Πώς η κόντρα του Γκιουλέν με τον Ερντογάν διαμόρφωσε τη σημερινή Τουρκία
Το κίνημα του Γκιουλέν είχε συμμαχήσει με την ισλαμιστική κυβέρνηση της Τουρκίας, διεισδύοντας βαθιά στην αστυνομία, την εισαγγελία και το δικαστικό σώμα της χώρας.
Στο μεταξυ, η υπόθεση Εργκένεκον ήταν μια προσπάθεια να υπονοηθεί ότι υπήρχε μια σκοτεινή ομάδα κοσμικών αξιωματικών του στρατού, δημοσιογράφων και πολιτικών που σχεδίαζαν να καταλάβουν το κράτος. Τελικά, η υπόθεση κατέρρευσε και οδήγησε σε ρήξη μεταξύ του Γκιουλέν και του τότε πρωθυπουργού Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος έγινε πρόεδρος το 2014.
Οι εντάσεις μεταξύ του ιεροκήρυκα και του προέδρου θα οξύνονταν περαιτέρω και θα κορυφωθούν με την αιματηρή απόπειρα πραξικοπήματος το 2016. Η συμμαχία μεταξύ Γκιουλέν και Ερντογάν ήταν ένας γάμος «ισλαμιστικής ευκολίας» όσο κράτησε, μέχρι που οι δύο πλευρές συγκρούστηκαν μεταξύ τους σε μια μάχη που διαμόρφωσε τη σημερινή Τουρκία.
Ιμάμης
Ο Γκιουλέν, γεννημένος το 1941, ήταν ιμάμης από την περιοχή Ερζερούμ στη συντηρητική ανατολική Τουρκία. Τελικά έγινε η ηγετική φυσιογνωμία ενός κινήματος που ξεκίνησε τη δεκαετία του 1970 και σήμερα κατευθύνει την πίστη εκατομμυρίων. Εκτός των άλλων έχει ένα παγκόσμιο δικτύου σχολείων, δεξαμενών σκέψης και μέσων ενημέρωσης.
Ως κληρικός με κρατική άδεια στάλθηκε στην παραλιακή πόλη της Σμύρνης τη δεκαετία του 1960 και άρχισε να αναπτύσσει τη βάση του. Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου ίδρυσε και χρηματοδότησε ένα δίκτυο διαμερισμάτων που ονομάστηκαν «φάροι», όπου κήρυσσε σε νέους, σπέρνοντας τους πρώτους σπόρους της αυτοκρατορίας του που μοιάζει με λατρεία.
Γνωστός στους οπαδούς του ως Hoca efendi (κύριος ιεροκήρυκας), ο Γκιουλέν συνέχισε να χτίζει μια σταθερή βάση υποστηρικτών, σχηματίζοντας την αίρεση και το βασικό της στέλεχος, που ονομάστηκε Hizmet Hareketi (Κίνημα Υπηρεσίας). Μέχρι τη δεκαετία του 1990, μέλη που εκπαιδεύονταν στους φάρους είχαν αρχίσει να βρίσκουν θέσεις σε κρατικά ιδρύματα.
Αν και τελούσε υπό το άγρυπνο βλέμμα του τουρκικού στρατού, ο Γκιουλέν προσπάθησε να διατηρήσει στενές σχέσεις με τους πολιτικούς και τον επιχειρηματικό κόσμο.
Μετά την κατάρρευση της Σοβιετικής Ένωσης ίδρυσε σχολεία σε τουρκικές χώρες, Βαλκάνια και Αφρική. Ενώ τα ιδιωτικά σχολεία του παρήγαγαν χιλιάδες αποφοίτους κάθε χρόνο, το κίνημα μπόρεσε να αποκτήσει τον έλεγχο εταιρειών σε διάφορους τομείς, συμπεριλαμβανομένων των τροφίμων, της υγείας, της εκπαίδευσης και των μέσων ενημέρωσης, χάρη στις ετήσιες συνεισφορές των οπαδών του.
Προς το τέλος της δεκαετίας, ωστόσο, οι τουρκικές αρχές επιβολής του νόμου ετοίμασαν μια έκθεση που αποκάλυπτε την επιρροή του κινήματος στον κρατικό μηχανισμό, που οδήγησε σε έρευνα από έναν εισαγγελέα που κατηγόρησε τον Γκιουλέν «ότι προσπαθεί να δημιουργήσει ένα θεοκρατικό κράτος». Έτσι, στις 21 Μαρτίου 1999, ο Γκιουλέν έφυγε από την Τουρκία για τις ΗΠΑ — για να μην επιστρέψει ποτέ ξανά.
Λίγο αργότερα, η άνοδος του Ερντογάν στην εξουσία το 2003 έδωσε στο κίνημα του Γκιουλέν την ευκαιρία να αποκαλύψη την πολιτική του επιρροή. Ο νέος πρωθυπουργός δεν είχε επιρροή στον κρατικό μηχανισμό και ο Γκιουλέν χρειαζόταν τον Ερντογάν για να βοηθήσει στην εξάπλωση του κινήματος – ή, όπως ο ίδιος ο Γκιουλέν φέρεται να είπε σε ένα από τα κηρύγματά του από εκείνη την εποχή, να «χυθεί στις αρτηρίες του κράτους».
Το δεξί χέρι του Ερντογάν
Αλλά τη δεκαετία του 2010, αφού τα κοσμικά τμήματα του τουρκικού στρατού και της δικαιοσύνης είχαν εκκαθαριστεί μετά από υποθέσεις όπως π.χ. τις «Ergenekon» και «Βαριοπούλα», οι εντάσεις μεταξύ των στρατοπέδων Γκιουλέν και Ερντογάν πλησίασαν στο οριακό σημείο.
Το σημείο καμπής ήρθε τον Φεβρουάριο του 2012, όταν ένας εισαγγελέας ζήτησε από τον Χακάν Φιντάν, τότε επικεφαλής της Εθνικής Οργάνωσης Πληροφοριών, να καταθέσει στο δικαστήριο για δεσμούς μεταξύ της υπηρεσίας και του Εργατικού Κόμματος του Κουρδιστάν (PKK).
Η κίνηση στον Φιντάν, το δεξί χέρι του Ερντογάν εκείνη την εποχή, εκλήφθηκε ως ευθεία επίθεση στον ίδιο τον πρωθυπουργό. «Είναι το κλειδωμένο μου κουτί. Είναι το κλειδωμένο κουτί της Τουρκικής Δημοκρατίας. Το κλειδωμένο κουτί του μέλλοντος της Τουρκίας», είπε ο Ερντογάν και διέταξε τον Φιντάν να μην καταθέσει.
Στη συνέχεια, τον Δεκέμβριο του 2013, η αστυνομία της Κωνσταντινούπολης συνέλαβε έναν επιχειρηματία, δημάρχους και διάφορους γιους υπουργών της κυβέρνησης με κατηγορίες για δωροδοκία και διαφθορά. Ενοχοποιήθηκε και ο γιος του Ερντογάν, Μπιλάλ.
Ο Ερντογάν απέρριψε τις συλλήψεις ως «βρώμικη επιχείρηση», ενώ το κυβερνών ΑΚ Κόμμα ξεκίνησε πόλεμο με τον άλλοτε στενό του σύμμαχο Γκιουλέν, θεωρώντας τον υπεύθυνο για τις αστυνομικές επιχειρήσεις και αποκαλώντας το κίνημά του «παράλληλη δομή».
Τέλος, μετά την απόπειρα πραξικοπήματος κατά του Ερντογάν το 2016 – κατά την οποία σκοτώθηκαν περίπου 300 άνθρωποι και στρατιωτικοί βομβάρδισαν το τουρκικό κοινοβούλιο – το κίνημα Γκιουλέν κατηγοριοποιήθηκε ως Τρομοκρατική Οργάνωση.
Ο Soner Çağaptay, από το Ινστιτούτο της Ουάσιγκτον για την Πολιτική της Εγγύς Ανατολής, πιστεύει ότι ο Γκιουλέν και το κίνημά του προκάλεσαν τη μεγαλύτερη ζημιά στην τουρκική δημοκρατία το 2008, όταν οι εισαγγελείς ισχυρίστηκαν ότι το τουρκικό βαθύ κράτος σχεδίαζε πραξικόπημα.
«Χρησιμοποιούσαν αυτόν τον ισχυρισμό για να υποκλέψουν και να εκφοβίσουν δημοσιογράφους και ακτιβιστές της κοινωνίας των πολιτών. Λιγότερο από μια δεκαετία αργότερα, το κίνημα πραγματοποίησε τη δική του αποτυχημένη απόπειρα πραξικοπήματος προκαλώντας το θάνατο εκατοντάδων Τούρκων αμάχων», είπε.
Έξαλλος Ερντογάν
Στη συνέχεια, ο Ερντογάν κάλεσε τις ΗΠΑ να εκδώσουν τον Γκιουλέν και η άρνηση της Ουάσιγκτον να το πράξει έγινε σημαντική πηγή διαμάχης μεταξύ των δύο χωρών. Ο Τσαγαπτάι πιστεύει ότι ο θάνατος του Γκιουλέν θα μπορούσε να αφαιρέσει ένα μεγάλο διπλωματικό αγκάθι.
Ο Soli Özel, ανώτερος λέκτορας στο Πανεπιστήμιο Kadir Has στην Κωνσταντινούπολη, συμφώνησε ότι ο θάνατος του κληρικού μπορεί να σημαίνει έναν λιγότερο πονοκέφαλο για το καθεστώς του Ερντογάν στο εσωτερικό. Ωστόσο, πρόσθεσε ότι το δίκτυο του Γκιουλέν θα μπορούσε να συνεχίσει να προκαλεί προβλήματα στο εξωτερικό, δεδομένου του αποτελεσματικού δικτύου του στις ΗΠΑ.
Μετά τον θάνατο του Γκιουλέν, ο Φιντάν, τώρα υπουργός Εξωτερικών, ορκίστηκε να συνεχίσει να μάχεται ενάντια στο κίνημα: «Ο αρχηγός αυτής της σκοτεινής οργάνωσης είναι νεκρός. Η αποφασιστικότητά μας στην καταπολέμηση της τρομοκρατίας παραμένει συνεχής. Η είδηση του θανάτου του δεν θα μας οδηγήσει σε εφησυχασμό», δήλωσε σε συνέντευξη Τύπου στην Άγκυρα αυτή την εβδομάδα. Το ερώτημα τώρα είναι «οι Γκιουλενιστές θα ανακάμψουν;».
