Η ΥΓΕΙΑ αλλάζει πλατφόρμα. Η μεγάλη εικόνα και οι προεκτάσεις
Οι τεχνολογικές εξελίξεις συντηρούν τον χορό των deals στην ιδιωτική υγεία αναδεικνύοντας ταυτόχρονα ευκαιρίες για αποτελεσματικότητα και αύξηση της παραγωγικότητας για τα εθνικά συστήματα υγείας σε πολλές χώρες του κόσμου, συμπεριλαμβανομένης της Ελλάδας.
Εξάλλου, το κόστος για φάρμακα και προμήθειες αυξάνεται σε συνθήκες περιορισμένων προϋπολογισμών, με αποτέλεσμα η ενισχυόμενη ζήτηση για ποιοτικές υπηρεσίες να ασκεί πιέσεις σε ιατρικό και νοσηλευτικό προσωπικό, επιπλέον όσων αντιμετωπίζουν από την εφαρμογή των νέων τεχνολογιών και τις κενές θέσεις εργασίας.
Σε αυτό το περιβάλλον οι κολοσσοί της φαρμακοβιομηχανίας επιδιώκουν να αποκτήσουν καινοτόμες εταιρείες βιοτεχνολογίας για να διαφοροποιήσουν τα χαρτοφυλάκιά τους και να αναπτυχθούν. Ενδεικτική είναι η πρόσφατη απόφαση της Johnson & Johnson να εξαγοράσει την εταιρεία κατασκευής νευρολογικών φαρμάκων Intra-Cellular Therapies, αλλά και deals που προηγήθηκαν το 2024, όπως η απόκτηση της Human Immunology Biosciences από την Biogen και η εξαγορά της Morphic από την Eli Lilly. Μεγάλοι παίκτες, όπως Gilead Sciences, Merck, AbbVie, Stryker, Boston Scientific πρωταγωνιστούν στις συμφωνίες, ενώ ενδεικτική είναι επίσης η απόκτηση της Geisler IT Services από την Cantata Health Solutions και της Specialty Networks και της πλατφόρμας της PPS Analytics από την Cardinal Health.
Καθώς οι φαρμακοβιομηχανίες και οι εταιρείες παροχής υπηρεσιών υγειονομικής περίθαλψης συνεχίζουν να αξιολογούν τα χαρτοφυλάκιά τους, η επενδυτική κινητικότητα θα συνεχιστεί με τον ίδιο ρυθμό, σύμφωνα με αναλυτές της Bain & Company (M&A in Healthcare and Life Sciences) που εκτιμούν ότι οι εταιρείες θα διατηρήσουν την εστίασή τους στις συγχωνεύσεις και εξαγορές στους στρατηγικούς τομείς στους οποίους ευθυγραμμίζονται η καινοτομία και οι δυνατότητες για μακροπρόθεσμη ανάπτυξη. Επιταχυντές των συμφωνιών είναι αφενός οι στόχοι των παικτών της αγοράς για βελτίωση της αποτελεσματικότητας και αύξηση μεριδίου αγοράς, και αφετέρου παράγοντες, όπως η γήρανση του πληθυσμού και η ανάκαμψη του ΑΕΠ. Επίσης, σύμφωνα με αναλυτές της Alvarez & Marsal, στους βασικούς μοχλούς των συγχωνεύσεων και εξαγορών στην υγεία περιλαμβάνονται μεταξύ άλλων τα περιουσιακά στοιχεία υψηλής ποιότητας, ο ψηφιακός μετασχηματισμός καθώς και οι online πλατφόρμες υγείας, η Τεχνητή Νοημοσύνη και η μηχανική μάθηση που μεταμορφώνουν τον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης, αλλά και η οικονομική ανάπτυξη και σταθερότητα.
Το 76% των ερωτηθέντων σε έρευνα της KPMG US (Healthcare & Life Sciences Investment Outlook) προβλέπει αυξημένη δραστηριότητα συγχωνεύσεων και εξαγορών το 2025, με το 43% των στελεχών να προβλέπει αύξηση 10% στον όγκο των συναλλαγών.
Σημειώνεται επίσης ότι στην πρόσφατη ετήσια μελέτη «28th Annual Global CEO Survey» της PwC, το 86% των CEOs στις επιχειρήσεις υγείας που πραγματοποίησαν κάποια σημαντική εξαγορά τα τελευταία τρία χρόνια είπαν ότι σχεδιάζουν να πραγματοποιήσουν μία ή περισσότερες εξαγορές στην επόμενη τριετία. Η PwC (Global M&A Trends in Health Industries, 2025 Outlook) εκτιμά ότι υπάρχει ακόμη σημαντικό ενδιαφέρον και από τις κινήσεις του ιδιωτικού κεφαλαίου (private equity), ενώ αναμένεται αύξηση της δραστηριότητας δημόσιων προσφορών (IPO). Στα τέλη του 2024, ένας σημαντικός αριθμός φαρμακευτικών εταιρειών και εταιρειών βιοεπιστημών υπέβαλαν φάκελο στην Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς των ΗΠΑ, υποδεικνύοντας την πρόθεσή τους να εισέλθουν στο χρηματιστήριο το 2025. Επίσης, εκτός των ΗΠΑ, αρκετές ακόμη εταιρείες έχουν υλοποιήσει σχέδια εισαγωγής στο χρηματιστήριο. Ενδεικτικά, η πολωνική εταιρεία ιατρικής διάγνωσης Diagnostyka έκανε ντεμπούτο στο Χρηματιστήριο της Βαρσοβίας τον περασμένο μήνα, ενώ οι μετοχές της BioVersys, κορυφαίας ελβετικής εταιρείας βιοφαρμακευτικών προϊόντων, διαπραγματεύονται εδώ και μερικές εβδομάδες στο χρηματιστήριο SIX Swiss Exchange.
Κίνδυνος ανισοτήτων
Φέτος, αναμένεται για τρίτη συνεχόμενη χρονιά να αυξηθεί με διψήφιο ποσοστό ο αριθμός των ασθενών που στερούνται περίθαλψης
4,5 δισεκατομμύρια άνθρωποι σε όλο τον κόσμο δεν έχουν σήμερα επαρκή πρόσβαση σε βασικές δομές Υγείας.
Σε κρίσιμη καμπή τα δημόσια συστήματα υγείας
Εντωμεταξύ, είναι γεγονός ότι τα συστήματα υγείας βγήκαν εξουθενωμένα από την πανδημία, λειτουργούν με περιορισμένους προϋπολογισμούς και βρίσκονται σε κρίσιμη καμπή. Οι προκλήσεις εντοπίζονται στις προσδοκίες των ασθενών, στις ανισότητες στην πρόσβαση –με πάνω από 4,5 δισ. ανθρώπους στον κόσμο να μην έχουν κάλυψη βασικών υπηρεσιών υγείας– και στο ιατρικό κόστος, που προβλέπεται να αυξηθεί παγκοσμίως σε διψήφιο ποσοστό για τρίτη συνεχή χρονιά. Θα πρέπει επίσης να συνυπολογιστεί η έλλειψη εργαζομένων, που εκτιμάται σε 10 εκατομμύρια μέχρι το 2030.
Αναδύονται ωστόσο και ευκαιρίες. Οι τεχνολογίες Τεχνητής Νοημοσύνης ήδη βοηθούν τους γιατρούς να εντοπίζουν όγκους, κατάγματα, να αξιολογήσουν κινδύνους και να εντοπίζουν πρώιμα σημάδια ασθενειών. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η υγειονομική περίθαλψη είναι κάτω από τον μέσο όρο όσον αφορά την υιοθέτηση της Τεχνητής Νοημοσύνης σε σύγκριση με άλλους κλάδους της οικονομίας, σύμφωνα με την τελευταία λευκή βίβλο του Παγκόσμιου Οικονομικού Φόρουμ (The Future of AI-Enabled Health: Leading the Way), υπάρχουν σημαντικά περιθώρια αξιοποίησης ψηφιακών εργαλείων για τη διαχείριση των προκλήσεων.
Online πλατφόρμες, τεχνητη νοημοσυνη & machine learning μεταμορφώνουν την υγειονομική περίθαλψη.
Καταλύτης ο ψηφιακός μετασχηματισμός και η ιατρική ακριβείας
Αν και στις μέρες μας οι άνθρωποι ζουν περισσότερο λόγω των επενδύσεων για την αντιμετώπιση μολυσματικών ασθενειών, για την ανακάλυψη καινοτόμων θεραπειών και την καλύτερη διαχείριση χρόνιων παθήσεων, εξακολουθούν να υπάρχουν μεγάλες ανισότητες ως προς την πρόσβαση των ασθενών σε φάρμακα και ιατρική φροντίδα, ενώ οι ελλείψεις εργαζομένων επιτείνουν το πρόβλημα. Η Τεχνητή Νοημοσύνη έχει τη δυνατότητα να συμβάλει στη γεφύρωση αυτού του χάσματος.
Για παράδειγμα, το Imperial College του Λονδίνου και το Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου ανέπτυξαν ένα λογισμικό Τεχνητής Νοημοσύνης που διαβάζει τις εξετάσεις εγκεφάλου ασθενών που έχουν υποστεί εγκεφαλικό και εντοπίζει πότε συνέβη το εγκεφαλικό.
Μια πληροφορία που είναι εξαιρετικά κρίσιμη για τη χειρουργική παρέμβαση και τη θεραπεία του ασθενούς. Επίσης, αλγόριθμοι βοηθούν στην ανάλυση αξονικών και μαγνητικών τομογραφιών και ακτινογραφιών, ενώ συστήματα μηχανικής μάθησης και Τεχνητής Νοημοσύνης εντοπίζουν κατάγματα οστών, προβλέπουν ασθένειες πολύ πριν εμφανιστούν συμπτώματα και διευκολύνουν τους γιατρούς στη λήψη αποφάσεων.
Επίσης, πρέπει να σημειωθεί ότι είμαστε στην εποχή της εξατομικευμένης ιατρικής, όπου οι θεραπείες ακριβείας αντιμετωπίζουν πλέον συγκεκριμένες μεταλλάξεις καρκίνου και σπάνιες ασθένειες που βασίζονται αποκλειστικά στον γονιδιακό έλεγχο και την αποκωδικοποίηση των πραγματικών αιτιών της κάθε πάθησης, συμβάλλοντας στην αποτελεσματική, πλήρως στοχευμένη θεραπευτική αντιμετώπισή της.
Ας σημειωθεί επίσης ότι ο ψηφιακός φάκελος υγείας, η διαχείριση ψηφιακών αρχείων και τα διαλειτουργικά συστήματα διευκολύνουν τη συλλογή πληροφοριών για τον ασθενή ώστε να αναπτύσσονται κατάλληλες διαγνώσεις και σχέδια θεραπείας.
Για να αξιοποιήσουν πλήρως τα οφέλη αυτών των τεχνολογιών, τα συστήματα υγείας θα πρέπει να καταστήσουν τον ψηφιακό μετασχηματισμό ζήτημα πρώτης γραμμής. Θα πρέπει να δώσουν έμφαση σε υψηλής ποιότητας και αξιόπιστα δεδομένα τηρώντας προδιαγραφές ασφάλειας έναντι κινδύνων στον κυβερνοχώρο και προστασίας προσωπικών δεδομένων ώστε να αναδειχθούν οι δυνατότητες των ψηφιακών τεχνολογιών, όπως το cloud computing και το GenAI στη βελτίωση της αποτελεσματικότητας.
Σημειώνεται ότι τόσο ο FDA στις Ηνωμένες Πολιτείες, όσο και ο EFSA στην Ευρώπη, καθώς και η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, έχουν θεσπίσει κανονισμούς για τη διαχείριση της αυξανόμενης χρήσης της Τεχνητής Νοημοσύνης στην υγειονομική περίθαλψη, με έμφαση στην ασφάλεια των ασθενών και στον κύκλο ζωής των εργαλείων Τεχνητής Νοημοσύνης.
Οι ελλείψεις και η εξουθένωση των εργαζομένων
Θα πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η Τεχνητή Νοημοσύνη δεν μπορεί να προκαλέσει θετικό αντίκτυπο χωρίς το ανθρώπινο δυναμικό, με τις ελλείψεις που καταγράφονται να αναδύουν σημαντικό κίνδυνο. Η παγκόσμια έλλειψη εργατικού δυναμικού στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης αναμένεται να συνεχιστεί το 2025, ειδικά σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) υπολογίζει έλλειμμα 10 εκατομμυρίων εργαζομένων στον τομέα της υγείας έως το 2030. Οι δυσκολίες στην προσέλκυση εργαζομένων και οι ελλείψεις ταλέντων δείχνουν τον δρόμο στους οργανισμούς προκειμένου να επενδύσουν στο ανθρώπινο δυναμικό και να αναπτύξουν στρατηγικές διατήρησης και δέσμευσης των ανθρώπων.
Αυτή η ανάγκη υπογραμμίζεται και από μια σειρά κινητοποιήσεις σε όλο τον κόσμο. Στα τέλη της περασμένη χρονιάς οι γιατροί στην Ελλάδα βγήκαν στους δρόμους. Με βασικά αιτήματα μαζικές προσλήψεις μόνιμου προσωπικού για να καλυφθούν 45.000 κενές θέσεις στα νοσοκομεία, ανθρώπινα ωράρια, ουσιαστικές αυξήσεις στους μισθούς και δωρεάν υγεία, η Ομοσπονδία Ενώσεων Νοσοκομειακών Γιατρών Ελλάδας (ΟΕΝΓΕ) και η Πανελλήνια Ομοσπονδία Εργαζομένων στα Δημόσια Νοσοκομεία (ΠΟΕΔΗΝ) πραγματοποίησαν πανελλαδική πανυγειονομική κινητοποίηση.
Είχε προηγηθεί παρατεταμένη απεργία νέων γιατρών της Εθνικής Υπηρεσίας Υγείας του Ηνωμένου Βασιλείου (NHS) για υψηλότερες αμοιβές και καλύτερες συνθήκες εργασίας αλλά και κινητοποιήσεις χιλιάδων γιατρών στη Νότια Κορέα, μια χώρα με τις χαμηλότερες αναλογίες γιατρών προς πληθυσμό στον ανεπτυγμένο κόσμο, με αίτημα καλύτερες συνθήκες και λιγότερες ώρες εργασίας.
Τα συστήματα υγείας, είτε δημόσια είτε ιδιωτικά, είναι επιχειρήσεις, όπως σημειώνει έκθεση της Deloitte (2025 global health care outlook) εξηγώντας ότι σε αντίθεση με άλλες επιχειρήσεις που θεωρούν τους υπαλλήλους τους ως περιουσιακά στοιχεία, οι εργαζόμενοι στον τομέα της υγείας μερικές φορές παραβλέπονται στις αποφάσεις διαχείρισης και κατανομής πόρων, ειδικά όταν οι προϋπολογισμοί είναι περιορισμένοι. Ωστόσο, η προτεραιoποίηση της υγείας και της ευημερίας του προσωπικού σε ολόκληρο τον οργανισμό μπορεί να οδηγήσει σε μείωση του κόστους, μειώνοντας παράλληλα την επαγγελματική εξουθένωση και ενισχύοντας την παραγωγικότητα.
Ο περιορισμός του διοικητικού φόρτου πρέπει να αποτελεί προτεραιότητα για τους ηγέτες του συστήματος υγείας. Υπολογίζεται ότι ένα ποσοστό από 15% έως 28% της εργασίας των νοσηλευτών αφορά εργασίες χαμηλής αξίας και οι γιατροί που εργάζονται σε νοσοκομειακές μονάδες εντατικής θεραπείας μπορεί να περνούν μόλις το 15% με 30% του χρόνου τους με ασθενείς, αφιερώνοντας τον υπόλοιπο χρόνο σε διοικητικά καθήκοντα όπως η ενημέρωση των ιατρικών αρχείων και άλλες εργασίες που μπορούν πλέον να αυτοματοποιηθούν. Σύμφωνα με ένα μοντέλο που αναπτύχθηκε από το Κέντρο Λύσεων Υγείας της Deloitte στις ΗΠΑ, η τεχνολογία μπορεί να ελευθερώσει μεταξύ 13% και 21% του χρόνου των νοσηλευτών, που μεταφράζεται σε 240 έως 400 ώρες ετησίως για μία μόνο νοσηλεύτρια. Η έρευνα, πέρα από την χρήση τεχνολογίας για τη μείωση της εργασίας χαμηλής αξίας και τη βελτίωση της παραγωγικότητας, προτείνει επίσης στρατηγικές όπως εκπαίδευση του προσωπικού σχετικά με τις νέες τεχνολογίες και υποστήριξη της υγείας και της ευημερίας του εργατικού δυναμικού.
Οι προσδοκίες των ασθενών και οι προκλήσεις
Είναι ωστόσο ζητούμενο το πώς θα ικανοποιηθούν οι προσδοκίες των ασθενών που προσθέτουν φόρτο και ενισχύουν το στρες των εργαζομένων στον τομέα υγείας, με τους μεγάλους χρόνους αναμονής για ραντεβού με κλινικό γιατρό ή κλινικές εξετάσεις. Για παράδειγμα, στην Ελλάδα ο χρόνος αναμονής στα Τμήματα Επειγόντων Περιστατικών ξεπερνούσε κατά μέσο όρο τις 8 ώρες μέχρι πρόσφατα. Το υπουργείο Υγείας θεωρεί ότι το πρόβλημα συνδέεται συχνά με τον χρόνο που απαιτείται για να ολοκληρωθούν και να αξιολογηθούν οι διαγνωστικές εξετάσεις και γι’ αυτό προωθεί την εξ’ αποστάσεως διάγνωση, που σημαίνει ότι τα νοσοκομεία θα κάνουν συμβάσεις με ακτινολόγους στους οποίους θα αποστέλλουν ηλεκτρονικά τις απεικονιστικές εξετάσεις για γνωμάτευση.
Επίσης, η έλλειψη δομών υγείας και γιατρών σε πολλά ελληνικά νησιά και ορεινές περιοχές στερεί την πρόσβαση ασθενών σε ποιοτικές υπηρεσίες υγείας. Βέβαια, άλλες χώρες αντιμετωπίζουν ακόμη μεγαλύτερα προβλήματα. Για παράδειγμα, σε αγροτικές περιοχές της Ινδίας και της Ινδονησίας, η πλησιέστερη ιατρική μονάδα μπορεί να απέχει αρκετές ώρες και ο προγραμματισμός μιας ιατρικής πράξης μπορεί να διαρκέσει εβδομάδες ή και μήνες. Ο τομέας της υγειονομικής περίθαλψης της Ινδίας υφίσταται ψηφιακό μετασχηματισμό για να καταστήσει τις υπηρεσίες πιο προσβάσιμες και προσιτές.
Τα τελευταία χρόνια, η Τηλεϊατρική επαναπροσδιορίζει την υγειονοµική περίθαλψη και την πρόληψη.
Οι εναλλακτικές της πανδημίας. Από Τηλεϊατρική και gadgets, στο ΑΙ
Όταν οι προσδοκίες των ασθενών δεν ικανοποιούνται, όσοι βασίζονται σε ένα δημόσιο σύστημα υγείας ενδέχεται να έχουν λιγότερη ευελιξία να αλλάξουν γιατρούς σε σύγκριση με όσους έχουν ιδιωτική κάλυψη υγείας ή όσους έχουν τη δυνατότητα να πληρώνουν από την τσέπη τους. Ωστόσο, στην ψηφιακή εποχή οι ασθενείς έχουν πρόσβαση σε ένα αυξανόμενο πλήθος λεπτομερών δεδομένων υγείας κι επιπλέον οι αλληλεπιδράσεις τους με κλάδους που έχουν κάνει μεγάλη πρόοδο στον ψηφιακό μετασχηματισμό όπως το λιανεμπόριο και ο χρηματοοικονομικός κλάδος αυξάνουν τις προσδοκίες τους για τα συστήματα υγείας.
Στο πλαίσιο αυτό εναλλακτικές λύσεις περίθαλψης όπως το virtual health, το νοσοκομείο στο σπίτι ή το retail health, λύσεις που εφαρμόστηκαν πιλοτικά την περίοδο της πανδημίας, κερδίζουν έδαφος αν και ενδέχεται να προσθέσουν κόστος. Η εικονική υγεία (virtual health) έχει τη δυνατότητα να βελτιώσει την προσβασιμότητα και να μειώσει τους χρόνους αναμονής. Σε πιο προηγμένες χώρες, η εικονική υγεία συνδυάζεται με εφαρμογές που συνδέουν τους ασθενείς με ομάδες φροντίδας και άλλα μέρη του οικοσυστήματος υγειονομικής περίθαλψης.
Επίσης, τα τελευταία χρόνια, η Τηλεϊατρική σε συνδυασμό με ψηφιακά εργαλεία όπως συσκευές παρακολούθησης αρτηριακής πίεσης, ανιχνευτές γλυκόζης και συστήματα μετάδοσης δεδομένων, ακόμη και φορητές συσκευές όπως π.χ. τα έξυπνα ρολόγια που παρακολουθούν συνεχώς μετρήσεις όπως ο καρδιακός ρυθμός, η ποιότητα του ύπνου και η σωματική δραστηριότητα, έχουν επαναπροσδιορίσει την υγειονομική περίθαλψη και την πρόληψη. Αυτά τα εργαλεία έχουν βελτιώσει επίσης την πρόσβαση των ασθενών σε αγροτικές ή υποεξυπηρετούμενες περιοχές συνεισφέροντας στη μείωση της πίεσης στα συστήματα υγείας παράλληλα με πολιτικές πρόληψης.
Η πρόληψη βασικός πυλώνας
Σημειώνεται ότι τα εθνικά προγράμματα πρόληψης μετατοπίζουν τις πολιτικές από το παραδοσιακό μοντέλο θεραπείας ασθενειών μετά την ανάπτυξή τους, σε μια προνοητική προσέγγιση για τη διατήρηση της συνολικής υγείας και ευεξίας. Με τον έγκαιρο εντοπισμό των πιθανών κινδύνων, καθίσταται δυνατή η πρόληψη ή ο μετριασμός χρόνιων παθήσεων όπως οι καρδιαγγειακές παθήσεις, ο διαβήτης, η άνοια αλλά και ο καρκίνος. Στην Ελλάδα υλοποιούνται προγράμματα με δωρεάν προληπτικές διαγνωστικές εξετάσεις για τον καρκίνο του μαστού, τον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας, τον καρκίνο του παχέος εντέρου και τον καρδιαγγειακό κίνδυνο. Επιπλέον, δίνεται μεγαλύτερη προσοχή στην ψυχική υγεία. Αλλά και οι εταιρείες εντάσσουν όλο και περισσότερο την προληπτική υγειονομική περίθαλψη όπως και την ψυχική υγεία σε προγράμματα ευεξίας των εργαζομένων, σηματοδοτώντας μια ευρύτερη στροφή προς την προτεραιοποίηση της υγείας σε ένα μακροπρόθεσμο πλάνο ευζωίας.
*Το άρθρο δημοσιεύεται στο νέο τεύχος του Fortune Greece κυκλοφορεί από την Παρασκευή 14/03 στα περίπτερα.
