JP Morgan: Η τράπεζα που δεν αφήνει ποτέ καμία κρίση να πάει χαμένη

΄Oταν τη Δευτέρα 1η Μαΐου οι Αμερικανοί αξιωματούχοι ανακοίνωσαν ότι βρήκαν αγοραστή για τη First Republic, τη δεύτερη μεγαλύτερη τράπεζα που χρεοκόπησε στις ΗΠΑ, η ταυτότητα του πλειοδότη δεν ξάφνιασε κανέναν. Παρότι τα περιουσιακά στοιχεία της First Republic «επισκέφθηκαν» περισσότερα από δώδεκα πιστωτικά ιδρύματα, τέσσερα εκ των οποίων υπέβαλαν προσφορές το περασμένο Σαββατοκύριακο, τελικά νικήτρια αναδείχθηκε η JPMorgan Chase.

Κατά τη διάρκεια της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008, η μεγαλύτερη τράπεζα της Αμερικής ήταν ο σωτήρας της χρεοκοπημένης επενδυτικής τράπεζας Bear Stearns καθώς επίσης και της Washington Mutual.

Το ίδιο έγινε και αυτήν τη φορά. Όπως μεταδίδουν οι Financial Times, για τους πολιτικούς των ΗΠΑ που προσπαθούν να σταθεροποιήσουν τον περιφερειακό τραπεζικό τομέα, ο οποίος κλυδωνίζεται επικίνδυνα μετά την κατάρρευση της Silicon Valley Bank στις 10 Μαρτίου, θα ήταν δύσκολο να σκεφτούν έναν πιο ασφαλή αγοραστή. 

Ο διευθύνων σύμβουλος Jamie Dimon δεν είναι απλώς ο μακροβιότερος ηγέτης μεγάλης τράπεζας, αλλά θεωρείται επίσης και master στις εξαγορές. «Σε γενικές γραμμές, η προσκόλληση μιας τράπεζας που χάνει την αξία του franchise της σε μια μεγάλη τράπεζα όπως η JPMorgan είναι η καλύτερη δυνατή λύση εν καιρώ κρίσης», λέει ο Steven Kelly, ερευνητής με αντικείμενο τη χρηματοοικονομική σταθερότητα στο Yale School of Management. «Οι μεγάλες τράπεζες υπήρξαν εταίροι της κυβέρνησης και έπαιξαν τον ρόλο του λευκού ιππότη».

Ωστόσο, ενώ ο Dimon παρουσίασε την εξαγορά ως παροχή υπηρεσίας για την εξυπηρέτηση του δημοσίου συμφέροντος, αρκετοί επιμένουν ότι το αποτέλεσμα είναι ακόμα μία απόδειξη ότι το σύστημα συρρικνώνεται υπέρ των μεγάλων τραπεζών γενικά — και της JPMorgan ειδικότερα. «Δεν θα έπρεπε ποτέ να είχε επιτραπεί στον Jamie Dimon να αναλάβει μια χρεοκοπημένη τράπεζα, επειδή η JPMorgan είναι ήδη πολύ μεγάλη για να πτωχεύσει», δήλωσε η γερουσιαστής Elizabeth Warren, επί μακρόν επικριτής των υπερβολών της Wall Street. 

Πολλοί εκπλήσσονται και διαμαρτύρονται για το πώς, όταν τα προβλήματα πλήττουν τον τραπεζικό τομέα των ΗΠΑ, όλοι οι δρόμοι φαίνονται πάντα να οδηγούν στην JPMorgan. Παράγοντας κοντά στην κυβέρνηση Μπάιντεν παραπονιέται ότι τα πολλά και διαφορετικά «καπέλα που έχει φορέσει» ο Jamie Dimon κατά τη διάρκεια των πρόσφατων αναταράξεων του έχουν δώσει υπερβολική επιρροή. «Σύμβουλος, διευθυντής, μαέστρος, το όλο θέμα δεν έχει νόημα», λέει.

Η δημιουργία ενός γίγαντα

Η JPMorgan σήμερα, με περιουσιακά στοιχεία 3,7 τρισεκατομμυρίων δολαρίων και 250.000 υπαλλήλους, είναι το αποτέλεσμα μιας διαδικασίας ενοποίησης αιώνων. Η κληρονομιά της περιλαμβάνει μια εταιρεία που ιδρύθηκε από τον εθνάρχη των ΗΠΑ Alexander Hamilton, την επενδυτική τράπεζα που διευθύνει ο θρυλικός χρηματοδότης John Pierpont Morgan καθώς και τράπεζες που χρηματοδότησαν το κανάλι Erie, τη γέφυρα του Μπρούκλιν, αλλά και τις ένοπλες δυνάμεις του Ηνωμένου Βασιλείου και της Γαλλίας στον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο. 

Μόλις το 1991, η τράπεζα, που θα γινόταν τελικά παγκόσμιος τραπεζικός κολοσσός είχε μόνο 37 δισεκατομμύρια δολάρια σε καταθέσεις. Ο όμιλος έχει τώρα σχεδόν 2,5 τρισ. δολάρια και το μερίδιο αγοράς του έχει αυξηθεί κατά 10 φορές, από 1,5% σε 14,4%. «Πήραν ένα σωρό περιφερειακές τράπεζες και δημιούργησαν εθνικά franchises από αυτό», δήλωσε ο Chris Kotowski, τραπεζικός αναλυτής στην Oppenheimer. Αλλά υπό τον Dimon, ο οποίος εντάχθηκε στην τράπεζα το 2004 όταν ανέλαβε την Bank One με έδρα το Σικάγο, ο όμιλος πραγματικά εκτινάχθηκε. 

Η JPMorgan είναι πλέον η μεγαλύτερη τράπεζα στις ΗΠΑ σε ό,τι αφορά τα στοιχεία ενεργητικού, τις καταθέσεις και την κεφαλαιοποίησή της στο χρηματιστήριο, με υποκαταστήματα της τράπεζας Chase σε 48 πολιτείες. Κερδίζει επίσης περισσότερα από τις προμήθειες επενδυτικής τραπεζικής από οποιαδήποτε άλλη τράπεζα της Wall Street, ξεπερνώντας σταθερά τις Goldman Sachs, Morgan Stanley και Bank of America.

Όπως και με τις σημερινές «περιφερειακές τραπεζικές καταστροφές», η κρίση του 2008 προσέφερε μια ειδική ευκαιρία στην JPMorgan. Επειδή ελέγχει περισσότερο από το 10% των καταθέσεων στις ΗΠΑ, απαγορεύεται να αγοράσει άλλες τράπεζες εκτός αν υπάρξει συναλλαγή έκτακτης ανάγκης.

Οι συμφωνίες με τις Bear Stearns και WaMu και η σχετικά αλώβητη πορεία της εν μέσω οικονομικής κρίσης βοήθησαν τον Dimon να κερδίσει τον σεβασμό όλων. Ο πρώην πρόεδρος Barack Obama περιέγραψε τον ελληνικής καταγωγής γκριζομάλλη Νεοϋορκέζο το 2012 ως «έναν από τους πιο έξυπνους τραπεζίτες που έχουμε». Βέβαια, η πορεία της τράπεζας υπό τον Dimon δεν ήταν χωρίς σύννεφα…

Το σκάνδαλο συναλλαγών London Whale το 2012 κόστισε 6 δισεκατομμύρια δολάρια και η τράπεζα μηνύεται για τις υπηρεσίες που προσέφερε στον παιδόφιλο Jeffery Epstein. Επιπλέον, οι κυρώσεις που είχαν επιβληθεί σε Bear Stearns και WaMu έκαναν τον Dimon να πει στους μετόχους το 2015 ότι οι συναλλαγές ήταν «ακριβά μαθήματα που δεν θα ξεχάσω».

Ωστόσο, ο Dimon ήταν το πρώτο λιμάνι όταν η υπουργός Οικονομικών Janet Yellen αναζητούσε βοήθεια στις 14 Μαρτίου με τη First Republic. Εκείνη την εποχή, ήταν η 14η μεγαλύτερη τράπεζα των ΗΠΑ, αλλά ευπάθειες παρόμοιες με αυτές της SVB, συμπεριλαμβανομένης της εξάρτησης από ανασφάλιστες καταθέσεις, στενές συνδέσεις με τον κλάδο της τεχνολογίας και απώλειες λόγω πτώσης στις τιμές των ομολόγων. Μάλιστα, αντιμετώπιζε ένα bank run 100 δισ. δολ. Οι τραπεζίτες της JPMorgan προσέφεραν συμβουλευτικές υπηρεσίες στη First Republic και συνέστηναν «πώληση».

Ωστόσο, ο φόβος μιας ταχείας κατάρρευσης θα αποσταθεροποιούσε ολόκληρο το τραπεζικό σύστημα. Τις επόμενες δύο ημέρες, ο Dimon συγκέντρωσε τους διευθύνοντες συμβούλους άλλων 10 μεγάλων τραπεζών και στις 16 Μαρτίου συμφώνησαν συλλογικά να δώσουν στη First Republic 30 δισ. δολάρια σε καταθέσεις.

Ο στόχος ήταν να εξαγοραστεί χρόνος για να βρεθεί μια λύση από τον ιδιωτικό τομέα, να μη χρειαστεί δηλαδή να παρέμβει το κράτος και επιβαρυνθούν οι φορολογούμενοι. 

Ανώτερα στελέχη της αμερικανικής κυβέρνησης ενθάρρυναν ορισμένες τράπεζες να εξετάσουν το ενδεχόμενο εξαγοράς, αλλά δεν πίεσαν, λένε άνθρωποι που γνωρίζουν τη διαδικασία. Αυτό άφησε την τράπεζα έκθετη… Ο ιδρυτής της First Republic, Jim Herbert, και οι σύμβουλοι Peter Orszag στη Lazard και η δικηγορική εταιρεία Sullivan & Cromwell, προσπάθησαν να κρατήσουν την τράπεζα ανεξάρτητη. Προσπάθησαν να αντλήσουν κεφάλαια, να ζητήσουν από άλλες τράπεζες να αγοράσουν ορισμένα περιουσιακά στοιχεία σε τιμές υψηλότερες της αγοράς με αντάλλαγμα μετοχές, καθώς και κάποια κρατική υποστήριξη.

Αλλά η Federal Deposit Insurance Corporation, την οποία συμβουλεύει ο μακροχρόνιος τραπεζίτης επενδύσεων και πρώην αξιωματούχος της κυβέρνησης Ομπάμα Τζιμ Μιλστάιν, απογοητεύτηκε. Πίστευε ότι η χρηματοοικονομική μηχανική θα απαιτούσε κυβερνητική βοήθεια που θα ήταν ασυνεπής με το πνεύμα του νόμου Dodd-Frank που ψηφίστηκε μετά την οικονομική κρίση, λένε άνθρωποι που γνωρίζουν τις συζητήσεις. 

Η πίεση στην τράπεζα αυξήθηκε τη Δευτέρα 24 Απριλίου, όταν η First Republic αποκάλυψε την έκταση των αναλήψεων από τους πελάτες ενώ ο διευθύνων σύμβουλος Μάικλ Ρόφλερ τρόμαξε τους επενδυτές αρνούμενος να απαντήσει σε ερωτήσεις σχετικά με τα κέρδη.  Το πρωί της Πέμπτης 27 Απριλίου, η FDIC έλεγε στους πιθανούς πλειοδότες ότι η First Republic απείχε λίγες εβδομάδες για να περάσει στον έλεγχο των αρχών. 

Έτσι, το χρονοδιάγραμμα επιταχύνθηκε ξαφνικά και ζητήθηκε από δώδεκα μεγάλα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα να υποβάλουν προσφορές μέχρι την επόμενη μέρα. Τα ιδρύματα που πέρασαν στον δεύτερο γύρο είχαν ψηφιακή πρόσβαση σε δεδομένα σχετικά με τις υποχρεώσεις και τα περιουσιακά στοιχεία της First Republic που συγκεντρώνονταν σε πραγματικό χρόνο από τραπεζίτες της Guggenheim Securities οι οποίοι συμβούλευαν την FDIC.

Ορισμένες μεγάλες τράπεζες, συμπεριλαμβανομένης της Bank of America, αρνήθηκαν να συμμετάσχουν, αλλά τελικά τέσσερις από τις 20 μεγαλύτερες τράπεζες των ΗΠΑ βάσει περιουσιακών στοιχείων εμφανίστηκαν ως κορυφαίοι πλειοδότες: η PNC, η Citizens Bank, η Fifth Third και η JPMorgan, η οποία στο μεταξύ είχε παραιτηθεί από τον ρόλο της ως συμβούλου της First Republic για να συμμετάσχει στη δημοπρασία.

Τεράστιες ομάδες τραπεζιτών εργάζονταν επί ένα εικοσιτετράωρο για να συγκεντρώσουν τις προσφορές τους πριν από την καταληκτική ημερομηνία το απόγευμα της Κυριακής. Αλλά μέσα στον αναβρασμό το κλίμα δυσαρέσκειας για την FDIC επιδεινωνόταν: «Ορίζουν τους κανόνες υποβολής προσφορών με τρόπο που ευνοεί σε μεγάλο βαθμό μια [μεγάλα κεφαλαιοποιημένη παγκόσμια] τράπεζα. Όχι σκόπιμα, αλλά αυτό κάνουν», παρατηρεί ένας συμμετέχων. 

Σύμφωνα με νόμο του 1992, ξ FDIC πρέπει να επιλέξει τη λύση που επιβάλλει το «λιγότερο κόστος» στο ταμείο ασφάλισης καταθέσεων. Πολλοί υπάλληλοι εκεί θυμούνται ακόμη ότι η κρίση του 2008, που οδήγησε στο κλείσιμο περισσότερων από 150 τραπεζών, είχε αφήσει το ταμείο ασφάλισης καταθέσεων με αρνητικό υπόλοιπο. «Αν είσαι υπάλληλος εκεί το μόνο που σε νοιάζει είναι: «Πώς μπορώ να εξοικονομήσω χρήματα;». Σκέφτεστε, «Τι θα συμβεί αν υπάρξει άλλη μια [κατάρρευση τράπεζας] αύριο;» λέει ένας πρώην υπάλληλος της FDIC.

Η FDIC δυσκολεύτηκε να συγκρίνει τις περίπλοκες προσφορές, λένε οι συμμετέχοντες. Η PNC, για παράδειγμα, πρότεινε την πώληση τμημάτων του χαρτοφυλακίου δανείων της First Republic είτε στην BlackRock είτε στην Apollo, σε μια προσπάθεια να κάνει την προσφορά πιο ελκυστική. 

Αφού οι τελικές προσφορές υποβλήθηκαν στις 7 μ.μ. το βράδυ της Κυριακής, η πρόταση της JPMorgan αποδείχθηκε απλούστερη και φθηνότερη, με εκτιμώμενη ζημία για το ταμείο καταθέσεων ύψους 13 δισεκατομμυρίων δολαρίων. Μέχρι τη 1 τα ξημερώματα της Δευτέρας, η τράπεζα είχε ακούσει ότι είχε κερδίσει και τα αποτελέσματα δημοσιοποιήθηκαν λίγο μετά τις 3 τα ξημερώματα. 

«Ο Τζέιμι Ντάιμον έπαιξε πολύ καλά τα χαρτιά του», λέει ο Σάιμον Τζόνσον, καθηγητής οικονομικών στο MIT και πρώην επικεφαλής οικονομολόγος του ΔΝΤ. «Όταν σχεδιάστηκε η ανάλυση χαμηλού κόστους, δεν είχαμε τόσο μεγάλες τράπεζες. Αυτό το μεγαλείο βοηθάει μια τράπεζα συγκεκριμένα». ‘

Κερδοσκοπικός πατριωτισμός»

Ο οικονομικός διευθυντής της JPMorgan, Jeremy Barnum, νωρίτερα αυτή την εβδομάδα απέρριψε τις αιτιάσεις περί σύγκρουσης συμφερόντων, λέγοντας ότι διαφορετικές ομάδες είχαν συμβουλεύσει τη First Republic και άλλες αργότερα εργάστηκαν για την εξαγορά. 

Ο Ντάιμον περιέγραψε τη συμφωνία ως πατριωτική προσφορά στο Δημόσιο, λέγοντας ότι η κυβέρνηση είχε προσκαλέσει την τράπεζά του «να βοηθήσει, και το κάναμε». Άλλοι τόνισαν ότι η εξαγορά θα προσθέσει περίπου 500 εκατομμύρια δολάρια ετήσιο εισόδημα στα κέρδη της τράπεζας. 

«Υπάρχει μια φράση που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι που ονομάζεται κερδοσκοπικός πατριωτισμός. Και αυτό μπορεί να είναι», λέει ο Richard Sylla, ομότιμος καθηγητής Οικονομικών στο Stern School of Business του Πανεπιστημίου της Νέας Υόρκης. 

Αν και ο Μπάιντεν είχε δεσμευτεί να κρατήσει πιο σκληρή στάση για τις συγχωνεύσεις τραπεζών άμα τη αναλήψει των καθηκόντων του, η κυβέρνηση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι σε ορισμένες περιπτώσεις η εξαγορά μιας μικρότερης υπό πτώχευση τράπεζας από μια μεγάλη  μπορεί να καταλήξει να είναι η λιγότερο ενοχλητική λύση. περιγράφει ο Μπάιντεν 

Ο ίδιος δήλωσε «ευχαριστημένος» από το αποτέλεσμα, προσθέτοντας: «Αυτές οι ενέργειες θα διασφαλίσουν ότι το τραπεζικό σύστημα είναι ασφαλές και υγιές». Αλλά και οι Ρεπουμπλικάνοι, εν τω μεταξύ, επαίνεσαν τη συμφωνία.

Ορισμένοι Δημοκρατικοί την περιέγραψαν ως την καλύτερη διαθέσιμη λύση δεδομένων των συνθηκών. Το ασφαλιστικό ταμείο FDIC διαθέτει επί του παρόντος 90 δισεκατομμύρια δολάρια για να χειριστεί πιθανές επιπτώσεις από ένα τραπεζικό σύστημα με καταθέσεις άνω των 17 τρις δολαρίων. 

«Οι μεγάλες τράπεζές μας είναι πολύ μεγάλες, αλλά αυτή τη στιγμή είναι θέμα ελαχιστοποίησης του κόστους», δήλωσε ο Μπραντ Σέρμαν, Δημοκρατικός στη Βουλή των Αντιπροσώπων. 

Ο πρόεδρος της Federal Reserve, Jay Powell, είχε παρόμοια άποψη σε συνέντευξη Τύπου την Τετάρτη, λέγοντας: «Νομίζω ότι είναι πραγματικά ένα καλό αποτέλεσμα για το τραπεζικό σύστημα. Θα ήταν επίσης ένα καλό αποτέλεσμα για το τραπεζικό σύστημα εάν μια από τις περιφερειακές τράπεζες αγόραζε αυτήν την εταιρεία… [αλλά] ο νόμος λέει πως κερδίζει η προσφορά με το μικρότερο κόστος». Άλλοι είναι πολύ λιγότερο αισιόδοξοι. Η Warren υποστήριξε ότι το Office of the Controller of the Currency, το οποίο έπρεπε να υπογράψει τη συμφωνία επειδή είναι η κύρια ρυθμιστική αρχή, θα έπρεπε να το είχε αρνηθεί.

«Χρειαζόμαστε μια εξήγηση από τον αναπληρωτή διευθυντή του OCC [Michael] Hsu . Γιατί ενέκρινε αυτή τη γιγαντιαία συγχώνευση τραπεζών και αγνόησε άλλες προσφορές που αποτελούσαν μικρότερο κίνδυνο για την οικονομία», είπε. 

Ο πρώην πρόεδρος της FDIC, Bill Isaac, λέει ότι ενώ πίστευε πως η JPMorgan προσέφερε «μια σπουδαία δημόσια υπηρεσία» αγοράζοντας μια σειρά από χρεοκοπημένες τράπεζες, «απλώς αμφισβητώ αν αυτό είναι το αποτέλεσμα που θα έπρεπε να θέλουμε από άποψη πολιτικής»… 

Κάνεις τις μεγαλύτερες τράπεζες όλο και μεγαλύτερες και έχεις λιγότερες επιλογές στο μέλλον, συμπληρώνει. Για κάποιους που συμμετείχαν στη διαδικασία, το όλο θέμα ήταν προδιαγεγραμμένο. «Ήταν προφανές ότι θα τελείωνε όπως έγινε», λέει ο πρόσωπο κοντά στην κυβέρνηση Μπάιντεν. «Ο Τζέιμι τα κατάφερε…».