Έρχεται ο Ντόναλντ Τραμπ: Ποιος θα είναι ο αντίκτυπος στην οικονομία και τις αγορές
Τη Δευτέρα 20 Ιανουαρίου, ο Ντόναλντ Τραμπ θα ορκιστεί 47ος Πρόεδρος των Ηνωμένων Πολιτειών. Σε αντίθεση με πριν από οκτώ χρόνια, η μετάβαση της εξουσίας έχει προετοιμαστεί πολύ καλύτερα. Αυτό θα προσφέρει στον νέο πρόεδρο ένα δυναμικό ξεκίνημα. Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας του, είχε ανακοινώσει μια σειρά μέτρων, αν και – όπως συνηθίζεται με τον Τραμπ– υπάρχουν διαφορετικές και μερικές φορές αντικρουόμενες πληροφορίες.
Σύμφωνα με την Commerzbank, αμέσως με την έναρξη της δεύτερης θητείας του, ο Πρόεδρος Τραμπ πιθανότατα θα ανατρέψει μια σειρά από εκτελεστικά διατάγματα που εξέδωσε ο προκάτοχός του, Τζο Μπάιντεν. Τα εκτελεστικά διατάγματα είναι ένα εργαλείο που χρησιμοποιείται συχνά από τους Αμερικανούς προέδρους όταν δυσκολεύονται να περάσουν τις πολιτικές τους μέσω του Κογκρέσου ή όταν, κατά την άποψή τους, απαιτείται άμεση δράση. Αυτά τα διατάγματα έχουν παρόμοια ισχύ με τους ομοσπονδιακούς νόμους, αλλά – σε αντίθεση με τους νόμους – μπορούν να ακυρωθούν εύκολα από έναν νέο πρόεδρο. Στην αρχή της θητείας του, ο Μπάιντεν επίσης ακύρωσε πολυάριθμα διατάγματα από την πρώτη θητεία του Τραμπ. Έτσι, η αλλαγή κυβέρνησης καθιστά δυνατή την ταχεία αλλαγή πολιτικής σε πολλούς τομείς.
Ο Τραμπ θεωρεί ότι η παράνομη μετανάστευση είναι το πιο πιεστικό πρόβλημα και έχει υποσχεθεί να λάβει άμεσα μέτρα για την αντιμετώπισή της. Σε αυτό το πλαίσιο, είναι πιθανό να αυστηροποιηθούν οι συνοριακοί έλεγχοι. Επιπλέον, θα εκτρέψει κονδύλια από τον αμυντικό προϋπολογισμό προς την ασφάλεια των συνόρων, κηρύσσοντας κατάσταση έκτακτης ανάγκης στα σύνορα.
Ταχείες αποφάσεις αναμένονται επίσης στον ενεργειακό τομέα. Ο Τραμπ πιθανότατα θα ανατρέψει το μορατόριουμ του Μπάιντεν για την έκδοση νέων αδειών εξαγωγής φυσικού αερίου. Επίσης θα χορηγήσει σημαντικά περισσότερες άδειες γεωτρήσεων για εξόρυξη πετρελαίου και φυσικού αερίου σε ομοσπονδιακά εδάφη (το 27% της γης στις ΗΠΑ ανήκει στην ομοσπονδιακή κυβέρνηση· στην Αλάσκα – όπου η παραγωγή πετρελαίου παίζει σημαντικό οικονομικό ρόλο – το ποσοστό φτάνει το 60%). Ωστόσο, η παραγωγή πετρελαίου στις ΗΠΑ βρίσκεται ήδη σε επίπεδο ρεκόρ, οπότε τυχόν επέκταση της παραγωγής θα εξαρτηθεί από τη ζήτηση. Τέλος, ο Τραμπ θα ακυρώσει το μορατόριουμ του Μπάιντεν για νέα έργα γεωτρήσεων σε μεγάλο μέρος της ακτογραμμής των ΗΠΑ. Ωστόσο, αυτό θα είναι αρχικά περισσότερο συμβολική πράξη, καθώς η εξόρυξη ορυκτών καυσίμων δεν πραγματοποιείται επί του παρόντος στις περισσότερες από τις κλειστές περιοχές.
Όπως αναφέρει η γερμανική τράπεζα, είναι πιθανό να επιβληθούν περιορισμοί στις υπεράκτιες ανεμογεννήτριες. Ωστόσο, ο άμεσος αντίκτυπος ενός μορατόριουμ δεν πρέπει να υπερεκτιμάται εδώ. Στις ΗΠΑ, μόνο σχετικά μικρός αριθμός υπεράκτιων αιολικών πάρκων βρίσκεται στο στάδιο του σχεδιασμού, και πολλά έργα έχουν σταματήσει λόγω αυξανόμενου κόστους. Επιπλέον, ο Τραμπ θα μπορούσε να αποφασίσει την απόσυρση των ΗΠΑ από τη Συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή.
… και για τους πρώτους μήνες
Ακόμη και αν οι δασμοί θεωρούνται πανάκεια για τον Τραμπ, πιθανότατα θα χρειαστεί χρόνος πριν επιβληθούν, λόγω του ότι Νόμος του 1930, που επιτρέπει την επιβολή δασμών σε περιπτώσεις αθέμιτων πρακτικών από εταίρους, απαιτεί έρευνα. Θα ήταν ταχύτερο εάν ο Τραμπ κήρυττε κατάσταση εθνικής έκτακτης ανάγκης βάσει του Νόμου για τις Διεθνείς Εξουσίες Οικονομικής Έκτακτης Ανάγκης (IEEPA). Ωστόσο, αυτός ο νόμος δεν έχει εφαρμοστεί ακόμη για δασμούς, και νομικοί βλέπουν τον κίνδυνο ότι αυτή η προσέγγιση θα μπορούσε να εκπέσει στο δικαστήριο.
Μακροπρόθεσμα, ωστόσο, ο Τραμπ, λέει η Commerzbank, είναι πιθανό να επιβάλει δασμούς ή να αυξήσει τους υπάρχοντες και να περιοριστεί σε επιλεκτικές αυξήσεις σε κρίσιμους τομείς. Δεν έχει μόνο αναφέρει την πιθανότητα δασμών για τη μείωση του εμπορικού ελλείμματος των ΗΠΑ, αλλά και ως μοχλό πίεσης για τον περιορισμό της μετανάστευσης και την καταπολέμηση της ροής ναρκωτικών. Επιπλέον, η απειλή υψηλών δασμών αποσκοπεί στο να αποτρέψει τις χώρες των BRICS να αναπτύξουν μια εναλλακτική λύση στο δολάριο ως παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα. Επίσης, οι δασμοί χρησιμοποιούνται στο παρασκήνιο ως εργαλείο στις φαντασιώσεις εξωτερικής πολιτικής του Τραμπ για επέκταση προς τον Καναδά.
Οι απόψεις του Στίβεν Μίραν, τον οποίο ο Τραμπ σκοπεύει να διορίσει επικεφαλής του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων του, υποδεικνύουν την κατεύθυνση που θα ακολουθήσει μακροπρόθεσμα. Στις δημοσιεύσεις του, ο Μίραν έχει συζητήσει τα πλεονεκτήματα ενός γενικού δασμού 20% για τις ΗΠΑ· επί του παρόντος, ο μέσος δασμός είναι μόλις 2,3%. Τελικά, οι δασμοί είναι πιθανό να επηρεάσουν ιδιαίτερα τις εισαγωγές από την Κίνα, ενώ για άλλες χώρες μπορεί να λειτουργήσουν ως μοχλός πίεσης.
Ένα ακόμη ζήτημα για τον Τραμπ είναι η παράταση των φορολογικών ελαφρύνσεων που συμφωνήθηκαν κατά την πρώτη του θητεία και πρόκειται να λήξουν στα τέλη του 2025. Ωστόσο, ένα αντίστοιχο νομοσχέδιο, το οποίο μπορεί επίσης να περιλαμβάνει περαιτέρω μείωση των εταιρικών φόρων, δεν αναμένεται πριν από την άνοιξη.
Ανάπτυξη σε νέο επίπεδο;
Ο Ντόναλντ Τραμπ κληρονόμησε μια ισχυρή αμερικανική οικονομία. Σε αντίθεση με τις άλλες χώρες της G-7, οι ΗΠΑ ανέκαμψαν γρήγορα από την οικονομική ύφεση που προκάλεσε η πανδημία. Το πραγματικό ακαθάριστο εγχώριο προϊόν στις ΗΠΑ ήταν 11,5% υψηλότερο από το τέταρτο τρίμηνο του 2019, δηλαδή αμέσως πριν από την ύφεση.
Από την άλλη, οι οικονομικές δυνατότητες στις ΗΠΑ είναι πιθανό να έχουν εξαντληθεί σε μεγάλο βαθμό, πράγμα που σημαίνει ότι, μεσοπρόθεσμα, η ανάπτυξη θα είναι δυνατή μόνο σύμφωνα με την παραγωγικότητα και την ανάπτυξη του εργατικού δυναμικού. Επί του παρόντος, η δυνητική ανάπτυξη εκτιμάται το πολύ στο 2%, που σημαίνει ότι η μάλλον ισχυρή ανάπτυξη του 2,8% το 2024 είναι απίθανο να συνεχιστεί. Αυτό ισχύει ακόμη περισσότερο δεδομένου ότι μερικά από τα υψηλά ποσοστά ανάπτυξης των τελευταίων ετών οφείλονται στη μετανάστευση, η οποία ήδη μειώνεται αισθητά.
Σύμφωνα με την Commerzbank, η ομάδα του Τραμπ θέλει να ενισχύσει την ανάπτυξη μέσω πολιτικών ενίσχυσης της προσφοράς. Για παράδειγμα, ο Σκοτ Μπέσεντ, ο υποψήφιος για Υπουργός Οικονομικών, υπόσχεται μέσο ρυθμό ανάπτυξης 3% για τα επόμενα χρόνια. Φορολογικές ελαφρύνσεις, ιδιαίτερα στον εταιρικό τομέα, αναμένεται να ενισχύσουν τις επενδύσεις, ενώ εκτεταμένα μέτρα απορρύθμισης στοχεύουν στην απομάκρυνση εμποδίων για την ανάπτυξη. Μια ειδική επιτροπή (Υπουργείο Κυβερνητικής Αποτελεσματικότητας, DOGE) με επικεφαλής τον Έλον Μασκ και τον Βίβεκ Ραμασουάμι πρόκειται να δημιουργηθεί για αυτόν τον σκοπό.
Ωστόσο, η εμπειρία δείχνει ότι τα μέτρα απορρύθμισης χρειάζονται χρόνο για να έχουν αντίκτυπο. Επιπλέον, ορισμένες από τις πολιτικές του Τραμπ, ιδιαίτερα ο αυξημένος προστατευτισμός του, είναι πιο πιθανό να επιβραδύνουν την ανάπτυξη. Επομένως, μια πρόσθετη ώθηση ανάπτυξης είναι απίθανη. Τελικά, τα θετικά και αρνητικά αποτελέσματα της οικονομικής πολιτικής της κυβέρνησης Τραμπ είναι πιθανό να ισορροπήσουν βραχυπρόθεσμα έως μεσοπρόθεσμα, αν και αυτό σημαίνει ακόμη ότι η οικονομία των ΗΠΑ θα επεκταθεί ταχύτερα από τις περισσότερες ανεπτυγμένες χώρες, όπως και τα προηγούμενα χρόνια.
… ή μόνο πληθωρισμός;
Οι πολιτικές του Τραμπ είναι πιθανό να έχουν αντίκτυπο στον πληθωρισμό. Κατά την άποψη της γερμανικής τράπεζας, είναι ρεαλιστικό να υποθέσουμε ότι νέοι δασμοί θα τεθούν σε ισχύ γύρω στα μέσα του 2025, οι οποίοι θα μπορούσαν να αυξήσουν το επίπεδο τιμών κατά περίπου 1 ποσοστιαία μονάδα σε χρονικό ορίζοντα δώδεκα μηνών.
Σημειωτέον, η πρόοδος στη μείωση του πληθωρισμού έχει ήδη σταματήσει. Επειδή ο πληθωρισμός ήταν ισχυρότερος από του αναμενομένου τους τελευταίους μήνες, «αυξάνουμε την πρόβλεψή μας για το 2025 από 2,5% σε 2,8%. Για το 2026, επιβεβαιώνουμε την πρόβλεψή μας για 3,2%, η οποία είναι αρκετά πάνω από τη γενική συναίνεση» γράφει η Commerzbank.
Παράθυρο για μείωση επιτοκίων το 2025
Επί του παρόντος, η Fed φαίνεται να προτιμά μια παύση στις μειώσεις επιτοκίων, καθώς η οικονομία των ΗΠΑ συνεχίζει να αναπτύσσεται δυναμικά και η μείωση του πληθωρισμού έχει σταματήσει. Επιπλέον, η Fed, όπως και όλοι οι άλλοι, περιμένει τα πρώτα συγκεκριμένα μέτρα της νέας κυβέρνησης για να αξιολογήσει τον αντίκτυπό τους στον πληθωρισμό και την ανάπτυξη. Υπό το πρίσμα αυτό, αναμένονται δύο μειώσεις επιτοκίων κατά 25 μονάδες βάσης η καθεμία, αλλά μόνο τον Μάρτιο και τον Ιούνιο (προηγουμένως: Ιανουάριος και Μάρτιος).
Η Fed θα πρέπει να συνεχίσει τις μειώσεις επιτοκίων, καθώς οι δείκτες πληθωρισμού πιθανότατα θα βελτιωθούν σύντομα. Μετρημένος με τον βασικό δείκτη, που εξαιρεί την ενέργεια και τα τρόφιμα, η πίεση στις τιμές δεν έχει μειωθεί σταθερά από το 2022. Αντίθετα, υπήρχαν επαναλαμβανόμενες φάσεις κατά τις οποίες η βραχυπρόθεσμη πίεση στις τιμές αυξανόταν. Μέχρι στιγμής, ο πληθωρισμός πάντα υποχωρούσε ξανά μετά από μερικούς μήνες, και η μείωση του πληθωριστικού ρυθμού συνεχίστηκε.
Αυτό θα μπορούσε να συμβεί και αυτή τη φορά. Ένδειξη ήταν ο ασθενέστερος βασικός δείκτης τον Δεκέμβριο, ο οποίος ανακοινώθηκε αυτή την εβδομάδα και μείωσε ελαφρώς τόσο τη βραχυπρόθεσμη δυναμική όσο και τον ετήσιο ρυθμό. Δεδομένου ότι ο δείκτης αύξησης των μισθών της Fed της Ατλάντα, ίσως ο πιο σημαντικός δείκτης του πληθωρισμού, συνεχίζει να μειώνεται, αυτή η πτωτική τάση στον ετήσιο ρυθμό θα πρέπει να συνεχιστεί και η βραχυπρόθεσμη δυναμική να μειωθεί περαιτέρω. Έτσι δημιουργείται ένα περιορισμένο παράθυρο ευκαιρίας για τη Fed να μειώσει τα επιτόκια πριν ο πληθωρισμός πιθανότατα αυξηθεί ξανά στο δεύτερο εξάμηνο του έτους. Δεδομένου ότι η κεντρική τράπεζα δεν θέλει να ρισκάρει μια ανοιχτή σύγκρουση με τη νέα κυβέρνηση, η οποία σίγουρα πιέζει για μειώσεις επιτοκίων, πιθανότατα θα εκμεταλλευτεί αυτή την ευκαιρία και θα μειώσει το βασικό επιτόκιο κατά 25 μονάδες βάσης τον Μάρτιο και τον Ιούνιο.
Θα δεχθεί η αγορά ομολόγων τα αυξανόμενα ελλείμματα;
Τα τελευταία χρόνια, κανείς στην Ουάσινγκτον δεν ανησυχεί για τα συνεχώς αυξανόμενα εθνικά ελλείμματα. Η φράση «τα ελλείμματα δεν έχουν σημασία» εξακολουθεί να αποτελεί κατευθυντήρια γραμμή της δημοσιονομικής πολιτικής. Η πόλωση της αμερικανικής πολιτικής πιθανότατα παίζει σημαντικό ρόλο σε αυτό: κάνει κάθε κυβέρνηση να εξαντλεί τα δημοσιονομικά περιθώρια, έτσι ώστε, όταν αλλάζει η διοίκηση, η άλλη πλευρά να έχει όσο το δυνατόν λιγότερα κεφάλαια στη διάθεσή της.
Τα τελευταία 20 χρόνια, το έλλειμμα της ομοσπονδιακής κυβέρνησης των ΗΠΑ έχει κατά μέσο όρο 5,6% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος. Στο οικονομικό έτος 2024, έφτασε το 6,7%, παρά το γεγονός πως η οικονομία τελούσε σε πλήρη απασχόληση. Ως αποτέλεσμα, το ποσοστό των δαπανών για τόκους στον προϋπολογισμό των ΗΠΑ συνεχίζει να αυξάνεται, φτάνοντας πρόσφατα πάνω από το 13%. Αυτό φέρνει το ποσοστό δαπανών για τόκους κοντά στα επίπεδα της δεκαετίας του 1980 και του 1990, αν και τα επιτόκια τότε ήταν σημαντικά υψηλότερα (Διάγραμμα 3).
Παρόλα αυτά, ο Ντόναλντ Τραμπ σχεδιάζει εκτεταμένες φορολογικές μειώσεις και αυξημένες δαπάνες. Οι ελπίδες του Έλον Μασκ ότι μέτρα αύξησης της αποδοτικότητας θα μπορούσαν να εξοικονομήσουν 1-2 τρισεκατομμύρια δολάρια ετησίως για τη χρηματοδότηση αυτών των προγραμμάτων είναι απίθανο να υλοποιηθούν. Το μεγάλο ερώτημα, επομένως, είναι αν η αγορά ομολόγων θα συνεχίσει να απορροφά το αυξανόμενο εθνικό χρέος των ΗΠΑ χωρίς αντιδράσεις. Σε ένα περιβάλλον αυξημένων πληθωριστικών κινδύνων και ανεξέλεγκτων ελλειμμάτων, ο κίνδυνος απότομης αύξησης των επιτοκίων αυξάνεται επίσης.
Παρόλο που οι ΗΠΑ έχουν μεγαλύτερα περιθώρια από άλλες χώρες όσον αφορά το χρέος, αυξάνεται ο κίνδυνος ο Ντόναλντ Τραμπ να βιώσει μια «στιγμή Λιζ Τρας», που θα εκτροχιάσει γρήγορα τα σχέδιά του. Βραχυπρόθεσμα, ωστόσο, η κερδοσκοπία σχετικά με τη μείωση των επιτοκίων από τη Fed θα υπερκαλύψει αυτούς τους κινδύνους. Αναμέται ότι η απόδοση του αμερικανικού 10ετούς θα πέσει στο 4,4% μέχρι τα μέσα του 2025 (προηγουμένως: 4,2%). Στη συνέχεια, μια νέα επιτάχυνση του πληθωρισμού θα οδηγήσει την απόδοση στο 5,0% στις αρχές του 2026 (προηγουμένως: 4,4%).
… και τι γίνεται με το δολάριο;
Βραχυπρόθεσμα, το δολάριο αναμένεται να ωφεληθεί κάπως από τις προγραμματισμένες φορολογικές μειώσεις και την απορρύθμιση στις ΗΠΑ, που αυξάνουν την κερδοφορία των επενδύσεων σε πραγματικό κεφάλαιο. Ωστόσο, αν αργότερα γίνει σαφές ότι η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ δεν είναι ανεπηρέαστη από τις πιέσεις του Τραμπ, το δολάριο αναμένεται να εξασθενήσει ξανά και η ισοτιμία ευρώ – δολαρίου (EUR-USD) να ανακάμψει ανάλογα. «Συνεχίζουμε να προβλέπουμε μια ισοτιμία 1,07 για το τέλος του 2025» καταλήγει η Commerzbank.
