Ανάλυση: Όταν η ισορροπία των ηγεμονικών δυνάμεων ανατρέπεται
Εν αρχή είναι ο ορισμός. Ποιες χώρες θεωρούμε ως ηγεμονικές ή υπερδυνάμεις;
Από τους πολλούς ορισμούς διαλέξαμε τον ακόλουθο: «Υπερδύναμη ή Ηγεμονική δύναμη είναι κάθε κράτος που μπορεί να ασκήσει επιρροή με ήπια, διπλωματικά, στρατιωτικά ή οικονομικά μέσα σε παγκόσμια κλίμακα. Η οποία μπορεί να αναγκάσει τις μεσαίες ή μικρές δυνάμεις να εξετάσουν τις απόψεις των μεγάλων δυνάμεων πριν αναλάβουν δικές τους ενέργειες».
Έτσι, στην σημερινή εποχή εντοπίζουμε τέσσερεις τέτοιες χώρες: τις ΗΠΑ, την Ρωσία, την Κίνα και βέβαια την υβριδική «χώρα» Ευρωπαϊκή Ένωση. Δεν υπάρχει αμφιβολία, ότι εκτός των ΗΠΑ που θεωρείται η μόνη υπερδύναμη επειδή διαθέτει και τα τέσσερα χαρακτηριστικά του ορισμού, οι υπόλοιπες τρεις έχουν αδυναμίες. Η Ρωσία είναι πανίσχυρη στρατιωτικά, αλλά εξαιρετικά αδύναμη οικονομικά. Η Ευρώπη δεν διαθέτει στρατιωτική ισχύ, πλην όμως είναι η μεγαλύτερη οικονομική δύναμη λόγω της λειτουργίας της τελωνειακής ένωσης και της εσωτερικής αγοράς. κ.ο.κ.
Ένας βασικός παράγοντας δημιουργίας πλούτου και συνεπώς ισχύος είναι το εμπόριο. Δηλαδή η παγκοσμιοποίηση. Αυτή η διαδικασία ιστορικά συνεπάγεται πόλεμο. Το φαινόμενο του εμπορίου δεν είναι νέο. Μετά το δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο η διεθνής κοινότητα με την δημιουργία του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου (ΔΟΕ) υιοθέτησε διαδικασίες ειρηνικής ρύθμισης του εμπορίου.
Η ιστορία και ο σημερινός πολυπολικός κόσμος
Ο καθηγητής και ερευνητής της ελληνιστικής περιόδου Άγγελος Χανιώτης περιγράφει την πρώτη διαδικασία εμπορικής – πολεμικής συνάφειας στη διάρκεια της Ελληνιστικής περιόδου, όπου τα βασίλεια που διαδέχτηκαν την Αυτοκρατορία του Μεγάλου Αλεξάνδρου βρίσκονταν σε διαρκή πολεμική σύγκρουση μεταξύ τους, διακόπτοντας τις πολεμικές συγκρούσεις, ώστε να ανταλλάξουν προϊόντα που είχαν ανάγκη για τη διατροφή τους. Την εποχή χαρακτηρίζει ως πρώτη περιφερειακή παγκοσμιοποίηση. Ωστόσο η Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία ήταν η ισχυρή δύναμη που οργάνωσε το εμπόριο στα εδάφη που είχε καταλάβει.
Ο Χρήστος Ράμμος, πρώην Αντιπρόεδρος του Συμβουλίου της Επικρατείας, σε παρέμβασή του θύμισε ότι:
«Αλλαγές στον τομέα της ηγεμονικής δύναμης συνέβησαν διαχρονικά στον πλανήτη μετά την πτώση της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, που ήταν η πρώτη παγκόσμια αυτοκρατορία, που κάλυπτε σχεδόν όλη την τότε γνωστή οικουμένη, μετά το εφήμερο βασίλειο του Μεγάλου Αλεξάνδρου.
Η Ευρώπη μετά τον 15ο αιώνα με τους μεγάλους εξερευνητές και θαλασσοπόρους με τη σταδιακή αποικιοποίηση όλων των άλλων ηπείρων, δηλαδή της Αμερικής, της Αφρικής και της Ασίας, εγκαινίασε την μακρά περίοδο της παγκόσμιας ηγεμονίας της.
Σε ό,τι αφορά την Άπω Ανατολή, με κορύφωση στους δυο πολέμους του οπίου, η Δύση επέβαλε την κυριαρχία της στην Κίνα, η οποία έτσι απώλεσε την θέση που κατείχε στη γεωγραφική αυτή περιοχή, μέχρι τα μέσα του 19ου αιώνα. Η αυτοκρατορική Κίνα εκτοπίστηκε από τη θέση της ηγεμονικής δύναμης που κατείχε στον χώρο αυτό κυρίως προ της ισχύος της θαλασσοκράτειρας Αγγλίας, που είχε αξιοποιήσει στο έπακρο όλα τα τεχνολογικά επιτεύγματα της βιομηχανικής επανάστασης -ατμός, χρήση ισχυρών όπλων-καννονιών με τη χρήση της πυρίτιδας- και επέβαλε τη δική της κυριαρχία ως ηγεμονικής δύναμης. Αυτή η υπεροχή άρχισε να εξασθενίζει με τη σταδιακή απώλεια της ευρωπαϊκής επιρροής και τη δύναμη που απέκτησε στην διάρκεια του Α’ και κυρίως του Β’ παγκοσμίου πολέμου η Αμερική. Η πολεμική υπεροχή της υπήρξε συνέπεια των παγκοσμίων πολέμων και εξισορροπήθηκε αργότερα με τη Σοβιετική Ένωση, που κατέστη η δεύτερη πυρηνική δύναμη. Ο διπολικός κόσμος των δύο αντιπάλων πολιτικοκοινωνικών συστημάτων, του καπιταλιστικού και του σοσιαλιστικού, δημιουργήθηκε τότε και διήρκεσε μέχρι την πτώση του Τείχους του Βερολίνου και την χρεωκοπία του οικονομικοκοινωνικού μοντέλου της ΕΣΣΔ.
Σήμερα ζούμε σε ένα πολυπολικό κόσμο στον οποίο, η Κίνα συναγωνίζεται τις ΗΠΑ σε σχεδόν λους τους τομείς. Ο πλανήτης είναι πλέον θα είναι και θα είναι εφεξής πολυπολικός και πλουραλιστικός. Η μονοκρατορία της Δύσης έχει τελειώσει. Δεν θα υπάρχει μια μόνο ηγεμονική δύναμη ή ένας μόνο ηγεμονικός πόλος ισχύος. Υπάρχουν πολλά κέντρα που ανταγωνίζονται σκληρά μεταξύ τους…»
Έχοντας κάνει μια σύντομη ιστορική επισκόπηση των σχέσεων παγκοσμιοποίηση-πόλεμος-ισορροπία ηγεμονικών δυνάμεων, μπορούμε σε κάποιο βαθμό να ερμηνεύσουμε πολλά από τα γεγονότα που ζούμε σήμερα και όχι μόνο στην γειτονιά μας.
Το γεγονός ότι η αστάθεια, οι τοπικές συγκρίσεις, οι συγκρούσεις ,λεκτικές μόνο για την ώρα, διεξαγόμενων μέσω «αντιπροσώπων» των «Μεγάλων» εντείνονται προϊδεάζει το μέλλον. Ένα ενδιαφέρον εργαλείο που μπορεί να βοηθήσει στην πρόβλεψη των εξελίξεων παρουσιάζεται στον πίνακα 1.
Ο σύνθετος αυτός πίνακας έχει καταρτιστεί από το Εθνικό Συμβούλιο Πληροφοριών των ΗΠΑ, που δεν πρέπει να συγχέεται με το Εθνικό Συμβούλιο Ασφαλείας. Ο πίνακας αριστερά συνδυάζει τέσσερεις παραμέτρους που δείχνουν τη συγκριτική εξέλιξη των ηγεμονικών δυνάμεων σε βάθος 100 ετών με βάση το ΑΕΠ, τον πληθυσμό, τις στρατιωτικές δαπάνες και την τεχνολογία. Στο δεξιό λαμβάνονται υπόψη δυο ακόμη παράγοντες. Τα συστήματα Υγείας και την χρηστή διακυβέρνηση κάθε χώρας και ως σύνολο.
Προφανώς με την βοήθεια της Τεχνητής Νοημοσύνης σήμερα είμαστε σε θέση να αντλούμε ανά πάσα στιγμή και να ανανεώνουμε τις προβλέψεις μας που αναπόφευκτα μεταβάλλονται μια και λόγου χάριν, η εκλογή ενός νέου Προέδρου στις ΗΠΑ, μια απρόβλεπτη κατάσταση σαν αυτήν που βιώνει η ανθρωπότητα εδώ και ένα χρόνια με την υγειονομική-οικονομική κρίση κλπ μπορεί να αλλάξει άρδην την κατάταξη στην κορυφή των υπερδυνάμεων και κατά συνέπεια και των μεσαίων δυνάμεων που δεν εμφανίζονται στα σχήματα.
Όταν ρώτησαν τον Μιτεράν ποιο άθλημα ταιριάζει περισσότερο με τη πολιτική απάντησε «το τζούντο». Γιατί είναι ένα άθλημα αμυντικό, αλλά έξυπνο. Δηλαδή χρησιμοποιεί τη δύναμη του αντιπάλου υπέρ του αμυνόμενου. Αυτό ισχύει κατά κύριο λόγο για την Ευρώπη. Καθώς δεν είναι στρατιωτικά ισχυρή, δεν έχει αποκτήσει ενιαία εξωτερική πολιτική και πρέπει να προστατεύσει τις αξίες της-φιλελεύθερη δημοκρατία- και το κοινωνικό της Κράτος, η προσπάθεια πρέπει να είναι μεγάλη και ο δρόμος γνωστός.
Αρχίζοντας την νέα πορεία με τις αποφάσεις αλληλεγγύης που εκφράστηκαν το περασμένο καλοκαίρι του κορωνοιού, να προχωρήσει τον δρόμο της Ομοσπονδίας και της ταχύτερης λήψης αποφάσεων σε τομείς που εκκρεμούν, όπως η ολοκλήρωση της Τραπεζικής Ένωσης, η ενίσχυση του αποθετικού ρόλου του νομίσματος κλπ. , ακόμη και αν χρειαστεί να αναθεωρήσει τις Συνθήκες της για περισσότερη Ευρώπη, έστω και αν αυτό προκαλέσει διαφοροποιήσεις στην σημερινή της σύνθεσης. Το οφείλει στους λαούς της και στην Ιστορία της ως δύναμης Διαφωτισμού και Αρχαίου Ελληνικού Ορθολογισμού.
Η ιστορία της παγκοσμιοποίησης ως μοχλός ανάδειξης ή πτώσης ηγεμονικών δυνάμεων συνοδεύτηκε σχεδόν πάντα με πόλεμο. Πιστεύουμε ότι και στην μακρά περίοδο που θα διανύσουμε η Ε.Ε. έχει όλα τα φόντα να πρωτοστατήσει ώστε να αποφευχθεί μια τέτοια επανάληψη για όσο καιρό διαρκέσει η αποκατάσταση της νέας τάξης.
Αντώνης Τριφύλλης, μέλος του εποπτικού Συμβουλίου της διαΝΕΟσις και του ΕΛΙΑΜΕΠ, πρώην στέλεχος της Ε.Ε.
