Ο υγιής ανταγωνισμός στην Ευρωπαϊκή Ένωση

γράφει ο Παναγιώτης Αλεβαντής*

Ακούμε συχνά συνθήματα κατά της νεοφιλελεύθερης Ευρώπης των μονοπωλίων. Κατά της Ευρωπαϊκής Ένωσης, όπου όλα τα ρυθμίζουν οι αγορές, όπου οι μεγάλες εταιρείες έχουν ξεσαλώσει και εκμεταλλεύονται τους φτωχούς καταναλωτές με κάθε τρόπο. Προσωπικά, δεν γνωρίζω σε ποια Ευρωπαϊκή Ένωση αναφέρονται όσοι υποστηρίζουν αυτές τις απόψεις. Η Ευρωπαϊκή Ένωση που γνωρίζω εγώ έχει μια από τις αυστηρότερες αντιμονοπωλιακές νομοθεσίες παγκοσμίως και έχει κατ’ επανάληψη επιβάλει πρόστιμα ακόμη και σε κολοσσούς όπως η πάλαι ποτέ IBM αλλά και πιο πρόσφατα η Microsoft.

Οι δεσπόζουσες θέσεις στο στόχαστρο

Μιλάμε για δεσπόζουσα θέση, όταν μια μεγάλη εταιρεία θέλει να επιβάλει ορισμένα από τα προϊόντα της στην αγορά υποχρεώνοντας τους πελάτες της να τα αγοράσουν μαζί με άλλα δικά της προϊόντα ευρείας κατανάλωσης. Με τον τρόπο αυτό κάθε ανταγωνιστής της μεγάλης εταιρείας βρίσκεται σε μειονεκτική θέση και εξαναγκάζεται σε κλείσιμο γιατί δεν μπορεί να πουλήσει τα προϊόντα του.

Κάτι τέτοιο έκανε η Microsoft που υποχρέωνε τους αγοραστές του λειτουργικού συστήματος Windows να χρησιμοποιούν μόνο τον δικό της φυλλομετρητή για να έχουν πρόσβαση στο διαδίκτυο. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή της επέβαλε πρόστιμο και την υποχρέωσε να δίνει τη δυνατότητα στους χρήστες να επιλέγουν τον φυλλομετρητή της αρεσκείας τους.

Άλλες εταιρείες δεν κοινοποιούν τις προδιαγραφές διαλειτουργικότητας των προϊόντων τους σε μικρότερες εταιρείες που κατασκευάζουν εξειδικευμένα προϊόντα για συγκεκριμένα τμήματα της αγοράς. Ή χρησιμοποιούν άλλες αντιδεοντολογικές πρακτικές για να παρεμποδίσουν την διάθεση των προϊόντων τους οι εταιρείες που δεν ελέγχονται εξ ολοκλήρου από αυτές.

Τα κράτη μέλη έχουν εκχωρήσει στην Ένωση την αρμοδιότητα για την εφαρμογή των ενωσιακών κανόνων του ανταγωνισμού γιατί μόνο αυτή έχει το μέγεθος και τη δυνατότητα να αντιταχθεί σε εταιρείες κολοσσούς επιβάλλοντας πρόστιμα και θέτοντας όρους.

Αυστηρά πρόστιμα για τα καρτέλ

Πριν από λίγα χρόνια οι μεγαλύτερες ευρωπαϊκές εταιρείες παραγωγής τσιμέντου συμφώνησαν μυστικά να καθορίσουν τις τιμές πώλησης των προϊόντων τους έτσι ώστε να αυξήσουν τα κέρδη τους. Έφτιαξαν δηλαδή ένα καρτέλ, κάτι που απαγορεύεται ρητά από την ενωσιακή νομοθεσία. Μετά από καταγγελία και αφού παρακολούθησε την αγορά, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αποφάσισε να επέμβει.

Μιαν ωραία πρωία, τα γραφεία όλων των εταιρειών τσιμέντου δέχτηκαν την επίσκεψη των ελεγκτών της Επιτροπής. Ελέγχθηκαν όλα τα αρχεία ακόμη και οι ανεπίσημες σημειώσεις των στελεχών. Τα αποδεικτικά στοιχεία της σύστασης του καρτέλ ήταν ακαταμάχητα. Όσες εταιρείες δεν επέτρεψαν την είσοδο των ελεγκτών στα γραφεία τους υποχρεώθηκαν να το κάνουν με εντολή του τοπικού εισαγγελέα και την παρέμβαση της αστυνομίας.

Όλες οι εταιρείες του καρτέλ του τσιμέντου καταδικάστηκαν σε μεγάλα πρόστιμα. Όπως και οι ναυτιλιακές εταιρείες στις γραμμές Ελλάδας-Ιταλίας που και αυτές είχαν συμπήξει καρτέλ. Τα πρόστιμα μάλιστα μπορούν να ανέλθουν μέχρι και σε ποσοστό 10% του ετήσιου κύκλου εργασιών της εταιρείας … Ποια μεγάλη εταιρεία δεν είδε τους ελεγκτές της Επιτροπής τα ξημερώματα στα γραφεία της και δεν τους φοβήθηκε;

Συγχωνεύσεις και καταναλωτές

Όταν δύο μεγάλες εταιρείες θέλουν να συγχωνευθούν θα πρέπει, υπό ορισμένες προϋποθέσεις να λάβουν έγκριση από τις αρχές ανταγωνισμού της ΕΕ. Είναι υποχρεωμένες να το κάνουν όταν ο συνδυασμένος κύκλος εργασιών τους στην Ευρωπαϊκή Ένωση μετά την συγχώνευση ξεπερνά ένα ορισμένο ποσό. Και αν προβλέπεται ότι η νέα εταιρεία που θα προκύψει από την συγχώνευση θα καταλάβει δεσπόζουσα θέση στην συγκεκριμένη αγορά καταλαμβάνοντας σημαντικό μερίδιό της.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή μπορεί να απορρίψει το αίτημα συγχώνευσης όπως έκανε το 2001 όταν απέρριψε το αίτημα συγχώνευσης της General Electric με την Honeywell παρόλο που αμφότερες οι εταιρείες έδρευαν εκτός της Ένωσης. Ή να επιβάλει κάποιους όρους ανοίγματος της αγοράς στον ανταγωνισμό όπως έγινε με την συγχώνευση Ολυμπιακής και Aegean – με αποτέλεσμα την είσοδο στην ελληνική αγορά της ιρλανδικής εταιρείας χαμηλού κόστους Ryanair που άρχισε να εκτελεί και δρομολόγια σε πτήσεις εσωτερικού.

Κρατικές ενισχύσεις και απελευθέρωση αγορών

Ένας άλλος τομέας στον οποίο επεμβαίνει η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι και οι κρατικές ενισχύσεις. Ξέρετε, τα χρήματα που δίνει το κράτος για να ενισχύσει συγκεκριμένους κλάδους (π.χ. αγρότες) ή και εταιρείες (π.χ. Ολυμπιακή). Αυτές οι κρατικές ενισχύσεις δεν θα πρέπει να δημιουργούν στρέβλωση του ανταγωνισμού στο πλαίσιο της ενιαίας ευρωπαϊκής αγοράς και γι’ αυτό πρέπει να λάβουν κάθε φορά την έγκριση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Εκατοντάδες τέτοιες ενισχύσεις εγκρίνονται κάθε χρόνο σε τομείς όπως οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας, το περιβάλλον, η γεωργία ή και οι μεταφορές π.χ. για την εξυπηρέτηση άγονων γραμμών ή εξόχως απόκεντρων περιοχών.

Μερικές όμως που αποβλέπουν εξόφθαλμα στην διατήρηση ζημιογόνων επιχειρήσεων και κλάδων κρίνονται ασυμβίβαστες με την ενωσιακή νομοθεσία και οι επιδοτηθέντες καλούνται να επιστρέψουν τα ποσά που έχουν λάβει. Αλλιώς, η Επιτροπή προσφεύγει στο Δικαστήριο εναντίον του κράτους μέλους που παρανόμησε.

Τέλος, η πολιτική του ανταγωνισμού αποβλέπει στην απελευθέρωση των αγορών σε ελεγχόμενους κλάδους της οικονομίας στους οποίους μέχρι πρότινος κυριαρχούσαν κατεστημένα κρατικά μονοπώλια. Οι τηλεπικοινωνίες και οι εναέριες μεταφορές είναι οι πιο γνωστοί από αυτούς τους κλάδους. Με την απελευθέρωση έγινε δυνατή η μείωση των τιμών και η προφορά καλύτερων και πιο καινοτόμων υπηρεσιών στους καταναλωτές.

Κι όλα αυτά χάρις στην Ευρωπαϊκή Ένωση την οποία μερικοί κατηγορούν αβασάνιστα, από άγνοια ή υστεροβουλία, ότι εξυπηρετεί τα μονοπώλια και τις πολυεθνικές …

* Φυσικός, στέλεχος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. Οι απόψεις είναι προσωπικές και δεν εκφράζουν κατ’ ανάγκη την Ευρωπαϊκή Επιτροπή. http://alevantis.blogspot.com