής στρατηγικής και η υλοποίηση πρότυπων δράσεων σε εθνικό επίπεδο για τη μείωση της σπατάλης τροφίμων, κατά 33% μέσα στα επόμενα 3 χρόνια, με τη συνεργασία του συνόλου των εμπλεκόμενων φορέων σε όλα τα στάδια της αλυσίδας αξίας.

Με ποιον τρόπο οι εταιρείες αλλά και οι καταναλωτές μπορούν να γίνουν πιο συνειδητοί σχετικά με τη σπατάλη τροφίμων και ποια στρατηγική πιστεύετε ότι θα είχε μεγαλύτερο αντίκτυπο;

Σημαντικός πυλώνας στην υιοθέτηση και χρήση οποιαδήποτε καινοτομίας αποτελεί η ευαισθητοποίηση και η εκπαίδευση, όχι μόνο των καταναλωτών που θα είναι και οι τελικοί χρήστες, αλλά και όλων όσων εμπλέκονται στην αλυσίδα παραγωγής του προϊόντος. Αφού μάλιστα μιλάμε για την αγροδιατροφή, η εκπαίδευση αυτή θα πρέπει να ξεκινάει από το τμήμα της πρωτογενούς παραγωγής και να επεκτείνεται έως και τη μεταποίηση και διάθεση των τελικών προϊόντων.