Ο καφές και η κλιματική αλλαγή
Αν δεν βρεθεί λύση σύντομα, δύο από τους πιο αγαπημένους …κόκκους στον κόσμο μπορεί να αρχίσουν να μας λείπουν λόγω της κλιματικής αλλαγής.
του Αλεσσάνδρο Κράπαρο*
Είναι γνωστό εδώ και αρκετό καιρό ότι ο καφές είναι ένας καρπός ιδιαίτερα ευαίσθητος ως προς το κλίμα. Πλέον, όμως, έχουμε την πρώτη ένδειξη σε παγκόσμιο επίπεδο ότι η αύξηση των κατώτατων – ή νυχτερινών – θερμοκρασιών έχει το μεγαλύτερο αρνητικό αντίκτυπο στον καθημερινό μας … καφέ.
Ένας θερμότερος κόσμος, με άνοδο των ημερήσιων θερμοκρασιών, έχει συνδεθεί με την απομείωση πολλών φυτικών και ζωικών ειδών. Αν η κλιματική αλλαγή δεν μετριαστεί, ή αν οι αγρότες δεν μπορέσουν να βρουν τρόπους για να προσαρμοστούν, το μέλλον για πολλές καλλιέργειες, όπως ο καφές, φαίνεται δυσοίωνο.
Οι ποικιλίες καφέ Arabica και Robusta είναι οι πιο δημοφιλείς στον κόσμο. Λόγω της ανώτερης ποιότητας, η ποικιλία Arabica επιτυγχάνει μια πολύ υψηλότερη τιμή.
Η ποικιλία καφέ Arabica, η οποία αντιπροσωπεύει το μεγαλύτερο μέρος της παγκόσμιας παραγωγής καφέ, καλλιεργείται σε όλες τις ορεινές, τροπικές περιοχές της Αφρικής, συνήθως σε υψόμετρο 1.000 έως 2.300 μέτρων. Ο μεγαλύτερος όγκος αυτής της ποικιλίας καλλιεργείται στην Τανζανία, την Κένυα και την Αιθιοπία.
Στο παρελθόν, η θερμότητα και η ξηρασία αναφέρονταν συνήθως ως οι κύριοι παράγοντες που επηρέαζαν αρνητικά την παραγωγή καφέ. Τώρα φαίνεται ότι η σταθερή αύξηση των νυκτερινών θερμοκρασιών έχει το μεγαλύτερο αντίκτυπο απ’ όλους τους παράγοντες.
Η καλλιέργεια του καρπού είναι ιδανική σε ένα εύρος θερμοκρασίας που κυμαίνεται μεταξύ 18 και 21 βαθμών κελσίου. Έξω από αυτό το εύρος, οι μεταβολικές διεργασίες του φυτού αρχίζουν να αλλάζουν. Αυτό, στη συνέχεια, επιδρά αρνητικά στην απόδοση της σοδειάς και στην ποιότητα του καρπού.
Κάθε αύξηση της κατώτατης θερμοκρασίας κατά 1 βαθμό κελσίου θα οδηγήσει σε ετήσιες απώλειες σοδειάς περίπου 137 κιλών ανά εκτάριο. Αυτό είναι περίπου το 60% της τρέχουσας παραγωγής του μέσου μικροκαλλιεργητή στην Τανζανία, στην οποία βασίζεται η μελέτη μας. Η Τανζανία χρησιμοποιήθηκε ως σημείο αναφοράς, επειδή έχει πολλά χρήσιμα σύνολα δεδομένων γύρω από το κλίμα και τη σοδειά, τα οποία συχνά δεν καταγράφονται ή χάνονται στη συνέχεια. Επίσης, η χώρα είναι παρόμοια με πολλές άλλες αφρικανικές χώρες όσον αφορά την παραγωγή του καφέ.
Ο καφές είναι ο πιο σημαντικός εξαγώγιμος καρπός της Τανζανίας, με μέσο ετήσιο τζίρο εξαγωγών της τάξης των 100 εκατομμυρίων δολαρίων ετησίως. Καλλιεργείται κυρίως από μικροκαλλιεργητές, μαζί με άλλες καλλιέργειες απαραίτητες για την επιβίωση, όπως τα φασόλια, το καλαμπόκι και οι μπανάνες.
Οι αποδόσεις είναι σήμερα 50% χαμηλότερες απ’ ό,τι ήταν το 1960. Αν προβάλλουμε αυτό το μέγεθος στο μέλλον, αυτό σημαίνει ότι, χωρίς ουσιαστικές στρατηγικές προσαρμογής, η παραγωγή καφέ στην Τανζανία θα μπορούσε να πέσει σε επικίνδυνα χαμηλά επίπεδα.
Φυσικά, η μείωση των αποδόσεων δεν οφείλεται αποκλειστικά και μόνο στην αύξηση της κατώτατης θερμοκρασίας. Όλες οι πτυχές της κλιματικής αλλαγής παίζουν κάποιο ρόλο, αλλά η αύξηση των κατώτατων θερμοκρασιών ασκεί σίγουρα τη μεγαλύτερη επίδραση.
Η διαθεσιμότητα γης, η έλλειψη πόρων, ο υπερπληθυσμός και η γενικότερη ευπάθεια της ποικιλίας Arabica κάνουν την καλλιέργεια του καφέ στις τροπικές αφρικανικές ζώνες αρκετά ασταθή και ευπρόσβλητη. Καθώς αυξάνονται οι θερμοκρασίες, οι παραγωγοί που δραστηριοποιούνται στη ζώνη καλλιέργειας των 1000 – 1300 μέτρων σε πολλές περιοχές του πλανήτη καταλήγουν να παλεύουν για να εξασφαλίσουν επαρκή ποιότητα και αποδόσεις.
Η μετακίνηση σε μεγαλύτερο υψόμετρο για την εξασφάλιση πιο χαμηλών θερμοκρασιών σπανίως είναι εφικτή· δεν μπορεί ο μέσος αγρότης απλώς να τα …μαζέψει και να φύγει.
Όσο για τις προκλήσεις που όλη αυτή η κατάσταση θέτει στις εταιρείες, ο Δρ. Πιτ βαν Άστεν από το Διεθνές Ινστιτούτο Τροπικής Γεωργίας επισημαίνει:
«Ο κλάδος έχει επίγνωση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην παραγωγή καφέ, αλλά απαιτούνται ακριβή δεδομένα ώστε οι εταιρείες να δείξουν στους τοπικούς και περιφερειακούς φορείς λήψης αποφάσεων το πόσο επείγουσα είναι η εφαρμογή στρατηγικών προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή».
*Ο Αλεσσάνδρο Κράπαρο είναι ερευνητής στο Διεθνές Ινστιτούτο Τροπικής Γεωργίας του Πανεπιστημίου του Witwatersrand.
