Η ζωντανή ιστορία στον χώρο των ελληνικών εκδόσεων

Η ιστορία του δείχνει πως εκτός από οξυμένη σκέψη, δίψα για μεταλαμπάδευση της γνώσης, αλλά και αγάπη για τα βιβλία, διαθέτει και επιχειρηματικό πνεύμα. Ο λόγος για τον Στέφανο Πατάκη, Ιδιοκτήτη του ομώνυμου εκδοτικού οίκου, ο οποίος έπειτα από σαράντα χρόνια επιτυχημένης παρουσίας στον χώρο του βιβλίου, είναι σήμερα ένας από τους πιο ισχυρούς «παίκτες» στον χώρο των εκδόσεων.

Ο ίδιος ξεκίνησε την επαγγελματική του σταδιοδρομία ως καθηγητής φιλόλογος διδάσκοντας για χρόνια σε φροντιστήρια, αλλά και σε εκπαιδευτικά ιδρύματα, όπως η Λεόντειος Σχολή και το Κολέγιο Αθηνών. Δουλεύοντας σκληρά μέσα στην τάξη παράλληλα ασχολήθηκε με τη συγγραφή σχολικών βοηθημάτων για τους μαθητές της Μέσης Εκπαίδευσης – μετέφρασε Αρχαίους Έλληνες και Λατίνους συγγραφείς (Σοφοκλή, Ευριπίδη, Πλάτωνα, Θουκυδίδη, το De Bello Gallico του Καίσαρα και το De viris illustribus urbis Romae του Νέπωτα κτλ.) – και στον τομέα αυτό καθιερώθηκε στην ελληνική αγορά.

«Δούλευα πολύ σκληρά ως καθηγητής και έδινα τον εαυτό μου σε ένα επάγγελμα που είναι δημιουργικό. Η γρήγορη επιτυχία που είχαν τα βοηθήματα που έγραψα, καθώς και οι ανάγκες της ζωής με έστρεψαν στο επάγγελμα του εκδότη. Τα σχολικά βοηθήματα ήταν το πρώτο βήμα και αμέσως μετά τα παιδικά βιβλία. Την εποχή εκείνη τα εκδοτικά πράγματα στους τομείς αυτούς δεν παρουσίαζαν μια ιδιαίτερη εξέλιξη, δεν υπήρχαν καινούριες ιδέες.

Έτσι δουλεύοντας σκληρά με τους συνεργάτες μας, συγγραφείς, εικονογράφους, επιμελητές κτλ., με μια καινούρια έμπνευση και με ερεθίσματα που μας έρχονταν από την παγκόσμια παραγωγή κατορθώσαμε και παρουσιάσαμε κάτι φρέσκο και σημαντικό στον τομέα του σχολικού και παιδικού βιβλίου», αναφέρει ο κ. Πατάκης στο Fortunegreece.com. Η δικαίωση δεν άργησε να έρθει όταν, μαζί με το αναγνωστικό κοινό, τον ανακάλυψαν και οι ήδη καταξιωμένοι συγγραφείς που επέλεξαν να συνεργαστούν μαζί του και να αλλάξουν επαγγελματική στέγη, όπως η Ζωρζ Σαρή. «Η επιχείρηση μεγάλωσε πολύ γρήγορα και σε αυτό πιστεύω ότι συνέβαλαν ιδιαίτερα δύο παράγοντες: πρώτον οι έντιμες σχέσεις που καλλιέργησαν οι Εκδόσεις Πατάκη με όλους τους συνεργάτες τους, πνευματικούς δημιουργούς, εργαζομένους, επιμελητές, συνεργάτες από τον χώρο της παραγωγής, τους πελάτες, τράπεζες κτλ. και δεύτερον η ορθολογική οργάνωση της επιχείρησης τόσο όσο αφορά στις εσωτερικές της δομές όσο και στις ενέργειες marketing και διαφήμισης (εκδηλώσεις, προβολή συγγραφέων κτλ.)».

Πάνω σε αυτή τη βάση χτίστηκε το οικοδόμημα των Εκδόσεων Πατάκη. Ακολούθησαν η λογοτεχνία, το δοκίμιο, οι θεωρητικές και θετικές επιστήμες, μια σειρά μεγάλων λεξικών, πρακτικοί οδηγοί, ενώ τα τελευταία χρόνια εισήλθαν στην ψηφιακή τεχνολογία διαθέτοντας στον κατάλογό τους εξακόσιους σαράντα τρεις τίτλους e-books. Ένα σημαντικό έργο που ετοιμάζεται είναι το Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας, το οποίο αναμένεται να ολοκληρωθεί σε 4 περίπου χρόνια και να κυκλοφορήσει κατ’ αρχάς σε ηλεκτρονική μορφή.

Αρχικά η επιχείρηση λειτουργούσε με την προσωπική εργασία του κ. Στέφανου Πατάκη και της συζύγου του Μελπομένης. Τα πρώτα γραφεία ήταν στην οδό Ακαδημίας 85, στη συνέχεια μεταφέρθηκαν στην οδό Θεμιστοκλέους 31 και κατόπιν στην οδό Νικηταρά 3. Την εποχή εκείνη ιδρύθηκε το κατάστημα διάθεσης των Εκδόσεων Πατάκη στην οδό Εμμ. Μπενάκη 16. Κατόπιν τα κεντρικά γραφεία μεταστεγάστηκαν στην οδό Βαλτετσίου 14 και την εποχή εκείνη ιδρύθηκε η κεντρική ιδιόκτητη αποθήκη στον Ασπρόπυργο, το υποκατάστημα στη Θεσσαλονίκη και το γενικό βιβλιοπωλείο Πατάκη στην οδό Ακαδημίας 65. Τον Μάιο του 2008 τα κεντρικά γραφεία στεγάστηκαν σε ένα νέο ιδιόκτητο πενταώροφο μοντέρνο κτίριο στην οδό Παναγή Τσαλδάρη και ο αριθμός των εργαζομένων είχε φτάσει τους 170, ενώ σήμερα, μετά τα τελευταία χρόνια της κρίσης, μειώθηκε στους 100. Το μερίδιο αγοράς αγγίζει το 9% και στο πελατολόγιο των Εκδόσεων υπάρχουν τρεις χιλιάδες βιβλιοπωλεία.

Το 2011 ήταν η χειρότερη χρονιά

«Το 2008 η εταιρεία εμφάνισε κύκλο εργασιών 17, 83 εκατομμυρίων ευρώ, ενώ το 2011 ήταν αναμφίβολα η χειρότερη χρονιά μας με τον κύκλο εργασιών να υποχωρεί κατά 31%, στα 12,24 εκατομμύρια ευρώ. Ο κόσμος περιόρισε τις αγορές του εξαιτίας της κρίσης. Μην ξεχνάτε ότι οι άνθρωποι που διαβάζουν δεν είναι κατά κύριο λόγο άνθρωποι υψηλού εισοδήματος. Ιδιαίτερα μεγάλη πτώση παρατηρήθηκε στο σχολικό βιβλίο, δεδομένου ότι τα βοηθήματα τα αγοράζουν κυρίως οι χαμηλές εισοδηματικά τάξεις. Τα παιδιά πλούσιων οικογενειών δεν έχουν τέτοια ανάγκη, αφού οι γονείς μπορούν να διαθέσουν χρήματα για την καλύτερη μόρφωση των παιδιών τους σε ακριβά σχολεία και σε καθηγητές ιδιαίτερων μαθημάτων. Το ανησυχητικό για μένα είναι ότι η εκπαίδευση βρίσκεται σε παρακμή. Έχει μειωθεί το ενδιαφέρον του κόσμου για την εκπαίδευση και μεγάλα κοινωνικά στρώματα φαίνεται να αντιδρούν σε κάθε είδους μεταρρύθμιση».

Η άποψη αυτή του κ. Πατάκη επιβεβαιώνεται και από τα επίσημα στοιχεία έρευνας που καταρτίζει ο Οργανισμός PISA. Βάσει των στοιχείων για το 2012, η χώρα μας βρίσκεται στις θέσεις 42 και 39 (σε σύνολο 65 χωρών που συμμετείχαν στην έρευνα) σε ό,τι αφορά τις επιδόσεις των μαθητών σε μαθήματα όπως τα Μαθηματικά, η Φυσική και η Γλώσσα. Τις πρώτες θέσεις καταλαμβάνουν η Σαγκάη, η Σιγκαπούρη, το Χονγκ Κόνγκ, η Φινλανδία, αλλά και η Νότια Κορέα. Παρά τις δύσκολες καταστάσεις τις οποίες αντιμετωπίζει η χώρα μας, εντούτοις ο κ. Πατάκης τονίζει πως πολλοί Έλληνες διαβάζουν και πως οι νέοι άνθρωποι θέλουν να είναι ενημερωμένοι σε θέματα πολιτικής, οικονομίας, ιστορίας, σύγχρονων ρευμάτων, αλλά και προσπαθούν να παρακολουθούν την εξέλιξη της σύγχρονης λογοτεχνίας.

Αν πάντως αναρωτιέστε ποιες είναι αυτή τη στιγμή οι προτιμήσεις του αναγνωστικού κοινού των Εκδόσεων Πατάκη στην Ελλάδα, «Οι 50 αποχρώσεις του Γκρι» συνεχίζουν να βρίσκονται στην πρώτη θέση με το βιβλίο του Υπουργού Οικονομικών Γιάννη Βαρουφάκη «Μιλώντας στην κόρη μου για την οικονομία» να καταλαμβάνει τη δεύτερη θέση. Τρίτο σε πωλήσεις έρχεται το βιβλίο του Άλαν Πέρσι «Αϊνστάιν: 85 μαθήματα ατομικής σοφίας για σχετικά δύσκολα προβλήματα», ενώ ακολουθούν το «Ερωτοτροπίες» του Χαβιέ Μαρίας και

«Το βιβλίο της Κατερίνας» του Αύγουστου Κορτώ. «Το βιβλίο του Γιάννη Βαρουφάκη εκδόθηκε το φθινόπωρο του 2014 και έγινε αμέσως best seller. Ήδη έχουν πωληθεί σε 10 χώρες τα δικαιώματα μετάφρασης του βιβλίου με πρώτη απ’ όλες τη Γερμανία».

Η χρηματοδότηση από το ΕΣΠΑ κινδυνεύει να χαθεί

Ο κ. Πατάκης αναφέρθηκε, μεταξύ άλλων, και στο πρόγραμμα χρηματοδότησης του ΕΣΠΑ για τη συγγραφή νέων σχολικών βιβλίων για το Λύκειο. Το πρόγραμμα χρηματοδότησης λήγει τον Δεκέμβριο του 2015 και δυστυχώς μέχρι στιγμής δεν έχει γίνει καμία σχετική προκήρυξη από την κυβέρνηση, πράγμα που σημαίνει ότι δεν θα υπάρξει αρκετός χρόνος για τη συγγραφή και την παράδοση των βιβλίων εντός των ασφυκτικών χρονικών ορίων που έτσι δημιουργούνται. Η διαδικασία προβλέπει τη σύνταξη της προκήρυξης, την υποβολή προτάσεων εντός τακτής ημερομηνίας, την κρίση και την έγκριση από επιτροπές του υπουργείου Παιδείας και την καταβολή των χρημάτων στους δικαιούχους.

«Στην Ευρώπη για τη συγγραφή ενός νέου σχολικού βιβλίου χρειάζονται 18 μήνες, όταν στην Ελλάδα, το αντίστοιχο χρονικό διάστημα ουσιαστικά περιορίζεται σε τρεις με τέσσερις μήνες. Πέρυσι η κυβέρνηση προκήρυξε τη συγγραφή βιβλίων στις 17 Απριλίου δίνοντας ως καταληκτική ημερομηνία για την παράδοση των έργων την 18η Ιουλίου. Ως εκδότης το βρίσκω τραγικό. Για να γίνει κατανοητό αναφέρω ότι μετά την προκήρυξη χρειάζεται πρόσθετος χρόνος για να συγκροτηθούν οι συγγραφικές ομάδες, να υπογραφούν τα σχετικά συμβόλαια. Όποιο χρονικό διάστημα απομένει είναι για το σημαντικότερο, το έργο της συγγραφής. Δυστυχώς αυτή η συμπεριφορά της πολιτικής ηγεσίας του υπουργείου Παιδείας αποδεικνύει ότι δεν υπάρχει σεβασμός στο συγγραφικό έργο. Θεωρούν ότι τα σχολικά βιβλία είναι φθηνή και εύκολη δουλειά».

Εν αντιθέσει με τα όσα συμβαίνουν στη χώρα μας, στην Ευρώπη και σε όλο τον πολιτισμένο κόσμο δεν υπάρχει ένας κρατικός οργανισμός που να εκδίδει όλα τα σχολικά βιβλία, ούτε υπάρχει το ένα και μοναδικό βιβλίο ανά αντικείμενο για όλους τους μαθητές και για όλα τα σχολεία. Υπάρχουν οι πολλοί εκδότες που ο καθένας τους προτείνει το δικό του βιβλίο και από όλα τα εγκρινόμενα από το υπουργείο Παιδείας βιβλία το κάθε σχολείο επιλέγει αυτό που περισσότερο ταιριάζει στους μαθητές του. Το κράτος επιχορηγεί τα σχολεία για την αγορά των βιβλίων. Όμως τα βιβλία δεν χαρίζονται στους μαθητές, γιατί οι μαθητές είναι υποχρεωμένοι στο τέλος του σχολικού έτους να επιστρέψουν τα βιβλία καθαρά στο σχολείο, ώστε αυτά να χρησιμοποιηθούν από τους νέους μαθητές την επόμενη χρονιά. Τα βιβλία αξιοποιούνται για 4 συνήθως διαδοχικά σχολικά έτη και με αυτόν τον τρόπο επιτυγχάνεται και οικονομία και καλύτερη ποιότητα και δυνατότητα επιλογής μεταξύ πολλών προτάσεων.

Σχολιάζοντας την εικόνα που εμφανίζει ο κλάδος του βιβλίου, ο κ. Πατάκης παραδέχεται πως στη χώρα μας ο κλάδος είναι κατακερματισμένος, ενώ σε μεγαλύτερες χώρες, όπως η Γαλλία και η Αγγλία, οι μικροί εκδοτικοί οίκοι τείνουν να απορροφώνται από μεγαλύτερου μεγέθους επιχειρήσεις, διατηρώντας ωστόσο την εταιρική τους ταυτότητα.

Το 2013 έκλεισε για τις Εκδόσεις Πατάκη με μια μικρή άνοδο στις πωλήσεις, ενώ το 2014 υπήρξε μια πτώση της τάξης του 4%, παρά την αύξηση κερδών. Φέτος ο εκδοτικός οίκος ακολουθεί μια πιο επιθετική πολιτική marketing, η οποία φαίνεται να αποδίδει καρπούς, αφού ήδη τους πρώτους μήνες του 2015 έχει σημειωθεί άνοδος 17% στις πωλήσεις. «Δεν ξέρω βέβαια εάν αυτά τα ποσοστά θα διατηρηθούν. Αυτό εξαρτάται και από το αν θα ακολουθήσουμε μία επεκτατική πολιτική, η οποία όμως στις παρούσες συνθήκες περικλείει μεγάλους κινδύνους. Η αλήθεια είναι πως λόγω της κρίσης και εξαιτίας ενός δανείου 9 εκατομμυρίων ευρώ που λάβαμε το 2004, ακολουθούσαμε μέχρι πρότινος συντηρητική πολιτική. Πιέσαμε το κόστος παραγωγής και καταφέραμε μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα να κατεβάσουμε το ύψος του δανείου κάτω από τα 3 εκατομμύρια ευρώ».

«Αγκάθι» η κατάργηση της ενιαίας τιμής βιβλίου

«Αγκάθι» για τον κλάδο παραμένει το θέμα κατάργησης της ενιαίας τιμής του βιβλίου, γεγονός το οποίο σύμφωνα με τον κ. Πατάκη οδηγεί σε καταστροφικά αποτελέσματα τόσο όσον αφορά την παιδεία, τη μόρφωση του λαού και γενικότερα την πνευματική κίνηση του τόπου όσο και όσον αφορά την οικονομική κατάσταση του κλάδου. Χωρίς την ενιαία τιμή μεγάλα πολυκαταστήματα πιέζουν τους εκδοτικούς οίκους να τους προσφέρουν χαμηλές τιμές αγοράς (μεγάλο περιθώριο κέρδους σε σχέση με την επίσημη λιανική τιμή), έτσι ώστε να μπορούν άνετα να κάνουν εκπτώσεις επί της λιανικής τιμής στο καταναλωτικό κοινό και να το αποσπούν με αυτόν τον τρόπο από τα μικρά και μεσαία βιβλιοπωλεία. Το αποτέλεσμα είναι τα μεσαία και μικρά βιβλιοπωλεία της γειτονιάς να βάζουν λουκέτο, τα βιβλία και κυρίως τα ποιοτικά βιβλία να μην απορροφώνται λόγω της μείωσης του αριθμού των βιβλιοπωλείων και ο εκδότης να αναγκάζεται να παραιτείται από την έκδοση πολλών τίτλων. «Με αυτό τον τρόπο δεν υπάρχει πολυφωνία στον χώρο του βιβλίου. Επικρατούν κυρίως τα εύκολα και best seller βιβλία. Θέλουμε όμως ο κόσμος να διαβάζει σοβαρά βιβλία, να ανεβάζει το μορφωτικό του επίπεδο και να συμβάλλει στην ανάπτυξη της χώρας. Ο εκδότης έχει ορίσει μια τιμή και δεν επιτρέπεται αυτή η τιμή να κατακρεουργείται. Το βιβλίο δεν είναι ευτελές προϊόν. Αντίθετα μάλιστα είναι το μέσο της διάδοσης του πολιτισμού και γι’ αυτό πρέπει να προστατευθεί. Ας πάρουμε για παράδειγμα τη Γαλλία, μια χώρα που ενδιαφέρεται για τον πολιτισμό. Εκεί οι δήμαρχοι επιδοτούν το ενοίκιο των βιβλιοπωλείων, στηρίζοντας έμπρακτα τον πολιτισμό».

Ο κ. Πατάκης συναντήθηκε πέρυσι για το θέμα αυτό με τον τέως Πρόεδρο της Δημοκρατίας κ. Κάρολο Παπούλια, με τον τότε αρχηγό της Αξιωματικής Αντιπολίτευσης και σημερινό Πρωθυπουργό κ. Αλέξη Τσίπρα, καθώς και με πολλούς βουλευτές άλλων κομμάτων. Μετά τις εκλογές απέστειλε επιστολές τόσο στον Πρωθυπουργό κ. Αλέξη Τσίπρα όσο και στον Αναπληρωτή Υπουργό Πολιτισμού κ. Νίκο Ξυδάκη και στον Υπουργό Οικονομίας, Υποδομών, Ναυτιλίας και Τουρισμού κ. Γιώργο Σταθάκη ζητώντας τη στήριξή τους στο φλέγον, για τον κλάδο του βιβλίου, ζήτημα. Η απάντηση ήταν πως είναι ένα θέμα που η κυβέρνηση εξετάζει σοβαρά και αναμένεται να λάβει μέτρα γι’ αυτό. Αυτό που μένει να δούμε είναι αν οι δεσμεύσεις της κυβέρνησης θα εφαρμοστούν και στην πράξη.