Gentjan Sula: Η επιχειρηματικότητα συναντά την πολιτιστική ποικιλομορφία
Ο Gentjan Sula, ένας από τους πιο καινοτόμους επιχειρηματίες στα Βαλκάνια, συνδυάζει την πολιτιστική κληρονομιά της περιοχής με τη σύγχρονη επιχειρηματική στρατηγική. Στη συνέντευξη που παραχώρησε στο Fortune Greece, με αφορμή την πρώτη επιχειρηματική αποστολή του Ελληνοαλβανικού Βιομηχανικού, Εμπορικού και Επαγγελματικού Σωματείου στην Αλβανία, αναδεικνύει πώς ο βαλκανικός πολιτισμός – ένα μωσαϊκό ταυτότητας και διαφορετικότητας – μπορεί να μετατραπεί σε στρατηγικό πλεονέκτημα για τη βιώσιμη ανάπτυξη.
Με ισχυρή παρουσία στον τομέα των ακινήτων και μια ομάδα σχεδόν 1.000 ατόμων, ο κ. Sula μοιράζεται τις αρχές και τις αξίες που καθοδηγούν τα έργα του: αγάπη, ταυτότητα και σεβασμός στην παράδοση.
Κύριε Sula, έχετε δημιουργήσει μια πραγματική επιτυχία στον τομέα των ακινήτων, επεκτείνοντας την τεχνογνωσία και τις στρατηγικές σας με εντυπωσιακό τρόπο τις τελευταίες δεκαετίες. Συνδυάζετε απλά υλικά με ευφυή σχεδιασμό και συχνά δημιουργείτε δικά σας στυλ. Ποιο είναι το μυστικό της επιτυχίας σας;
Στο σύγχρονο παγκόσμιο οικονομικό και κοινωνιολογικό περιβάλλον, το δίλημμα της ισορροπίας μεταξύ πνευματικών και υλικών αξιών είναι κοινό για όλους. Από τη μικρή μου βαλκανική χώρα, που αποτελεί τη βάση κατανόησής μου για αυτές τις προκλήσεις, όλα φαίνονται ταυτόχρονα περίπλοκα και απλά. Τα Βαλκάνια, μέσα από τις συνεχείς αλλαγές τους, έχουν αναπτύξει αυτό που συχνά αποκαλείται «βαλκανική αφέλεια» – μια φιλοσοφική προσέγγιση στις προκλήσεις της εποχής μας. Η ταυτότητα και η αγάπη υπήρξαν οι πυλώνες που καθοδηγούν την αντιμετώπιση αυτών των προκλήσεων. Η απλή αλλά ουσιαστική κατανόηση, κληρονομιά των Βαλκάνιων προγόνων μου, διαμόρφωσε τη δημιουργική μου ζωή και την επαγγελματική μου πορεία.
Πιστεύω ότι ακόμα και τα πιο απλά προϊόντα πρέπει να ενσωματώνουν «εννοιολογικές και φιλοσοφικές αξίες», να έχουν μια ταυτότητα και να εμπνέονται από την αγάπη. Όπως οι Βαλκάνιες μητέρες, που με φροντίδα και μοναδικότητα δημιουργούσαν τον καλύτερο μπουρέκι για την οικογένειά τους, έτσι κι εγώ εφαρμόζω αυτή τη φιλοσοφία στα σπίτια μου. Η αρχική ιδέα για μοντέρνα μινιμαλιστικά σπίτια ήταν ενδιαφέρουσα, αλλά οι υψηλές τιμές τα καθιστούσαν απρόσιτα για την κοινότητά μου. Έτσι, στράφηκα σε μια νέα προσέγγιση: συνδυάζοντας αγάπη και ταυτότητα, δημιούργησα σπίτια που βασίζονται σε τοπική τεχνολογία για να είναι οικονομικά προσιτά. Κάθε σπίτι είναι μοναδικό σε σχεδιασμό, αντικατοπτρίζει την τοπική συναισθηματική ταυτότητα και γίνεται αντικείμενο θαυμασμού από τις οικογένειες που ζουν σε αυτό.
Η ανάπτυξη συχνά προτάσσει αριθμούς εις βάρος της ηθικής. Για μένα, η ηθική της δημιουργίας εννοιολογικής και συναισθηματικής αξίας είναι εξίσου σημαντική με την οικονομική αξία. Η ανάπτυξη δεν πρέπει να καταστρέφει, αλλά να αναδεικνύει και να τιμά τις παραδοσιακές αξίες. Οι νέες αστικές αναπτύξεις δεν πρέπει να είναι απρόσωπες και μονότονες, σχεδιασμένες αποκλειστικά για αισθητική. Τα σπίτια μου προσφέρουν χώρους που σέβονται την οικογένεια, ενισχύουν την κοινότητα και προάγουν την ανθρώπινη αλληλεπίδραση.
Οι γειτονιές μου είναι σχεδιασμένες με επίκεντρο την κοινότητα. Οι αποστάσεις μετρούνται σε βήματα, όχι σε μέτρα, και κάθε σπίτι συνδέεται με ένα δέντρο, σύμβολο σύνδεσης και ανάπτυξης. Τα πάρκα φιλοξενούν ζώα και ψάρια, ενώ χρησιμοποιούμε κεραμικές φωλιές για πουλιά αντί για χημικά απωθητικά εντόμων. Αυτοί οι σχεδιασμοί όχι μόνο προστατεύουν τη φύση, αλλά δημιουργούν και χώρους όπου οι οικογένειες και τα ζευγάρια μπορούν να απολαύσουν όμορφες στιγμές.
Στο έργο μου Kodra e Diellit 2, τα σπίτια ονομάζονται «Verandas», και η φιλοσοφία μου εστιάζει στην εμπειρία ζωής που προσφέρουν, πέρα από την απλή πώληση κατοικιών. Αυτή η προσέγγιση εξασφαλίζει ότι κάθε σπίτι δεν είναι απλώς ένα προϊόν, αλλά μια σύνθεση ταυτότητας, κοινότητας και συναισθημάτων.
Διατηρείτε μια αφοσιωμένη ομάδα που αριθμεί σχεδόν 1000 άτομα. Πόσο δύσκολο είναι να βρείτε και να διατηρήσετε ταλέντα στον κατασκευαστικό τομέα; Είναι ολοένα και πιο δύσκολο;
Η διατήρηση μιας ομάδας που αριθμεί σχεδόν 1.000 άτομα στον κατασκευαστικό τομέα είναι μια απαιτητική πρόκληση, ειδικά σε μια βαλκανική χώρα. Από την αρχή, η στρατηγική μας στόχευε στη δημιουργία μιας εταιρείας που βασίζεται σε εργατικό δυναμικό, μηχανικούς και σχεδιαστές, αντί να εξαρτάται από τις ανταγωνιστικές τιμές των υπεργολάβων. Αυτό το μοντέλο μας βοήθησε να χτίσουμε μια σταθερή βάση και να εξασφαλίσουμε υψηλή ποιότητα και αποδοτικότητα.
Η ενσωμάτωση μεγάλου αριθμού εργαζομένων απαιτεί ισχυρή ηγεσία και βαθιά εκτίμηση για τη συνεισφορά του καθενός. Με τα χρόνια, καταφέραμε να δημιουργήσουμε ένα περιβάλλον όπου οι εργαζόμενοι νιώθουν ότι εκτιμώνται και αποτελούν μέλος μιας ευρύτερης οικογένειας. Η αναγνώριση της δουλειάς των συναδέλφων είναι εξίσου σημαντική με τον μισθό. Αυτό το μοντέλο έχει αποδειχθεί αποτελεσματικό και μας επιτρέπει να αναπτυσσόμαστε, παρά τις δυσκολίες.
Σήμερα, η διατήρηση εργατικού δυναμικού είναι πιο δύσκολη από ποτέ, κυρίως λόγω της κρίσης στην αγορά εργασίας, ιδιαίτερα στις χώρες της Βόρειας και Δυτικής Ευρώπης. Η πανδημία COVID-19 επιδείνωσε την κατάσταση, καθώς οι κοινωνικές παρεμβάσεις σε αυτές τις χώρες ενίσχυσαν τη ζήτηση για εργασία, μετατρέποντας το εργατικό δυναμικό σε πολιτικό και οικονομικό κεφάλαιο. Αυτό το φαινόμενο επηρεάζει τόσο τις χώρες που προσελκύουν εργαζομένους όσο και εκείνες που τους χάνουν, διαταράσσοντας τη σταθερότητα και τη βιωσιμότητα των κοινωνιών.
Οι βαλκανικές χώρες, όπως η Αλβανία και το Κόσοβο, απειλούνται ιδιαίτερα από αυτές τις εξελίξεις. Επίσης, η Ελλάδα αντιμετωπίζει παρόμοιες προκλήσεις. Στην Αθήνα, για παράδειγμα, το κόστος πρόσληψης επαγγελματιών σε ορισμένους τομείς είναι υψηλότερο ακόμη και από το Ηνωμένο Βασίλειο. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι η χώρα δεν μπορεί να παράγει αρκετά αποδοτικό εργατικό δυναμικό μέσω της εκπαίδευσης και της τοπικής αγοράς, αναγκάζοντάς την να “αγοράζει” πίσω αυτή την ενέργεια από τη Δυτική Ευρώπη.
Αυτή η κατάσταση δεν αποτελεί βιώσιμη ανάπτυξη. Ενώ οι κοινωνίες μας κερδίζουν πελάτες, χάνουν δημιουργικότητα και αποδοτικότητα. Μακροπρόθεσμα, αυτό υπονομεύει τη διατήρηση της εθνικής και κοινωνικής ταυτότητας, κάτι που είναι θεμελιώδες για τη σταθερότητα και τη βιωσιμότητα μιας ενωμένης Ευρώπης. Αν συνεχιστεί αυτή η τάση, οι μικρότερες οικονομίες κινδυνεύουν να μετατραπούν σε εποχικές κοινωνίες που αδυνατούν να προσφέρουν βασικές υπηρεσίες, όπως εκπαίδευση και υγεία. Αυτό θα μπορούσε να οδηγήσει σε απώλεια της μοναδικής πολιτιστικής ποικιλομορφίας που αποτελεί τη βάση μιας βιώσιμης Ευρώπης.
Τα σπίτια μου προσφέρουν χώρους που σέβονται την οικογένεια, ενισχύουν την κοινότητα και προάγουν την ανθρώπινη αλληλεπίδραση.
Στη διαδρομή σας στον επιχειρηματικό κόσμο έχετε περάσει από διάφορες φάσεις. Ποιες θα ξεχωρίζατε ως καθοριστικές στιγμές, γεγονότα και αποφάσεις;
Στη διαδρομή μου στον επιχειρηματικό κόσμο, έχω περάσει από πολλές φάσεις, με κάποιες να ξεχωρίζουν ως καθοριστικές. Όταν εξετάζουμε την τυπική πορεία μιας επιχείρησης – από την εκκίνηση και την ωρίμανση μέχρι την περιφερειακή επέκταση και τη διεθνοποίηση – προκύπτουν συχνά πολύπλοκες και προσωπικές αφηγήσεις.
Μια από τις πιο δύσκολες στιγμές μου ήταν η συναισθηματική πάλη να δώσω προτεραιότητα στην επιβίωση της νέας μου οικογένειας έναντι του πάθους μου για τη θεωρητική φυσική. Αν και ολοκλήρωσα το μεταπτυχιακό μου στον τομέα με εξαιρετικά αποτελέσματα, αναγκάστηκα να αλλάξω κατεύθυνση. Το όνειρό μου να γίνω θεωρητικός φυσικός ήταν βαθιά ριζωμένο μέσα μου, και η αλλαγή πορείας δεν ήταν εύκολη. Ακόμα και σήμερα, βρίσκω παρηγοριά στα βιβλία θεωρητικής φυσικής, τα οποία αποτελούν πηγή έμπνευσης για μένα.
Το 1997 υπήρξε καθοριστικό έτος. Προτεραιότητά μου ήταν να προστατεύσω τόσο την οικογένειά μου όσο και την επιχείρησή μου από την αστάθεια που προκάλεσε η κατάρρευση του κράτους. Παράλληλα, βρέθηκα αντιμέτωπος με τη διαφθορά και πήρα τη δύσκολη απόφαση να διατηρήσω την ακεραιότητά μου, ακόμη κι αν αυτό σήμαινε απώλεια επιχειρηματικών ευκαιριών. Αυτή η στάση με ώθησε να επικεντρωθώ στη διεθνοποίηση, η οποία ενίσχυσε την αξιοπιστία μου και έδωσε πρόσθετη αξία στις αρχές μου.
Επιπλέον, η οικοδόμηση εμπιστοσύνης στις διεθνείς αγορές, συχνά σε περιβάλλοντα που αντιμετωπίζουν τον ρατσισμό και τις προκαταλήψεις, ήταν μια από τις μεγαλύτερες προκλήσεις μου. Σε κάθε βήμα αυτής της διαδρομής, με συνόδευσαν άνθρωποι που με εμπιστεύτηκαν και εργάστηκαν μαζί μου, προσδίδοντας πραγματική αξία στις προσπάθειες και τις αποφάσεις μας.
Πρόσφατα φιλοξενήσατε μια εξαιρετικά επιτυχημένη διμερή επιχειρηματική εκδήλωση στο Art Hotel στα Τίρανα, με τη συμμετοχή διακεκριμένων Αλβανών και Ελλήνων επιχειρηματιών. Υπήρξαν στιγμές που ξεχωρίσατε ή βασικά συμπεράσματα που αποκομίσατε;
Υπάρχει έντονη συναισθηματική φόρτιση όταν βρίσκονται λύσεις τόσο κοντά στην πατρίδα, οι οποίες προωθούν την αμοιβαία επιχειρηματικότητα. Είναι ιδιαίτερα σημαντικό να νιώθει κανείς ότι η «γλώσσα» των επιχειρηματικών συμφερόντων μπορεί να συνδέεται τόσο στενά με τη συναισθηματική συμβατότητα που μοιραζόμαστε ως δύο έθνη, με κοινές γεωγραφικές, ιστορικές και πολιτισμικές ρίζες. Όταν η επιχειρηματικότητα γίνεται προέκταση αυτών των γεωγραφικών και ιστορικών συνδέσεων, τότε το δυναμικό για ανάπτυξη μοιάζει πραγματικά τεράστιο.
Αυτή η αρμονία δημιουργεί νέες ευκαιρίες συνεργασίας και ανάπτυξης, ενδυναμώνοντας τις σχέσεις μεταξύ των κοινοτήτων και συμβάλλοντας σε ένα πιο φωτεινό μέλλον και για τις δύο χώρες.
Η αρχιτεκτονική στα Βαλκάνια συνδυάζει διεθνή πρότυπα με τοπικά στοιχεία, δημιουργώντας μοναδικές και ζωντανές κατασκευές που αντανακλούν την ιστορική ποικιλομορφία της περιοχής.
Έχετε κάποιες συμβουλές για Έλληνες επιχειρηματίες που εξετάζουν επενδύσεις και επέκταση στην Αλβανία;
Όταν οι Έλληνες επιχειρηματίες εξετάζουν την επέκταση και τις επενδύσεις στην Αλβανία, είναι σημαντικό να δώσουν έμφαση στους πολιτιστικούς και πνευματικούς δεσμούς που ενώνουν τις δύο χώρες. Αντί να επικεντρώνονται σε άμεσα αποτελέσματα, θα πρέπει να στοχεύουν στη δημιουργία προϊόντων και υπηρεσιών που ανταποκρίνονται στις ανάγκες και τις προσδοκίες της τοπικής αγοράς. Παρόλο που η αλβανική αγορά δεν είναι μεγάλη, προσφέρει εξαιρετικές ευκαιρίες για καινοτομία και δημιουργικότητα, συμβάλλοντας στην ευημερία των επόμενων γενεών.
Ο σεβασμός για την τοπική αγορά είναι κρίσιμος, καθώς η παραμέλησή του μπορεί να υπονομεύσει την ταυτότητα και των δύο αγορών, περιορίζοντας τη δημιουργικότητα των νέων. Η Αλβανία είναι φιλόξενη προς τις ελληνικές επιχειρήσεις, όπως και η Ελλάδα προς τους Αλβανούς. Η παρουσία σε αυτές τις αγορές δεν αποτελεί απλώς επιχειρηματική επιλογή, αλλά μια απαραίτητη στρατηγική για την επίτευξη βιώσιμης ανάπτυξης.
Η επέκταση στην Αλβανία δεν είναι μόνο μια επιχειρηματική κίνηση αλλά και μια ευκαιρία για αμοιβαία ανάπτυξη. Αναγνωρίζοντας και τιμώντας τη μοναδικότητα κάθε έθνους, οι εταιρείες μπορούν να συμβάλουν στη δημιουργία ενός ισχυρού και πλούσιου πολιτιστικού και οικονομικού ιστού, εξασφαλίζοντας παράλληλα μια διαχρονική και ισορροπημένη ανάπτυξη.
Με ενέπνευσε ιδιαίτερα η ιδέα να μετατρέψουμε τον βαλκανικό μας πολιτισμό σε ένα στρατηγικό επιχειρηματικό πλεονέκτημα και βάση για συνεργασίες τα επόμενα χρόνια. Μπορείτε να αναπτύξετε τα χαρακτηριστικά αυτής της προσέγγισης;
Αυτή η ιδέα μπορεί να προσεγγιστεί από δύο οπτικές:
- Πρώτη οπτική: Η δύναμη του Βαλκανικού Πολιτισμού
Ο βαλκανικός πολιτισμός είναι σαν ένα μωσαϊκό, γεμάτος έντονες ατομικότητες και ποικιλομορφία. Στη σύγχρονη εποχή, η στρατηγική των επιχειρήσεων επαναπροσδιορίζεται. Η ψηφιοποίηση, ο καταναλωτισμός και η τεχνητή νοημοσύνη έχουν οδηγήσει σε ομογενοποίηση των αγορών και των αξιών, δημιουργώντας παγκοσμιοποιημένα προϊόντα. Όμως, αυτή η ομογενοποίηση απαιτεί μια ιδιαίτερη ενέργεια: ταυτότητα και ποικιλομορφία.
Σήμερα, η τεχνητή νοημοσύνη καλύπτει ανάγκες με μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα και οικονομία. Ό,τι μπορεί να αναλυθεί σε διαδικασίες ή να τυποποιηθεί, χάνει την αξία του, ενώ τα προϊόντα που βασίζονται σε ταυτότητα και μοναδικότητα αποκτούν μεγαλύτερη σημασία. Τα Βαλκάνια διαθέτουν αυτά τα χαρακτηριστικά σε αφθονία. Παρότι η ιστορική έλλειψη ανάπτυξης είχε επισκιάσει αυτό το πλεονέκτημα, η ευρωπαϊκή ολοκλήρωση και η ψηφιοποίηση έχουν βοηθήσει στην ανάδειξή του. Τα Βαλκάνια συνδυάζουν πολιτιστική ποικιλομορφία, ιδέες και μια ισχυρή επιθυμία για ανάπτυξη.
- Δεύτερη οπτική: Οι αναπτυξιακές ευκαιρίες
Τα Βαλκάνια είναι πλέον ένας από τους πιο υποσχόμενους κόμβους ανάπτυξης στην Ευρώπη. Οι ταχέως αναπτυσσόμενες τεχνολογίες έχουν καταστήσει την περιοχή πεδίο εφαρμογής σύγχρονων ευρωπαϊκών έργων, όπως σιδηροδρομικές υποδομές, τουρισμός, βιομηχανία τροφίμων και ακίνητα.
Η αρχιτεκτονική στα Βαλκάνια συνδυάζει διεθνή πρότυπα με τοπικά στοιχεία, δημιουργώντας μοναδικές και ζωντανές κατασκευές που αντανακλούν την ιστορική ποικιλομορφία της περιοχής. Οι βαλκανικές επιχειρήσεις πρέπει να αξιοποιήσουν αυτά τα χαρακτηριστικά, βρίσκοντας τη θέση τους στις παγκόσμιες αγορές με αξιοπρέπεια.
Αυτό το πρότυπο ανάπτυξης μπορεί να αποτελέσει οδηγό για μια ισχυρή και βιώσιμη παρουσία των Βαλκανίων στον διεθνή επιχειρηματικό χάρτη.
Υπάρχουν σχέδια για τον Όμιλό σας στο άμεσο μέλλον που μπορείτε να μοιραστείτε;
Οι εταιρείες μου έχουν ήδη επιτύχει σημαντική παρουσία στην περιφερειακή αγορά και συνεχίζουν να εξελίσσονται. Η κύρια στρατηγική μας εστιάζει σε νέα έργα, με προτεραιότητες τη στέγαση και τον τουρισμό.
Η «Astrit Development», η εταιρεία μας στην Ελλάδα, έχει καταγράψει εντυπωσιακή πρόοδο τα τελευταία τρία χρόνια. Πλέον, είμαστε έτοιμοι να παρουσιάσουμε στην ελληνική αγορά αναπτυξιακά έργα που θα εισαγάγουν έναν νέο, καινοτόμο τρόπο ανάπτυξης, με επίκεντρο την τέχνη και το design. Αυτά τα έργα θα αποτελέσουν συνεργασία μεταξύ κορυφαίων Ευρωπαίων και Ελλήνων σχεδιαστών, με στόχο να προσφέρουν μια ουσιαστική συνεισφορά στην ελληνική αγορά.
Επιπλέον, έχουμε επενδύσει σημαντικά στις πράσινες πηγές ενέργειας την τελευταία δεκαετία και σχεδιάζουμε να επεκταθούμε περισσότερο σε αυτόν τον τομέα, παρουσιάζοντας πρωτοποριακές ιδέες.
Μια τελευταία σκέψη σας για την έννοια της «ανάπτυξης»;
Ο όρος «Ανάπτυξη» στη σύγχρονη επιχειρηματική γλώσσα χρησιμοποιείται για να περιγράψει σχεδόν κάθε επιχειρηματική δραστηριότητα που, υπό συγκεκριμένες συνθήκες, μετασχηματίζει αυτές τις συνθήκες σε καινοτόμα προϊόντα. Ο όρος φέρει συνήθως θετική χροιά, καθώς προέρχεται από την κοινωνιολογική γλώσσα της θετικής κοινωνικής και πολιτισμικής μεταμόρφωσης.
Η «Ανάπτυξη» βρίσκει εφαρμογή σχεδόν σε κάθε τομέα επιχειρηματικής δραστηριότητας σήμερα: στην αγορά ακινήτων, στη βιομηχανία λογισμικού, στην τεχνολογία, στη μουσική βιομηχανία, και γενικά σε κάθε δραστηριότητα που ορίζει τη δημιουργικότητα μέσω του «developer». Όμως, είναι όντως έτσι;
Όταν χτίζουμε τεράστιες οικιστικές περιοχές δίπλα σε παλιούς οικισμούς που διατηρούν την ταυτότητά τους μέχρι σήμερα, ή όταν παίρνουμε τη διαδικασία εκμάθησης ξένων γλωσσών από παθιασμένους καθηγητές και την μετατρέπουμε σε λογισμικό, ή όταν ψηφιοποιούμε τα σχέδια παθιασμένων αρχιτεκτόνων με φιλοσοφικές και εννοιολογικές αξίες για να φτιάξουμε εφαρμογές σχεδίασης σπιτιών, τότε τι αναπτύσσουμε πραγματικά;
Όταν δημιουργούμε γεωαναφορικά λογισμικά ή αυτόνομα ταξί, αντικαθιστώντας ταλαντούχους οδηγούς που ήξεραν κάθε καμπή μιας πόλης και εξυπηρετούσαν ανθρώπους με γνώση και μεράκι, ή όταν κατασκευάζουμε ένα ξενοδοχείο δίπλα σε έναν ελαιώνα και χρησιμοποιούμε την πράσινη σιλουέτα των δέντρων ως διακόσμηση για το ξενοδοχείο, αλλά παραβλέπουμε τους γεωργούς που συντηρούσαν με πάθος αυτούς τους ελαιώνες για αιώνες, τότε τι ακριβώς σημαίνει «ανάπτυξη»;
Ανάπτυξη δεν σημαίνει απλώς να μεταμορφώνεις κάτι εφαρμόζοντας τους νόμους και πληρώνοντας φόρους, αποκτώντας θέση στην αγορά και μετρώντας κέρδη. Ανάπτυξη σημαίνει να μετασχηματίζεις κάτι, εφαρμόζοντας έναν πιο καθολικό νόμο της ανθρώπινης κοινωνίας: την απόλυτη εκτίμηση για κάθε ταυτότητα, δημιουργώντας μια νέα οντότητα που δεν καταστρέφει την παλιά αλλά διευρύνει τον χώρο των δυνατοτήτων της.
Για να επιβιώσουν αυτές οι ταυτότητες, χρειάζεται υπερηφάνεια – κάτι που δεν μπορεί να επιδοτηθεί.
Εδώ έρχεται η ευθύνη της χρήσης του όρου «developer». Δεν ισχυρίζομαι ότι είμαι διαφορετικός από τους περισσότερους συναδέλφους που μετασχηματίζουν για να δημιουργήσουν προϊόντα. Αλλά είμαι ξεκάθαρος σε αυτό:
Κανένα από τα προϊόντα μου δεν προσφέρει αστική ανάπτυξη αν δεν απαντά στις ερωτήσεις:
- Πού είναι το θέατρο στον χώρο που ανέπτυξα;
- Πού είναι ο καλλιτέχνης και ο τεχνίτης στον χώρο αυτό;
- Πού είναι ο βιολόγος, ο φιλόσοφος και ο στοχαστής σε αυτόν τον χώρο;
- Πού είναι τα παιδιά και τα σχολεία;
- Πού είναι η εθνογραφία και η γλώσσα;
Ας μην ξεχνάμε ότι οι Έλληνες, κατά τα πρώτα 3.000 χρόνια, έθεσαν αυτά τα ερωτήματα και ανέπτυξαν το θέατρο, τη φιλοσοφία, την επιστήμη και τον αθλητισμό. Ας ελπίσουμε ότι η σημερινή γενιά «developers» θα νιώσει την ευθύνη αυτού του μοντέλου ανάπτυξης, το οποίο στα Βαλκάνια έχουμε την τύχη να έχουμε τόσο κοντά μας.
