Οι μεγαλύτερες διαγραφές χρέους στην παγκόσμια ιστορία

Από την αρχαία Βαβυλώνα μέχρι την Ευρώπη της δεκαετίας του 1930, οι διαγραφές χρέους είναι πολύ συνηθέστερες απ’ ότι θα νόμιζε κάποιος παρακολουθώντας τις συζητήσεις σχετικά με το χρέος της Ελλάδας, όπως σημειώνει σε άρθρο της η εφημερίδα The Telegraph.

Μια μικρή χώρα της νότιο-ανατολικής Ευρώπης ανακοίνωσε ένα ευρείας κλίμακας πρόγραμμα διαγραφής χρέους. Όχι, δεν είναι η Ελλάδα, αλλά η Κροατία.

Η κροατική κυβέρνηση πρόκειται να μηδενίσει τις υποχρεώσεις περίπου 60.000 από τους φτωχότερους πολίτες της σε μια προσπάθεια να προσφέρει ένα «νέο ξεκίνημα» στους χρεωμένους χαμηλόμισθους και να αρχίσει η οικονομία να κινείται και πάλι.

Ένα μεγάλο μέρος της τρέχουσας συζήτησης μεταξύ των ευρωπαίων παραγωγών πολιτικής φαίνεται να θεωρεί την ελάφρυνση του χρέους ως το απόλυτο ταμπού. Κι όμως, η πρωτοβουλία μιας κυβέρνησης να ακυρώσει τις υποχρεώσεις των πολιτών της, ή η συγχώρεση ενός κυρίαρχου κράτους από τους πιστωτές του δεν είναι τόσο πρωτοφανείς κινήσεις όσο νομίζουμε.

Στη σημαντική εργασία τους, ‘This Time is Different: Eight Centuries of Financial Folly’, οι οικονομολόγοι Κάρμεν Ράιναρτ και Κεν Ρογκόφ χαρτογραφούν τη μακρά ιστορία των περιπτώσεων στάσης πληρωμών του δημόσιου χρέους, σημειώνοντας ότι οι αναδιαρθρώσεις και οι διαγραφές έχουν αποτελέσει βασικό συστατικό στοιχείο κάθε μείζονος περιόδου χρηματοπιστωτικής κρίσης.

Με την παραδοχή αυτή κατά νου, ας δούμε μια σύντομη ιστορία του πώς οι πιστωτές και οι οφειλέτες έχουν εμπλακεί στην αποκήρυξη του χρέους από την αυγή της παγκόσμιας ιστορίας μέχρι σήμερα.

Μια Ιουδαίο-Χριστιανική παράδοση

Η διαγραφή του χρέους ανάγεται ιστορικά μέχρι και στην Παλαιά Διαθήκη.

Στον Εβραϊκό Μωσαϊκό Νόμο, κάθε έβδομο Σαββατικό έτος σήμαινε τη διαγραφή όλων των χρεών, καθώς οι πιστωτές ακύρωναν όλες τις υποχρεώσεις των ομοεθνών Ισραηλιτών τους.

Κάθε 49ο έτος (εφτά Σαββατικά έτη) ήταν «Ιωβηλαίο Έτος», κατά το οποίο διακηρυττόταν σε όλη την επικράτεια η απελευθέρωση από κάθε χρέος και υποτέλεια.

Σε αντίθεση με τις σύγχρονες αντιλήψεις περί αγωνίας του οφειλέτη αγωνία, όπου η αδυναμία πληρωμής των χρεών θεωρείται ως αποτέλεσμα ασωτίας ή ατυχίας εκ μέρους του δανειολήπτη, οι ιουδαίο-χριστιανικές παραδόσεις στηρίζονταν στην αρχή ότι τόσο οι πιστωτές όσο και οι οφειλέτες είχαν καθήκον έναντι του Θεού.

Χαρακτηριστικά, στην Καινή Διαθήκη, η Κυριακή Προσευχή (το Πάτερ Ημών) βάζει τους μαθητές να ζητήσουν απ’ το θεό «καὶ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς καὶ ἡμεῖς ἀφήκαμεν τοῖς ὀφειλέταις ἡμῶν».

Τα δάνεια ήταν λιγότερο ένας τρόπος για να βγάλει κάποιος λεφτά και περισσότερο ένα μέσο για να βοηθήσει τον συνάνθρωπό του. Δεδομένου ότι όλος ο εγκόσμιος πλούτος και η περιουσία ανήκε τελικά στον Θεό, τα δικαιώματα ενός πιστωτή έναντι ήταν προσωρινά και όχι απόλυτα.

Σπάζοντας πλάκες στη Βαβυλώνα

Μια από τις πιο διάσημες διακηρύξεις της αρετής της διαγραφής χρέους προέρχεται από την αρχαία Βαβυλώνα (το σημερινό Ιράκ).

Το 1792 π.Χ., ο βασιλιάς Χαμουραμπί της Βαβυλώνας συγχώρεσε τα χρέη όλων των πολιτών έναντι της κυβέρνησης, υψηλόβαθμων αξιωματούχων, και ευγενών.

Ο Κώδικας του Χαμουραμπί, ο οποίος βρίσκεται σήμερα στο μουσείο του Λούβρου στο Παρίσι, προέβλεπε το εξής:

Αν οποιοσδήποτε έχει ένα χρέος για ένα δάνειο, και μια καταιγίδα καταστρέψει τα σιτηρά, ή η συγκομιδή δεν πάει καλά, ή τα σιτηρά δεν αναπτυχθούν εξαιτίας της έλλειψης νερού, τότε κατά το έτος αυτό ο άνθρωπος αυτός δεν χρειάζεται να δώσει στον πιστωτή του σιτηρά, πλένει την πλάκα χρέους του με νερό, και δεν πληρώνει ενοίκιο για το συγκεκριμένο έτος.

Τα ιωβηλαία του Χαμουραμπί ήταν μέρος μιας μεγάλης σειράς διαγραφών χρεών που εντοπίζονται στη Μεσοποταμία ήδη από το 2400 π.Χ.

Οι ιστορικοί έχουν καταγράψει περίπου τριάντα επεισόδια γενικής διαγραφής χρεών από το 2400 μέχρι το 1400 π.Χ., σημειώνοντας ότι η ατμόσφαιρα τις ημέρες που διαγράφονταν τα χρέη ήταν εορταστική και η περίσταση περιελάμβανε την καταστροφή των πλακών πάνω στις οποίες καταγράφονταν τα χρέη.

Η διάσωση της Ευρώπης από τη Μεγάλη Ύφεση

Η Ευρώπη αναδύθηκε από τη σύγκρουση του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου εν μέσω ύφεσης και πληττόμενη από το χρέος.

Μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1930, πολλές χώρες είχαν ξεκινήσει να εγκαταλείπουν τον χρυσό κανόνα, σε μια προσπάθεια να αναθερμάνουν τις οικονομίες τους χωρίς το βάρος ενός αναχρονιστικού συστήματος συναλλαγματικών ισοτιμιών.

Στα πλαίσια αυτής της διαδικασίας, οι περισσότερες από τις κυβερνήσεις της Ευρώπης είδαν ένα σημαντικό μέρος των υποχρεώσεών τους να διαγράφεται μια για πάντα.

Κατά τη διάρκεια της περιόδου 1932-1939, ο μέσος όρος διαγραφής του χρέους ανήλθε σε 19% της εθνικής παραγωγής στις προηγμένες οικονομίες, σύμφωνα με τους οικονομολόγους Κάρμεν Ράιναρτ και Κριστόφ Τρέσμπετς.

Η διαγραφή χρέους προσέγγισε το 50% και το 40% του ΑΕΠ για τη Γαλλία και την Ελλάδα αντίστοιχα.

Η πλήρης αποπληρωμή ήταν σπάνια· η Φινλανδία υπήρξε η μόνη ευρωπαϊκή χώρα που κατάφερε να τηρήσει όλες τις μεταπολεμικές υποχρεώσεις της.

Το μεταπολεμικό οικονομικό θαύμα της Γερμανίας

Μόνο 16% των ερωτηθέντων Γερμανών σήμερα θεωρούν ότι η Ελλάδα θα πρέπει να γίνει αποδέκτης κάποιας μορφή διαγραφής χρέους από την ευρωζώνη. Το παράδοξο της επιμονής του Βερολίνου εναντίον της ελάφρυνσης του χρέους είναι πραγματικά εντυπωσιακό.

Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, η Συμφωνία Χρέους του Λονδίνου του 1953 οδήγησε στη διαγραφή όλου του εξωτερικού χρέους της Γερμανίας. Το συνολικό ποσό που διαγράφηκε ανερχόταν σε περίπου 280% του ΑΕΠ της περιόδου 1947-53, σύμφωνα με τον ιστορικό Άλμπρεχτ Ριτσλ.

Η ακύρωση, μαζί με την επέκταση του χρονοδιαγράμματος αποπληρωμής του, επέτρεψε στη Γερμανία να επιστρέψει στις χρηματοπιστωτικές αγορές και να γίνει μέρος του ΔΝΤ και της Παγκόσμιας Τράπεζας.

Η συμφωνία του Λονδίνου βοήθησε επίσης να ξεκινήσει η ασύλληπτη εξαγωγική επίδοση της χώρας καθώς η Γερμανία ήταν υποχρεωμένη να εξυπηρετεί το χρέος της μέσω χρημάτων που προέκυπταν από το εξωτερικό εμπόριο.

Σύμφωνα με τα λόγια της ιστορικού Ούρσουλα Ρόμπεκ-Γιασίνσκι, «το οικονομικό θαύμα της Γερμανίας θα ήταν αδύνατο χωρίς τη συμφωνία για το χρέος».

Προς τα πού θα πορευτεί το βουνό του χρέους της Ελλάδας;

Η νέα κυβέρνηση στην Ελλάδα πιέζει για μια σύνοδο για το χρέος όπως αυτή που έσωσε τη Γερμανία από τη μεταπολεμική άβυσσό της. Με το ελληνικό χρέος να ξεπερνά τα 300 δισεκατομμύρια ευρώ, ο κυβερνητικός συνασπισμός υπό την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ θέλει τη μόνιμη διαγραφή του σχεδόν στο μισό. Μέχρι στιγμής, η Τρόικα των πιστωτών δεν φαίνεται να έχει διάθεση να αποδεχτεί αυτό το αίτημα.

Ό, τι και να συμβεί σ’ αυτό το πιο πρόσφατο παιχνίδι ακροσφαλούς πολιτικής μεταξύ πιστωτών και οφειλετών, η ιστορία δείχνει ότι οι μαζικές διαγραφές χρέους δεν είναι ούτε τόσο σπάνιες ούτε τόσο ένα θέμα-ταμπού όσο ίσως νομίζουμε.