Άλφα, Δέλτα, Λάμδα… Γιατί κάθε νέα μετάλλαξη του COVID προκαλεί τέτοια ανησυχία;

Οι ιοί μεταλλάσσονται συνεχώς, συμπεριλαμβανομένου του κορονοϊού SARS-CoV-2 που προκάλεσε την πανδημία Covid-19. Αν και οι περισσότερες γενετικές αλλαγές είναι αβλαβείς, ορισμένες μπορούν να κάνουν το μεταλλαγμένο στέλεχος πιο επιδέξιο στη μόλυνση κυττάρων, για παράδειγμα, ή στην αποφυγή αντισωμάτων. Τέτοιες «καταλληλότερες» παραλλαγές μπορούν να υπερισχύσουν έναντι άλλων στελεχών, και να γίνουν η κυρίαρχη πηγή λοιμώξεων. Τον τελευταίο χρόνο εμφανίστηκαν μια σειρά από πιο μεταδοτικές παραλλαγές, καθεμία από τις οποίες κρύβει έναν αστερισμό μεταλλάξεων. Η πιο ανησυχητική μέχρι στιγμής είναι η λεγόμενη μετάλλαξη δέλτα. Έχει εξαπλωθεί σε περισσότερες από 100 χώρες από τότε που αναφέρθηκε για πρώτη φορά στην Ινδία τον Οκτώβριο, οδηγώντας σε έξαρση των κρουσμάτων και των νοσηλειών, ιδίως σε μέρη όπου λιγότερο από το ήμισυ του ενήλικου πληθυσμού έχει ανοσοποιηθεί πλήρως. Πλέον, είναι το κυρίαρχο στέλεχος σε πολλές χώρες, μεταξύ άλλων στο Ηνωμένο Βασίλειο και στις ΗΠΑ.

1. Τι είναι μια μετάλλαξη;

Κατά τη διάρκεια του πολλαπλασιασμού, ένας ιός συχνά υφίσταται γενετικές αλλαγές που μπορεί να δημιουργήσουν αυτό που ονομάζεται μετάλλαξη. Ορισμένες μεταλλάξεις αποδυναμώνουν τον ιό – άλλες μπορεί να αποφέρουν ένα πλεονέκτημα που του επιτρέπει να πολλαπλασιάζεται. Εάν οι αλλαγές παραγάγουν μια εκδοχή με σαφώς διαφορετικά φυσικά χαρακτηριστικά, η μετάλλαξη μπορεί να συναποκαλείται στέλεχος. Μια μετάλλαξη που αποκλίνει σημαντικά από τους προγόνους του ιού μπορεί να αναγνωριστεί ως νέα γενεαλογική γραμμή ή κλάδος στο εξελικτικό δέντρο. Στη γενική συζήτηση, ωστόσο, οι όροι χρησιμοποιούνται συχνά εναλλάξ.

2. Ποιες είναι οι πιο ανησυχητικές;

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας χρησιμοποιεί τον όρο «ανησυχητικές μεταλλάξεις» για να υποδηλώσει στελέχη που ενέχουν πρόσθετους κινδύνους για την παγκόσμια δημόσια υγεία, «μεταλλάξεις ενδιαφέροντος» για εκείνα που χρήζουν στενής παρακολούθησης λόγω του αναδυόμενου κινδύνου τους, και «προειδοποιήσεις για περαιτέρω παρακολούθηση» για μια μετάλλαξη που διαθέτει γενετικά χαρακτηριστικά που υποδεικνύουν ότι μπορεί να ενέχει μελλοντικό κίνδυνο. Οι αξιολογήσεις ενδέχεται να αλλάξουν ανάλογα με την εξελισσόμενη πανδημία. Για παράδειγμα, τρεις μεταλλάξεις ενδιαφέροντος – έψιλον, ζήτα και θήτα – επαναταξινομήθηκαν στις αρχές Ιουλίου ως προειδοποιήσεις. Στις ανησυχητικές μεταλλάξεις και στις μεταλλάξεις ενδιαφέροντος αποδίδονται γράμματα από το ελληνικό αλφάβητο για την αναγνώριση. Από τις 7 Ιουλίου, ο ΠΟΥ έχει εντοπίσει τέσσερις σε κάθε κατηγορία:

	Επίμαχη μετάλλαξη	Εναλλακτικές ονομασίες	Χώρα όπου ανακαλύφθηκε
Άλφα	B.1.1.7	GRY (πρώην 501Y.V1) VOC 202012/01	Αγγλία
Βήτα	B.1.351	501Y.V2	Νότια Αφρική
Γάμμα	P.1	501Y.V3B.1.1.28.1	Βραζιλία / Ιαπωνία
Δέλτα	B.1.617.2	452R.V3	Ινδία

Άλφα

Αυτή η μετάλλαξη εμφανίστηκε στην Αγγλία τον Σεπτέμβριο του 2020 και προκάλεσε μια χειμερινή αύξηση των κρουσμάτων που έστειλε το Ηνωμένο Βασίλειο ξανά σε lockdown τον Ιανουάριο. Άλλες χώρες, ιδίως στην Ευρώπη, ακολούθησαν το Ηνωμένο Βασίλειο στην εκ νέου επιβολή περιορισμών στις μετακινήσεις. Η Άλφα ήταν προηγουμένως το κυρίαρχο στέλεχος στις ΗΠΑ και έχει αναφερθεί σε τουλάχιστον 173 χώρες, σύμφωνα με τον ΠΟΥ. Το στέλεχος μπορεί να αποτελεί σοβαρότερη απειλή για τις γυναίκες. Οι γυναίκες ασθενείς με Covid είναι πιο πιθανό να χρειαστούν εντατική θεραπεία και έχουν ελαφρώς υψηλότερες πιθανότητες να πεθάνουν από μια λοίμωξη άλφα από ό,τι αν είχαν κολλήσει μια άλλη μετάλλαξη, σύμφωνα με μια ανάλυση. Δεν βρέθηκε καμία τέτοια επίδραση μεταξύ των ανδρών.

Βήτα

Αυτή η μετάλλαξη, η οποία εμφανίστηκε στη Νότια Αφρική τον Αύγουστο του 2020, οδήγησε σε αναζωπύρωση των κρουσμάτων Covid που κατέκλυσε το νότιο τμήμα της Αφρικής. Έχει αναφερθεί σε τουλάχιστον 122 χώρες.

Γάμμα

Αυτή η μετάλλαξη, που εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην πόλη Μανάους του Αμαζονίου τον Δεκέμβριο του 2020, συνέβαλε σε μια έξαρση των κρουσμάτων που επιβάρυνε το σύστημα υγείας της Βραζιλίας και οδήγησε σε ελλείψεις οξυγόνου. Έχει αναφερθεί σε τουλάχιστον 74 χώρες.

Δέλτα

Αυτή η ταχέως εξαπλούμενη μετάλλαξη πυροδότησε ένα δραματικό κύμα κρουσμάτων Covid στην Ινδία που κατέκλυσε νοσοκομεία και κρεματόρια και έκτοτε έχει εντοπιστεί σε τουλάχιστον 104 χώρες. Εκτιμάται ότι είναι 55% πιο μεταδοτική από την άλφα και σχεδόν δύο φορές πιο μολυσματική από το αρχικό στέλεχος που άρχισε να εξαπλώνεται παγκοσμίως στις αρχές του 2020. Οι γιατροί στην Ινδία έχουν συνδέσει τη δέλτα με ένα ευρύτερο φάσμα συμπτωμάτων του Covid, συμπεριλαμβανομένης της εξασθένησης της ακοής, και τα πρώτα δεδομένα από τη Σκωτία διαπίστωσαν ότι οι ασθενείς με Covid που μολύνθηκαν από τη δέλτα είχαν 1,8 φορές περισσότερες πιθανότητες να νοσηλευτούν σε νοσοκομείο από εκείνους με μόλυνση άλφα. Άλλα στοιχεία διαπίστωσαν ότι η δέλτα είχε κάποια τάση να αποφεύγει τις θεραπείες με βάση τα αντισώματα και ότι δυνητικά αυξάνει τον κίνδυνο επαναμόλυνσης σε άτομα που έχουν αναρρώσει από Covid που προκλήθηκε από άλλο στέλεχος.

3. Πώς επηρεάζουν οι παραλλαγές τα εμβόλια;

Οι επιστήμονες δίνουν τη μεγαλύτερη προσοχή στις μεταλλάξεις στο γονίδιο που κωδικοποιεί την πρωτεΐνη spike του ιού, η οποία παίζει βασικό ρόλο στην είσοδό του στα κύτταρα και αποτελεί στόχο των εμβολίων. Οι τέσσερις παραλλαγές που προκαλούν ανησυχία φέρουν όλες πολλαπλές μεταλλάξεις που επηρεάζουν την πρωτεΐνη spike. Αυτό εγείρει ερωτήματα σχετικά με το κατά πόσον οι άνθρωποι που έχουν αναπτύξει αντισώματα έναντι του «κανονικού» ή «άγριου τύπου» στελέχους – είτε από εμβόλιο είτε επειδή έχουν αναρρώσει από τον Covid – θα είναι σε θέση να καταπολεμήσουν τις νέες μεταλλάξεις. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι μεταλλάξεις που προκαλούν ανησυχία οδηγούν σε μείωση της αποτελεσματικότητας του εμβολίου σε διάφορους βαθμούς, αν και τα εμβόλια διατηρούν ως επί το πλείστον την ικανότητά τους να προστατεύουν από σοβαρή ασθένεια, σύμφωνα με τον ΠΟΥ. Οι ερευνητές του Πανεπιστημίου της Φλόριντα διαπίστωσαν ότι για τα εμβόλια Covid που κυκλοφορούν σε παγκόσμια κλίμακα, το στέλεχος άλφα οδήγησε σε «κάπως μειωμένη» αποτελεσματικότητα σε σύγκριση με το άγριο στέλεχος, ενώ οι παραλλαγές βήτα και γάμμα οδήγησαν σε σημαντικά χαμηλότερη αποτελεσματικότητα. Όσον αφορά τη δέλτα, τα δεδομένα από την Public Health England δείχνουν ότι τα εμβόλια είναι λιγότερο αποτελεσματικά στην πρόληψη της συμπτωματικής νόσου σε σύγκριση με την άλφα, ειδικά μετά από μία μόνο δόση.