2021: ένα καλοκαίρι φωτιών στη Μεσόγειο

του Vincent Clément (*)

To καλοκαίρι του 2021 θα μείνει στην ιστορία. Από την Ισπανία ως την Τουρκία, οι ίδιες εικόνες καμένων δασικών εκτάσεων και κατεστραμμένων οικοσυστημάτων. Παρά την κινητοποίηση σημαντικών μέσων, την αποστολή πυροσβεστών και Canadair, την ανάληψη δράσης από τους κατοίκους με μόνο τους όπλο συχνά την ενέργεια της απελπισίας, ο απολογισμός είναι καταστροφικός. Οι εκτάσεις που κάηκαν το 2021 στις μεσογειακές χώρες της ΕΕ είναι ήδη δυόμιση φορές μεγαλύτερες από τον μέσο όρο (4.345.910 στρέμματα στις 18/8/2021 έναντι 1.838.520 στρεμμάτων κατά μέσο όρο την περίοδο 2008-2021).

Εκτός ΕυρωπαΪκής Ενωσης, η Τουρκία είδε να καίγονται εκτάσεις επτάμιση φορές μεγαλύτερες του μέσου όρου. Στις νότιες ακτές της Μεσογείου, η Αλγερία και η Τυνησία υπέστησαν κι αυτές σοβαρά πλήγματα.

Και δεν είναι μόνο οι καμένες εκτάσεις και η οικολογική καταστροφή. Πώς θα ξεπεραστούν οι τραυματικές εμπειρίες των ανθρώπων που ενεπλάκησαν στις φωτιές; Κάτοικοι και τουρίστες αναγκάστηκαν να φύγουν άρον-άρον μπροστά στην προέλαση των πυρκαγιών. Πολλοί γλίτωσαν την τελευταία στιγμή. Αλλοι έχασαν τα πάντα. Υπήρξαν και απώλειες ανθρώπινων ζωών: 71 στην Αλγερία, 8 στην Τουρκία.

Η ανάγκη να δοθούν εξηγήσεις είναι πιεστική. Πού οφείλονται αυτές οι καταστροφικές φωτιές; Τι ρόλο παίζει η κλιματική αλλαγή; Οι υψηλές θερμοκρασίες και οι καύσωνες έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διάδοση των πυρκαγιών. Στην Ελλάδα, στην Τουρκία, στην Ισπανία, οι θερμοκρασίες ξεπέρασαν αυτό το καλοκαίρι τους 46 βαθμούς Κελσίου, με το ρεκόρ να σημειώνεται στην Ιταλία, όπου στις 11 Αυγούστου το θερμόμετρο στη Σικελία έγραψε 48,8. Οι μετεωρολογικές παρατηρήσεις που καταγράφονται στο ευρωπαϊκό πρόγραμμα Copernicus δείχνουν ότι τα φαινόμενα αυτά γίνονται πιο έντονα και πιο συχνά. Στην Ισπανία, οι καύσωνες την περίοδο 2011-2020 ήταν δύο φορές συχνότεροι σε σχέση με τις τρεις προηγούμενες δεκαετίες.

Μεγάλη σημασία στη διάδοση των πυρκαγιών έχουν και οι ισχυροί άνεμοι: έτσι εξηγούνται ιλιγγιώδεις ταχύτητες όπως τα 8 χιλιόμετρα την ώρα στο Βαρ της Προβηγγίας, ενώ η συνήθης ταχύτητα αυτών των φωτιών είναι τα 1,5 χιλιόμετρα την ώρα.

Σε αυτό το εκρηκτικό κοκτέιλ πρέπει να προστεθεί και το έλλειμμα ύδατος που έχει παρατηρηθεί τους τελευταίους μήνες στη Μεσόγειο. Αυτό έχει ως συνέπεια να συσσωρεύεται ξηρά ύλη στα δάση, που αποτελεί πρώτης τάξεως καύσιμο.

Η ευθύνη του ανθρώπινου παράγοντα είναι έτσι προφανής. Και παρατηρείται σε δύο επίπεδα. Πρώτον, στην εκδήλωση των πυρκαγιών. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι φωτιές στα δάση της Μεσογείου ξεκινούν από ανθρώπινες δραστηριότητες, είτε ακούσιες είτε εκούσιες. Η γεωγραφία των σημείων όπου ξεσπούν οι φωτιές συνδέεται με την παρουσία οδικών αξόνων, περιοχών αναψυχής και άλλων οδών πρόσβασης στα δάση.

Σε δεύτερο επίπεδο, η ευθύνη του ανθρώπου συνδέεται με τη διαχείριση του εδάφους. Η ανάπτυξη χώρων με σκοπό τον τουρισμό, ο μη καθαρισμός των χόρτων και η οικοδόμηση σε δασικές εκτάσεις καθιστούν τα δάση ακόμη πιο ευάλωτα στις πυρκαγιές. Πέρα λοιπόν από την κινητοποίηση των μέσων για το σβήσιμο των φωτιών, πρέπει να επανεξεταστεί και η πρόληψή τους σε ένα ευρύτερο πλαίσιο διαχείρισης των εδαφών.

(*) Ο Βενσάν Κλεμάν είναι γεωγράφος