Η αναδυόμενη αγορά στην οποία να αξίζει να «ποντάρετε» τα χρήματά σας

του Ian Bremmer

Υπήρχε μια εποχή, όχι πολύ καιρό πριν, όταν η οικονομική υπόσχεση του πλανήτη μπορούσε να συνοψιστεί με ένα απλό ακρωνύμιο: BRIC. Τόσο για τους επενδυτές όσο και για τους επιχειρηματίες, η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία και η Κίνα θύμιζαν πόλεις της εποχής του Πυρετού του Χρυσού – πλούσιες φλέβες εμπορίου που μπορούσαν να αξιοποιηθούν από οποιονδήποτε αρκετά γρήγορο, αρκετά εργατικό, και αρκετά θαρραλέο για να τις διεκδικήσει.

Αν και διαχωρισμένες από τα επιβλητικά οχυρά της γεωγραφίας, της γλώσσας, του πολιτισμού, της πολιτικής και της ιστορίας, οι τέσσερις χώρες BRIC ήταν συγγενή πνεύματα – όλες ήταν πυκνοκατοικημένες, υπανάπτυκτες χώρες με κυβερνήσεις πρόθυμες να καλωσορίσουν επενδύσεις από δυτικές επιχειρήσεις. Ή τουλάχιστον έτσι φαινόταν στον Jim O’Neill, γιο ενός ταχυδρόμου από το Μάντσεστερ της Αγγλίας, ο οποίος είχε ανέλθει στη θέση του επικεφαλής παγκόσμιας οικονομικής έρευνας της Goldman Sachs – και ο οποίος τον Νοέμβριο του 2001 είχε ευφυώς συγκεντρώσει αυτούς τους τέσσερις κολοσσούς μαζί, σε μια έκθεση με τίτλο ‘Global Economics Paper No. 66: Building Better Global Economic BRICs’. Αυτή η ταπεινή 16σέλιδη ενημέρωση πελατών επρόκειτο να ξεκινήσει έναν ατελείωτο αριθμό αμοιβαίων κεφαλαίων και διαπραγματεύσιμων αμοιβαίων κεφαλαίων, δεικτών, επενδυτικών συνεδρίων, και ερευνητικών ομάδων της Wall Street, συνδεδεμένων με τις BRIC. Επρόκειτο, επίσης, να αναγκάσει μεγάλες εταιρείες να επανεξετάσουν τις δικές τους στρατηγικές προώθησης και μεταποίησης, να ορίσουν εκ νέου τις προμηθευτικές γραμμές τους, και να στείλουν δισεκατομμύρια δολάρια εταιρικών επενδύσεων σε μια σειρά σχεδόν άγνωστων πόλεων, από τη Μπανγκαλόρ μέχρι τη Σενζέν.

Ο όρος του O’Neill – ‘BRIC’ – μπορούμε δικαίως να πούμε ότι σχεδίασε εκ νέου τον χάρτη του παγκόσμιου επιχειρείν. Σκεφτείτε ότι όταν ο αναλυτής της Goldman επινόησε τον όρο, η Βραζιλία, η Ρωσία, η Ινδία και η Κίνα αντιπροσώπευαν ένα μερίδιο 2,7 τρισεκατομμυρίων δολαρίων, ή 8%, του παγκόσμιου ΑΕΠ. Σήμερα, τους αναλογεί περίπου το 19%. (Το 2010, οι τέσσερις χώρες BRIC κάλεσαν τη Νότια Αφρική να συμμετάσχει στην ομάδα, μετατρέποντας τις BRIC σε BRICS).

Πίσω στο 2001, η Κίνα είχε αρχίζει να βάζει μπρος τη μηχανή της – μια οικονομία 1,3 τρισεκατομμυρίων δολαρίων που ήταν η έκτη μεγαλύτερη στον κόσμο, πίσω από τις ΗΠΑ, την Ιαπωνία, τη Γερμανία, το Ηνωμένο Βασίλειο και τη Γαλλία. Όσο για τη Βραζιλία, τη Ρωσία και την Ινδία, καμία από τις τρεις δεν βρισκόταν στο τοπ-10 της παγκόσμιας οικονομίας. Η Βραζιλία τότε, με πληθυσμό 177 εκατομμυρίων και με έκταση περίπου όσο όλη η Ευρώπη, είχε μια οικονομία μικρότερη απ’ αυτήν της Ισπανίας.

Όλοι είναι γίγαντες πλέον. Το ΑΕΠ της Ινδίας υπερέβη τα 2 τρισεκατομμύρια δολάρια πέρυσι, ενώ η παραγωγή της Κίνας είναι πενταπλάσια της Ινδίας· η κινεζική οικονομία είναι πλέον η δεύτερη μεγαλύτερη στον κόσμο, μετά απ’ αυτή των ΗΠΑ. Ο ρυθμός ανάπτυξης της Βραζιλίας αυξήθηκε από 4,3% το 2000 σε 7,5% το 2010. Και μέσα στην ίδια δεκαετία, η μεσαία τάξη της Ρωσίας διπλασιάστηκε σε μέγεθος.

Ωστόσο, όσο κι αν επικροτούμε την ευστοχία και τη διορατικότητα του όρου ‘BRIC’ και της οικονομικής δραστηριότητας που το συνόδεψε, είναι καιρός πλέον να το βάλουμε στο χρονοντούλαπο της ιστορίας. Ο κόσμος μπορεί να μετασχηματίστηκε ραγδαία κατά την έναρξη της χιλιετίας, αλλά πλέον αλλάζει και πάλι. Η οικονομία της Κίνας μπαίνει σε χαμηλότερη ταχύτητα· το 2014, αυξήθηκε με τον χαμηλότερο ρυθμό (7,4%) των τελευταίων 25 ετών. Η μαστιζόμενη από σκάνδαλα Βραζιλία βρίσκεται στο χείλος της ύφεσης. Και η βουτιά των τιμών του πετρελαίου, οι κυρώσεις, και οι λανθασμένες πολιτικές επιλογές των ηγετών της Ρωσίας οδηγούν την οικονομία της σε τροχιά συρρίκνωσης κατά 3,5% φέτος.

Βεβαίως, ο O’Neill και η ομάδα του στην Goldman είδαν γρήγορα ότι οι οικονομίες αυτές θα πετύχαιναν τους εκτιμώμενους μακροπρόθεσμους στόχους ανάπτυξής τους μόνο αν οι πολιτικοί ηγέτες ήταν πρόθυμοι και ικανοί να «διατηρούν πολιτικές και να αναπτύσσουν θεσμούς που στηρίζουν την ανάπτυξη». Με άλλα λόγια, αυτοί οι ανερχόμενοι αστέρες θα προέκυπταν μόνο εάν κυβερνιόνταν καλά.

Για πολλές αναπτυσσόμενες χώρες – τις BRIC και άλλες -, αυτό ήταν το βασικό συστατικό που έλειπε. Πριν από μία δεκαετία, φαινόταν ότι σχεδόν κάθε αναδυόμενη αγορά θα αναδυόταν πλήρως. Χρήματα εισέρεαν σε δεκάδες χώρες, και οι κυβερνήσεις τους απλώς άφηναν τα πράγματα ση θέση τους. Δεν υπάρχει ανάγκη για οδυνηρές μεταρρυθμίσεις όταν όλα φαίνεται να πηγαίνουν καλά. Οι μεσαίες τάξεις επεκτάθηκαν, και οι προσδοκίες του κοινού για περαιτέρω άνοδο του βιοτικού επιπέδου κορυφώθηκαν.

Στη συνέχεια, χτύπησε η οικονομική κρίση, προκαλώντας μια παγκόσμια οικονομική επιβράδυνση. Και ξαφνικά άρχισε να έχει σημασία ποια από τις αναπτυσσόμενες χώρες είχε χρηστή διακυβέρνηση και ποια όχι. Οι πολιτικοί ηγέτες σε κράτη-αναδυόμενες αγορές βρέθηκαν οι ίδιοι εκτεθειμένοι όταν επιβραδύνθηκε η ανάπτυξη και η οργή του κόσμου εντάθηκε σχετικά με τη διαφθορά και τις χαμηλού επιπέδου δημόσιες υπηρεσίες. Η έκρηξη των διαμαρτυριών στην Τουρκία και τη Βραζιλία το 2013 έδειξε ότι παρόμοια αισθήματα υπάρχουν και σε άλλα κράτη, και αυτές οι πιέσεις εξακολουθούν να οικοδομούνται.

Η Κίνα παραμένει ένα ισχυρό δέλεαρ για τις ξένες επενδύσεις, και θα υπάρξουν πολλές ευκαιρίες για κέρδη, ακόμη και καθώς η διαδικασία μεταρρύθμισης του Προέδρου Xi Jinping αναπροσαρμόζει το πλαίσιο της ανάπτυξης. Ωστόσο, δεδομένων των διακυβευμάτων των κινεζικών μεταρρυθμίσεων και της αντίστασης που ο Xi πιθανότατα θα συναντήσει καθώς θα περικόπτει βαθύτερα τα κέρδη και τα προνόμια μερικών από τους ισχυρότερους ανθρώπους στην Κίνα, ο κίνδυνος οικονομικής – και πολιτικής – αναταραχής είναι πιθανό να κορυφωθεί.

Άρα, πού πρέπει τώρα οι επιχειρήσεις να στραφούν για τις στρατηγικές επενδύσεις τους; Αυτό έχει να κάνει με το τι θα πρέπει να αναζητήσουν: σταθερότητα και ανθεκτικότητα. Και γι ‘αυτό βρήκαμε επτά έξυπνα στοιχήματα. Με λίγα λόγια, πρόκειται για αγορές όπου φαίνεται ότι η χρηστή διακυβέρνηση και η βιώσιμη ανάπτυξη είναι πιθανό να πορευτούν χέρι-χέρι.

Πέρυσι, οι ψηφοφόροι έβγαλαν από τη μέση τις αναποτελεσματικές κυβερνήσεις τους στην Ινδία και την Ινδονησία για να εκλέξουν ταλαντούχους πολιτικούς που υπόσχονταν θετική αλλαγή. Πραγματικές μεταρρυθμίσεις βρίσκονται πλέον στην ημερήσια διάταξη και στις δύο χώρες. Εντωμεταξύ, στη Μαλαισία, η κυβέρνηση προσφέρει αξιόπιστες υποσχέσεις για πιο έξυπνη οικονομική διαχείριση. Και οι τρεις θα ωφεληθούν τους επόμενους μήνες από λιγότερες συγκρούσεις στην περιοχή. Με τις εγχώριες οικονομικές μεταρρυθμίσεις επίσης στην ημερήσια διάταξη στην Κίνα και την Ιαπωνία, οι ηγέτες όλων των ισχυρότερων κρατών της Ασίας έχουν βάσιμους λόγους να αποφύγουν το είδος της σύγκρουσης που μπορεί να αποσταθεροποιήσει τις οικονομίες. Αξίζει να σημειωθεί ότι η Ινδία, η Ινδονησία και η Μαλαισία επωφελούνται επίσης από τον πολιτικό και εμπορικό ανταγωνισμό για την εξασφάλιση περιφερειακής επιρροής μεταξύ των ΗΠΑ, της Κίνας, και της Ιαπωνίας.

Μια άλλη περιοχή που αφήνει μεγάλες υποσχέσεις είναι η Υποσαχάρια Αφρική, όπου σήμερα στεγάζει την ταχύτερα αναπτυσσόμενη μεσαία τάξη στον κόσμο. Οι επενδυτές συνεχίζουν να αντιλαμβάνονται την Αφρική σχεδόν εξ ολοκλήρου ως εξαγωγέα πετρελαίου, φυσικού αερίου, μετάλλων και ορυκτών, αλλά οι υπηρεσίες διαδραματίζουν έναν ολοένα και μεγαλύτερο ρόλο σε ολόκληρη την ήπειρο. Και η διακυβέρνηση σε πολλές χώρες έχει βελτιωθεί αισθητά. Η έκθεση της Παγκόσμιας Τράπεζας ‘Doing Business’ για την περίοδο 2013-14 υποστήριξε ότι η Υποσαχάρια Αφρική έχει επωφεληθεί από τη ρυθμιστική βελτίωση περισσότερο από ό, τι άλλες περιοχές. Λίγες χώρες προσφέρουν μεγαλύτερες ευκαιρίες από την Κένυα.

Τέλος, ακόμη και σε περιοχές όπου η ανάπτυξη είναι άνιση, υπάρχουν αναδυόμενες αγορές όπου η βελτιωμένη διακυβέρνηση παρέχει αξία. Στη Λατινική Αμερική, το Μεξικό και η Κολομβία προσφέρουν ευκαιρίες που η Βραζιλία και η Χιλή, πόσο μάλλον η Αργεντινή και η Βενεζουέλα, δεν μπορούν να προσφέρουν. Η Ευρώπη βρίσκεται σε δύσβατο δρόμο καθώς η πολιτική συναίνεση για περαιτέρω μεταρρυθμίσεις στην ευρωζώνη διαβρώνεται και οι εξωτερικές απειλές από διάφορες ομάδες τζιχάντ και τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν αυξάνουν την πίεση στους ευρωπαίους πολιτικούς ηγέτες. Η Πολωνία είναι η φωτεινή εξαίρεση εδώ.

Αν και δεν μπορέσαμε να καταλήξουμε σ’ ένα έξυπνο ακρωνύμιο για τις χώρες που προτείνουμε – και δεν πρόκειται να κάνουμε πρόβλεψη πέρα από τα επόμενα πέντε χρόνια – ιδού οι εφτά …τυχερές προτάσεις μας.

Ινδία

Η Ινδία, η μόνη χώρα από τις BRICs στην οποία αξίζει να επιμείνετε, αλλάζει. Μια στείρα αντιπολίτευση επιβραδύνει τον ρυθμό των μεταρρυθμίσεων, αλλά η σταθεροποίηση της εξουσίας του Πρωθυπουργού Narendra Modi και οι εκλογικές νίκες του κόμματός του Bharatiya Janata, μάλλον θα επιτρέψουν εν τέλει τις δομικές αλλαγές που απαιτούνται για μια νέα αναπτυξιακή ώθηση. Η φιλελευθεροποίηση της εργατικής και περιβαλλοντικής νομοθεσίας σε εθνικό και τοπικό επίπεδο, μαζί με την παροχή νέων χρηματοοικονομικών κινήτρων για επένδυση, βελτιώνουν τις προοπτικές του τομέα μεταποίησης. Οι αρχές σχεδιάζουν εκ νέου τις πολιτικές για την προσέλκυση νέων ξένων επενδύσεων στους τομείς μεταποίησης, υδρογονανθράκων, ασφαλειών, άμυνας και σιδηροδρόμων. Έτσι, αναμένεται να βελτιωθεί και ο ρυθμός οικονομικής ανάπτυξης, ο οποίος παραμένει εκνευριστικά χαμηλός τα τελευταία χρόνια.

Ινδονησία

Και στην Ινδονησία υπάρχει ένα νέο πρόσωπο: ο Πρόεδρος Joko Widodo, ο οποίος βρέθηκε στη λίστα των «50 Μεγαλύτερων Ηγετών του Κόσμου» του Fortune πέρυσι. Ο ίδιος έχει ήδη περικόψει τις δαπανηρές επιδοτήσεις καυσίμων και η κυβέρνησή του αναμένεται να θεσπίσει αλλαγές φιλικές προς τους επιχειρηματίες στους τομείς πετρελαίου και φυσικού αερίου. Οι πόροι που θα εξοικονομηθούν από τη μείωση των επιδοτήσεων θα συμβάλλουν στη χρηματοδότηση φιλόδοξων σχεδίων ανάπτυξης υποδομών, ενώ οι αυξημένες δαπάνες για την παιδεία αναμένεται να βελτιώσουν την παραγωγικότητα των εργαζομένων και μια ραγδαία αυξανόμενη μεσαία τάξη θα δημιουργήσει νέες επιχειρηματικές ευκαιρίες. Αν και ο Widodo αντιμετωπίζει κάποιες αντιδράσεις ως προς κάποιες βαθύτερες μεταρρυθμίσεις, όπως η άρση της απαγόρευσης εξαγωγής ακατέργαστων μεταλλευμάτων, οι ψηφοφόροι έχουν καταστήσει σαφές ότι αναμένουν μια καλύτερη διακυβέρνηση και ο νέος Πρόεδρος εμφανίζεται αποφασισμένος να διακινδυνέψει το πολιτικό του κεφάλαιο για να ανταποκριθεί στις υποσχέσεις του.

Μαλαισία

Στη Μαλαισία, η κυβέρνηση προσπαθεί να ανταποκριθεί στο διογκούμενο αίτημα για αλλαγή. Ο Πρωθυπουργός Najib Razak κατήργησε την επιδότηση καυσίμων και τον ερχόμενο Απρίλιο πρόκειται να θεσπίσει έναν φόρο 6% σε αγαθά και υπηρεσίες για να βελτιώσει τη δημοσιονομική θέση της χώρας. Ο Najib είναι πολύ πιθανό να επιταχύνει το Πρόγραμμα Οικονομικού Μετασχηματισμού εισάγοντας νέα φορολογικά κίνητρα για ξένους επενδυτές. Η περαιτέρω φιλελευθεροποίηση του κατασκευαστικού τομέα και του τομέα χρηματοοικονομικών υπηρεσιών είναι επίσης πιθανή. Μπορούμε να προβλέψουμε με σχετική βεβαιότητα ότι καθώς η ανάπτυξη στην Κίνα επιβραδύνεται (και η επίδραση αυτού του γεγονότος γίνεται αισθητή στη Μαλαισία), η κυβέρνηση Najib θα νοιώσει την πίεση να αυξήσει τις δημόσιες δαπάνες για υποδομές, εκπαίδευση και υγειονομική περίθαλψη. Αυτό είναι θετικό – ιδιαίτερα αν οι αρχές συνεχίσουν να προωθούν μια ατζέντα ευρείας δημοσιονομικής μεταρρύθμισης, με την υποστήριξη της μεσαίας τάξης, ώστε μέχρι το 2020 να έχει ισοσκελιστεί ο προϋπολογισμός.

Μεξικό

Από τότε που ο Πρόεδρος Enrique Peña Nieto ανέλαβε τα καθήκοντά του τον Δεκέμβριο του 2012, το Μεξικό έχει βρεθεί εν μέσω μιας διαδικασίας βαθύτατων μεταρρυθμίσεων, με προωθούμενες αλλαγές στην ενεργειακή βιομηχανία, την αγορά εργασίας, τον τομέα των τηλεπικοινωνιών, το εκπαιδευτικό σύστημα και το δημοσιονομικό πλαίσιο της χώρας. Σήμερα, η κυβέρνηση φαίνεται ακόμα πιο διψασμένη για την προσέλκυση ξένων επενδύσεων, ιδιαίτερα στον κλάδο της ενέργειας. Δεδομένης της ανάγκης ανάπτυξης και εκσυγχρονισμού των βιομηχανικών υποδομών, θα συνεχίσουν να εμφανίζονται ευκαιρίες στην κατασκευή και λειτουργία αγωγών, δρόμων, λιμανιών, και άλλων υποδομών. Η μεξικανική οικονομία θα ωφεληθεί επίσης από μια αναπτυσσόμενη αμερικανική οικονομία, εφόσον από εκεί προκύπτει αύξηση των εισερχόμενων τουριστών αλλά και των εμβασμάτων που στέλνουν οι μεξικανοί πολίτες που ζουν και εργάζονται στις ΗΠΑ.

Κολομβία

Η πρόβλεψή μας είναι ότι ο Πρόεδρος Juan Manuel Santos θα επιτύχει τη σύναψη ειρηνευτικής συμφωνίας με τους αριστερούς αντάρτες των Επαναστατικών Ενόπλων Δυνάμεων της Κολομβίας (FARC) μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους. Αυτό θα επιτρέψει στην κυβέρνηση να επεκτείνει το κράτος δικαίου, να εμβαθύνει την αγροτική ανάπτυξη, και να προσελκύσει επενδυτές που αγωνιούν κυρίως για το θέμα της ασφάλειας. Η κυβέρνηση Σάντος και οι ηγέτες της αντιπολίτευσης είναι γενικά σύμφωνοι ως προς την ασκούμενη οικονομική πολιτική, που σημαίνει ότι οι πολιτικές αντιπαλότητες δεν πρόκειται να υποσκάψουν το επιχειρηματικό περιβάλλον.

Πολωνία

Καμία χώρα δεν έχει αυξήσει τόσο πολύ την επιρροή της στην Ευρώπη τα τελευταία χρόνια όπως η Πολωνία, όπου η χρηστή διακυβέρνηση συμβάλλει στην ανάπτυξη μιας πολλά υποσχόμενης αναδυόμενης αγοράς και οικονομίας. Το κυβερνών κόμμα της Πολιτικής Πλατφόρμας είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα παραμείνει στην εξουσία ως ο βασικός εταίρος της κυβερνητικής συμμαχίας μετά και τις εκλογές που προβλέπεται να γίνουν μέσα στο 2015. Έτσι, θα επιτραπεί στην κυβέρνηση να συνεχίσει τις προσπάθειες φιλελευθεροποίησης της οικονομίας, ενθάρρυνσης των ξένων επενδύσεων, και ανάπτυξης των εθνικών υποδομών. Οι διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις και οι κρατικές επενδύσεις αναμένεται να επιταχυνθούν από το 2016 και μετά, ιδιαίτερα στους τομείς της άμυνας και της ενέργειας.

Κένυα

Η Νιγηρία και η Νότια Αφρική, οι δύο άλλες μεγάλες οικονομίες της Αφρικής, αντιμετωπίζουν πολιτική και οικονομική αναταραχή, αλλά η Κένυα φαίνεται να πορεύεται προς μια διαφορετική κατεύθυνση. Υποστηριζόμενος από την πλειοψηφία και των δύο νομοθετικών σωμάτων της χώρας, ο Πρόεδρος Uhuru Kenyatta εμφανίζεται αποφασισμένος να προωθήσει σχέδια ανάπτυξης του ενεργειακού κλάδου και των εθνικών υποδομών της χώρας. Η κυβέρνησή του έχει ισχυροποιήσει τα σώματα ασφαλείας του κράτους ύστερα από τις πρόσφατες τρομοκρατικές επιθέσεις, ενώ η απόφαση του Διεθνούς Ποινικού Δικαστηρίου να αποσύρει τις κατηγορίες εναντίον του Kenyatta έφερε έναν νέο αέρα σταθερότητας. Η εφαρμογή μέτρων υποστηριζόμενων από το ΔΝΤ που αφορούν την κεντρική τράπεζα και τη διαχείριση των δημοσιονομικών είναι σχεδόν σίγουρο ότι θα διατηρήσει υπό έλεγχο τον πληθωρισμό και σταθερό το εθνικό νόμισμα.