Μπιλ Γκέιτς: «Αν είχα σχεδιάσει το φορολογικό σύστημα, θα ήμουν δεκάδες δισεκατομμύρια φτωχότερος»
Ο Γκέιτς δεν είδε τις θεωρίες συνωμοσίας να έρχονται. Ο συνιδρυτής της Microsoft δημιούργησε μία από τις πιο τεράστιες περιουσίες που έχει δει ποτέ ο κόσμος με τη διορατικότητά του για την επανάσταση του προσωπικού υπολογιστή, αλλά ποτέ δεν προέβλεψε ότι τόσοι πολλοί άνθρωποι θα χρησιμοποιούσαν αυτές τις συσκευές για να τον παρουσιάσουν ως έναν δράκο που μεταμορφώνεται, καταναλώνει βρέφη, τοποθετεί μικροτσίπ στα εμβόλια και σχεδιάζει πανδημίες για κέρδος. «Νόμιζα ότι το ίντερνετ, με τη μαγεία του λογισμικού, θα μας έκανε όλους πολύ πιο ενημερωμένους», λέει με λύπη, ενώ ένα ειρωνικό χαμόγελο διαγράφεται κάτω από τα μαύρα πλαίσια των γυαλιών του. «Η ιδέα ότι κολυμπάμε σε παραπληροφόρηση… αυτό με εκπλήσσει.»
Όχι ότι παραπονιέται. «Δεν με ενδιαφέρει πώς με αντιλαμβάνονται», διαβεβαιώνει τον 68χρονο μέσω βιντεοκλήσης (Microsoft Teams, φυσικά) από το γραφείο του στο Kirkland, στις όχθες της λίμνης Washington, απέναντι από το Seattle. Έτσι, ακόμη και όταν «μια γυναίκα πλησίασε και φώναξε πως της είχα εμφυτεύσει κάτι, ότι την παρακολουθούσα», το αντιμετώπισε με ψυχραιμία. «Η ζωή μου είναι φανταστική», λέει. «Είμαι ο πιο τυχερός άνθρωπος στον κόσμο, όσον αφορά τη δουλειά που κάνω.»
Η παραπληροφόρηση στο διαδίκτυο ανησυχεί τον Γκέιτς όχι λόγω της προσωπικής του φήμης, αλλά επειδή είναι από τα σπάνια προβλήματα για τα οποία δεν έχει απάντηση. Στη νέα σειρά ντοκιμαντέρ πέντε επεισοδίων στο Netflix, με τίτλο What’s Next? The Future with Bill Gates, ο πολυδισεκατομμυριούχος μοιράζεται την αισιόδοξη του οπτική για έναν κόσμο όπου η επιστημονική καινοτομία αναστρέφει την κλιματική αλλαγή και εξαλείφει θανατηφόρες ασθένειες, ενώ οι εξελίξεις στην τεχνητή νοημοσύνη μάς αφήνουν όλους ελεύθερους να απολαμβάνουμε συνεχή ελεύθερο χρόνο. Μόνο οι θεωρίες συνωμοσίας τον δυσκολεύουν. «Νιώθω λίγο σαν να έχουμε αφήσει αυτό το πρόβλημα στη νεότερη γενιά», λέει. «Για να το αντιμετωπίσουν και να καταλάβουν: ‘Εντάξει, ποιο είναι το όριο ανάμεσα στην ελευθερία του λόγου και στην υποκίνηση βίας, την παρενόχληση ή την τρέλα που κάνει τους ανθρώπους να μην ακολουθούν συμβουλές για την υγεία;’».
Ο Γκέιτς γνωρίζει πολύ καλά ότι ένας από τους λόγους που ακραίες και εξωφρενικές φήμες για αυτόν αιχμαλωτίζουν τη φαντασία του κοινού είναι επειδή, όπως λέει στην εκπομπή, «ο ακραίος πλούτος φέρνει μαζί του ερωτήματα για τα κίνητρά σου». Παραιτήθηκε από τη θέση του CEO της Microsoft το 2000 για να δημιουργήσει το Ίδρυμα Bill & Melinda Gates με τη τότε σύζυγό του, με στόχο να δωρίσει «πολλά χρήματα για να σωθούν πολλές ζωές», αλλά παραμένει ένας από τους πλουσιότερους ανθρώπους στον κόσμο (έβδομος στη λίστα σε πραγματικό χρόνο του Forbes, με εκτιμώμενη περιουσία 138 δισ. δολάρια).
Στο ερώτημα για το εάν οι δισεκατομμυριούχοι έχουν πραγματικά το καλό μας κατά νου, η απάντησή του δεν είναι ακριβώς καθησυχαστική. «Είμαι μεγάλος υποστηρικτής του φόρου κληρονομιάς και της πιο προοδευτικής φορολογίας», απαντά. «Δεν νομίζω ότι πρέπει να αφήνουμε γενικά οικογένειες που ο προπάππους τους, με τύχη και ικανότητα, συγκέντρωσε μεγάλο πλούτο, να διατηρούν την οικονομική ή πολιτική δύναμη που έρχεται με αυτόν».
Όχι ακριβώς μια ένθερμη υποστήριξη της τάξης των δισεκατομμυριούχων, λοιπόν. Θα συμφωνούσε ότι είναι υπερβολικά πλούσιος; «Αν είχα σχεδιάσει το φορολογικό σύστημα, θα ήμουν δεκάδες δισεκατομμύρια φτωχότερος από ό,τι είμαι», παραδέχεται. «Το φορολογικό σύστημα θα μπορούσε να είναι πιο προοδευτικό χωρίς να πλήττει σημαντικά το κίνητρο για να γίνονται εκπληκτικά πράγματα».
Αντί να πληρώνει εθελοντικά περισσότερους φόρους, ο Γκέιτς έχει διοχετεύσει τον πλούτο του σε έργα που πιστεύει ότι μπορούν να βελτιώσουν το παγκόσμιο βιοτικό επίπεδο. Έχει υποστηρίξει ότι μπορεί να ρισκάρει σε καινοτομίες με μικρές πιθανότητες επιτυχίας, τις οποίες οι κυβερνήσεις δεν θα ήταν πρόθυμες να διακινδυνεύσουν. Σε ένα επεισόδιο της νέας του εκπομπής, παρουσιάζει κάποια από τα έργα που χρηματοδοτεί για να προσπαθήσει να περιορίσει την κλιματική κρίση, όπως η επένδυση σε νέους τύπους πυρηνικών αντιδραστήρων και η ανακάλυψη τρόπων κατασκευής τσιμέντου που δεν εκπέμπει CO2.
Αυτού του είδους οι καινοτομίες είναι απαραίτητες, επειδή, όπως εξηγεί, η πλειονότητα των επιβλαβών εκπομπών άνθρακα προκαλείται από την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας και την κατασκευή υλικών όπως ο χάλυβας και το σκυρόδεμα.
«Πρώτα απ’ όλα, να πω ότι οι ατομικές δράσεις έχουν σημασία», απαντά ο Γκέιτς. «Είτε πρόκειται για πράξεις καλοσύνης είτε για τη δημιουργία ζήτησης για πράσινα προϊόντα, όλοι όσοι αγοράζουν τρόφιμα που παράγονται με χαμηλότερες εκπομπές CO2 συμβάλλουν στην αύξηση της ποσότητας, γεγονός που βοηθά την καινοτομία να ξεπεράσει τελικά τα ρυπογόνα προϊόντα. Επομένως, είτε πρόκειται για ηλεκτρικά αυτοκίνητα, αντλίες θερμότητας ή βιώσιμα καύσιμα για την αεροπορία, δεν θα τα υποτιμούσα καθόλου».
Στο ερώτημα για το αν αισθάνεται συμπάθεια για τους ακτιβιστές που νιώθουν την ανάγκη να μπλοκάρουν δρόμους ή να πετάξουν μπογιά σε διάσημα έργα τέχνης, μόνο και μόνο για να κάνουν τους πολιτικούς να δώσουν προσοχή απαντά: «Συμφωνώ ότι μερικές φορές οι ακραίες τακτικές βοηθούν πολύ στο να διατηρείται το ζήτημα στην ατζέντα», λέει, «επειδή ο μεγάλος, μεγάλος πόνος της κλιματικής αλλαγής βρίσκεται πολύ μακριά στο μέλλον…Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι είναι εξαιρετικά σημαντικό και ότι επενδύουμε λιγότερα απ’ όσα πρέπει, αλλά η ιδέα ότι πρέπει να απελπιστούμε ή να τα παρατήσουμε, δεν βοηθά επίσης την υπόθεση».
Όσον αφορά τα πολυδιαφημισμένα οφέλη της τεχνητής νοημοσύνης, περιγράφει ένα μέλλον όπου οι άνθρωποι θα απολαμβάνουν πολύ περισσότερο ελεύθερο χρόνο. «Λοιπόν, οι εργάσιμες εβδομάδες έχουν γίνει μικρότερες», λέει με αυτοπεποίθηση ο Γκέιτς. «Θα παραδεχτώ ότι η ιδέα ότι μέσω κυβερνητικών πολιτικών θα πάρουμε αυτήν την επιπλέον παραγωγικότητα και θα τη διανείμουμε σωστά, σε μια εποχή που η εμπιστοσύνη στην κυβέρνηση να κάνει τα βασικά είναι τόσο χαμηλή… δηλώσεις σαν κι αυτήν προκαλούν την απορία του κόσμου, αλλά δεν υπάρχει άλλη απάντηση».
Ο Γκέιτς υποστηρίζει ότι, όπως και με τον μετριασμό της κλιματικής αλλαγής, θα χρειαστούμε τις κυβερνήσεις για να χαλιναγωγήσουν τις επιχειρήσεις και να αναδιαρθρώσουν την κοινωνία για να αντιμετωπίσουμε τις πολλές επιπτώσεις της τεχνητής νοημοσύνης. «Καθώς η κοινωνία γίνεται πιο παραγωγική, για να διασφαλίσουμε ότι αυτά τα οφέλη θα διαμοιραστούν στους πολλούς, όχι μόνο στις πλούσιες χώρες, αλλά παγκοσμίως, απαιτείται η εμπλοκή των κυβερνήσεων», λέει. «Η φιλανθρωπία από μόνη της ή οι καλοπροαίρετοι άνθρωποι από μόνοι τους δεν μπορούν να το κάνουν αυτό. Επομένως, πρόκειται για την επιλογή πολιτικών που βλέπουν τα οφέλη της τεχνητής νοημοσύνης και σκέφτονται τι σημαίνει αυτό για τη φορολογική δομή και για την ανάγκη οικονομολόγων που πραγματικά εξετάζουν αυτά τα ζητήματα. Πιστεύω ότι αυτό έχει αρχίσει, και νομίζω ότι έχουμε 10 με 20 χρόνια μέχρι τα οφέλη της παραγωγικότητας να γίνουν τόσο τεράστια, που πραγματικά θα πρέπει να αναδιαμορφώσουμε τις φορολογικές πολιτικές και τις πολιτικές για την εργάσιμη εβδομάδα με βαθύ τρόπο».
Σύμφωνα με τον Γκέιτς, η επερχόμενη επανάσταση της τεχνητής νοημοσύνης θα αναδιαμορφώσει την κοινωνία πιο βαθιά από οποιαδήποτε προηγούμενη εξέλιξη στην ανθρώπινη ιστορία. «Δεν υπάρχει ανώτατο όριο για αυτήν την τεχνολογία», υποστηρίζει. «Τουλάχιστον με τα τρακτέρ ξέραμε ότι θα έχουμε λιγότερους αγρότες, αλλά υπάρχουν πολλές άλλες ανθρώπινες ανάγκες. Τότε δεν είχαμε συνειδητοποιήσει, καθώς γινόμασταν πιο πλούσιοι, πόσα εστιατόρια ή ψυχιάτρους θα χρειαζόμασταν τελικά».
Σε σύγκριση με την τεχνητή νοημοσύνη, ο Γκέιτς λέει ότι η επανάσταση του προσωπικού υπολογιστή ήταν «κατά κάποιον τρόπο αμφιλεγόμενη». Όταν ιδρύθηκε η Microsoft το 1975, η ιδέα να υπάρχει ένας υπολογιστής σε κάθε σπίτι έμοιαζε σαν όνειρο. Τώρα, υπάρχει ένας σε κάθε τσέπη. Ο Γκέιτς βοήθησε να μετασχηματιστεί ο κόσμος κατά την περίοδο εκείνη, αλλά λέει ότι το φιλανθρωπικό έργο στο οποίο έχει επικεντρωθεί τα τελευταία 16 χρόνια είναι «πιο βαθύ».
«Αν δεν είχα συμμετάσχει στην επανάσταση του προσωπικού υπολογιστή, θα είχε συμβεί», επισημαίνει. «Θα είχε γίνει ένα χρόνο αργότερα ή κάτι τέτοιο; Ποιος ξέρει; Αλλά όχι με μεγάλη καθυστέρηση, ενώ στην περίπτωση της ελονοσίας, του υποσιτισμού, των αντισυλληπτικών για τις γυναίκες, δυστυχώς, είναι περίεργο σχόλιο για τον κόσμο, δεν πιστεύω ότι ακόμη και μια δεκαετία αργότερα αυτά τα πράγματα θα είχαν συμβεί. Είναι δύσκολο να κάνεις την υπόθεση του “τι θα γινόταν αν”, αλλά αν κοιτάξεις τον κόσμο με και χωρίς εμένα, και αφαιρέσεις τα δύο, η φιλανθρωπία είναι κάτι πολύ πιο σημαντικό, καθώς προωθεί καταστάσεις που σχετίζονται με την ισότητα πολύ πιο γρήγορα από ό,τι θα γινόταν διαφορετικά».
Η επίδραση του Γκέιτς στην παγκόσμια υγεία υπήρξε τεράστια και αναμφισβήτητα αξιέπαινη. Το 2000, 10 εκατομμύρια παιδιά κάτω των πέντε ετών πέθαιναν κάθε χρόνο. Σήμερα, αυτός ο αριθμός έχει μειωθεί σε λιγότερο από 4,6 εκατομμύρια θανάτους ετησίως. Το έργο του Ιδρύματος Γκέιτς έχει μειώσει δραστικά τον αριθμό των ανθρώπων που πεθαίνουν από ασθένειες που μπορούν να προληφθούν, όπως η ελονοσία, η πολιομυελίτιδα και η διάρροια, αν και ο Γκέιτς επιμένει ότι δεν το κάνει για προσωπική αναγνώριση. «Το όνειρο είναι να ξεφορτωθούμε αυτές τις ασθένειες, ώστε κανείς να μην θυμάται τι ήταν η ελονοσία ή η πολιομυελίτιδα», λέει. «Αυτό είναι η απόλυτη επιτυχία».
Όσο αξιοσημείωτα κι αν είναι τα επιτεύγματα του Γκέιτς στην παγκόσμια υγεία και όσο αισιόδοξοι κι αν είμαστε ότι οι επενδύσεις του θα έχουν παρόμοια θετική επίδραση στην κλιματική αλλαγή, εγείρεται το ερώτημα τι θα συμβεί μετά τον θάνατό του. Το Ίδρυμα Γκέιτς είναι προγραμματισμένο να διαλυθεί 20 χρόνια μετά τον θάνατό του, και του επισημαίνω ότι η νέα γενιά δισεκατομμυριούχων που τον έχουν ξεπεράσει στη λίστα του Forbes, όπως οι Έλον Μασκ, Τζεφ Μπέζος και Μαρκ Ζάκερμπεργκ, φαίνεται να ενδιαφέρεται λιγότερο να ξοδέψει την τεράστια περιουσία της σε κουνουπιέρες, εμβόλια κατά της πολιομυελίτιδας ή λύσεις για το κλίμα.
Ο Γκέιτς λέει ότι προσπαθεί να προωθήσει τη φιλανθρωπία στους υπερπλούσιους, αλλά αναγνωρίζει ότι αυτό δεν αποτελεί μακροπρόθεσμη λύση. «Το μεγάλο έργο πρέπει ακόμα να γίνει από τις κυβερνήσεις», λέει. «Η φιλανθρωπία δεν μπορεί να υποκαταστήσει την κυβέρνηση. Το να διασφαλίσεις ότι όλοι είναι μορφωμένοι, έχουν τροφή και στέγη – η κυβέρνηση θα δημιουργήσει αυτό το δίχτυ ασφαλείας».
Αυτό είναι το παράδοξο στην αισιόδοξη άποψη του Μπιλ Γκέιτς για το μέλλον: απαιτεί να αφαιρεθεί πολλή από τη δύναμη από τα χέρια δισεκατομμυριούχων όπως ο ίδιος.
