Μπορεί να ξαναγεννηθεί η Ευρώπη μετά την Μπρατισλάβα;

του Πατρίκ Μαρτίν-Ζενιέ

Τα σοβαρά πρόσωπα των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων την ώρα που προσέρχονταν στη Σύνοδο Κορυφής της Μπρατισλάβα, την προηγούμενη εβδομάδα, προϊδέαζαν για δύο τινά: είτε θα έπαιρνε φωτιά όλη η Ευρώπη, είτε θα προέκυπτε μία υγιής απόφαση.

Ένας απλός οδικός χάρτης

Κανένα από αυτά τα δύο σενάρια δεν έγινε πραγματικότητα για τον απλό λόγο οτι στη Μπρατισλάβα δεν λήφθηκε καμία απόφαση. Ενας οδικός χάρτης έδειξε τον δρόμο που πρέπει να ακολουθηθεί, μία διαδικασία που πρέπει να ολοκληρωθεί στις 25 Μαρτίου του 2017 στη Ρώμη, για τον εορτασμό των εξήντα χρόνων της Συνθήκης της Ρώμης.

Η Ευρώπη όφειλε να προβληματισθεί σχετικά με τον μέλλον της, ή θα όφειλε, για να το πούμε καλύτερα, να προβληματισθεί για τη διάσωσή της. Για να περιγράψουν την σημερινή κατάσταση στην Ευρώπη χρησιμοποιήθηκαν οι ποιό ακραία ανησυχητικά όροι όπως: “κατάρρευση”, “αποσύνθεση”, “ξήλωμα”, οποίοι ακόμα και σήμερα, μετά τη Σύνοδο Κορυφής της Μπρατισλάβα παραμένουν επίκαιροι.

Πριν τη Σύνοδο Κορυφής της Μπρατισλάβα, ο έλληνας πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας, είχε συγκαλέσει στην Αθήνα τη σύνοδο των χωρών του νότου και ο ίδιος είχε χρησιμοποιήσει την έκφραση “διάλυση της Ευρώπης”, φαίνοντας να ξεχνάει οτι εάν η Ευρώπη είχε πλήρως διαλυθεί, δεν θα είχε λάβει τα 7,5 δις ευρώ από τον ευρωπαϊκό μηχανισμό σταθερότητας στο πλαίσιο της διάσωσης της Ελλάδα.

Από την πλευρά τους, οι λεγόμενες χώρες της ομάδας Βίζεγκραντ (Πολωνία, Ουγγαρία, Τσεχία, Σλοβακία) δεν στάθηκαν στο ύψος των περιστάσεων στα μεγάλα ευρωπαϊκά θέματα. Λίγες ημέρες πριν από την σύνοδο της Μπρατισλάβα είχαν συναντηθεί για να καταγγείλουν την “δικτατορία της Ευρωπαϊκής Επιτροπής”. Σε αυτές τις χώρες κάνουν επικίνδυνα πλέον την εμφάνισή τους ο νεο-εθνικισμός και ο ρατσισμός.

Η ανατολική Ευρώπη εξεγείρεται

Η πρωθυπουργός της Πολωνίας, Μπεάτα Σίντλο, αποφάσισε να χαλιναγωγήσει το Συνταγματικό Δικαστήριο προκαλώντας ανησυχία στην ευρωπαϊκή επιτροπή, για την κατάσταση του κράτους δικαίου στην χώρα. Αντιμέτωπη με τις παρατηρήσεις της Ευρώπης, η Πολωνία πέρασε στον αντίλογο. Από την πλευρά του, ο πρωθυπουργός της Ουγγαρίας εξήγγειλε τη διεξαγωγή, στις 2 Οκτωβρίου, δημοψηφίσματος με το ερώτημα: “Θέλετε η Ευρωπαϊκή Ένωση να θεσπίσει μια αναγκαστική μετεγκατάσταση μή Ούγγρων πολιτών στην Ουγγαρία, χωρίς την έγκριση του ουγγρικού κοινοβουλίου?”.  Γνωρίζουμε ήδη από τώρα την απάντηση.

Μέσα από αυτό το δημοψήφισμα, προσπαθεί να κατευθύνει τους πολίτες ενάντια στους ευρωπαϊκούς θεσμούς. Πρόκειται για μία κήρυξη πολέμου στα θεσμικά όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης, τα οποία θέλει να τορπιλίσει ο Βίκτορ Ορμπαν, παρότι ο υπουργός Δικαιοσύνης της Ουγγαρίας έχει επισήμως αρνηθεί οτι επιθυμεί να βλάψει την ευρωπαϊκή Ενωση. Αυτό όμως θα είναι το διακύβευμα του δημοψηφίσματος στις 2 Οκτωβρίου.

Τέλος, το Brexit έχει αποδιοργανώσει πλήρως την Ευρώπη. Η Γερμανίδα Καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ, δήλωσε στην πρωθυπουργό της Βρετανίας, Τερέζα Μέϊ, οτι η Βρετανία θα μπορούσε να επωφεληθεί από τον χρόνο που απαιτείται για την ενεργοποίηση του άρθρου 50 της Συνθήκης για την Ευρωπαϊκή Ένωση, που επιτρέπει στην χώρα να φύγει από την ένωση.

Ο Φρανσουά Ολάντ κατά την επίσκεψή του, την ίδια μέρα στην Ιρλανδία και μετά στην Πορτογαλία απαίτησε η Βρετανία να αποχωρήσει πιό νωρίς, ενώ λίγες ώρες νωρίτερα στο Παρίσι υποδεχόμενος την Τερέζα Μέι, δήλωνε οτι ο χρόνος προετοιμασίας θα μπορούσε να είναι μεγαλύτερος, για μία ταχύτερα αναχώρηση μετά…

Η ίδια η Βρετανία δεν ξέρει τι θέλει και η κυβέρνηση, ελέω Brexit, αρχίζει να διαπιστώνει σοβαρές ρωγμές στους όρους εξόδου από την ευρωπαϊκή ένωση. Στη σύνοδο κορυφής του G20 στην Κίνα, στις αρχές Σεπτεμβρίου, η Τερέζα Μέϊ, συμβουλεύθηκε άλλες χώρες της Ασίας προκειμένου να εξετάσουν εμπορικές συμφωνίες, ενόσω το Ηνωμένο Βασίλειο είναι ακόμα μέλος της ευρωπαϊκής Ενωσης.

Οι ψυχικές διαθέσεις του Ματέο Ρέντζι

Ο πρωθυπουργός της Ιταλίας, Ματέο Ρέντζι, προσκάλεσε στις 22 Αυγούστου τον Φρανσουά Ολάντ και την Ανγκελα Μέρκελ σε συνομιλίες στο νησί Βεντοτένε, όπου στη διάρκεια του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου είχε φυλακισθεί από τον Μουσολίνι ο Αλτιέρο Σπινέλι, ένας ευρωκομμουνιστής μετέπειτα ένθερμος φεντεραλιστής.

Μόνο η Ανγκελα Μέρκελ γνώριζε ποιός ήταν ο Αλτιέρο Σπινέλλι? Αν και η γερμανίδα καγκελάριος και ο ιταλός πρωθυπουργός συναντήθηκαν οι δυό τους στη Ρώμη, στο τέλος Αυγούστου, μάλλον δεν φύσηξε ούριος άνεμος μεταξύ τους, όπως φάνηκε και με την άρνηση του Ματέο Ρέντζι να συμμετάσχει στην κοινή συνέντευξη Τύπου με τη γερμανίδα καγκελάριο και τον γάλλο πρόεδρο, στην Μπρατισλάβα.

Το φθινόπωρο του 2017 η Μέρκελ θα βρεθεί αντιμέτωπη με τους ψηφοφόρους της, ενώ ήδη υπέστη μία βαρειά ήττα στις περιφερειακές εκλογές στο κρατίδιο του Μεκλεμβούργου-Δυτικής Πομερανίας από το ακροδεξιό κόμμα AFD ( Εναλλακτική για την Γερμανία) που ήρθε πρώτο, με ποσοστό 21%.

Το κόμμα αυτό μπήκε πριν από λίγο καιρό στο κοινοβούλιο του Βερολίνου όπου το κόμμα της Μέρκελ, το CDU, υπέστη άλλο ένα εκλογικό πλήγμα με τον κίνδυνο να αποσταθεροποιηθεί περαιτέρω ο κυβερνητικός συνασπισμός και να αποδυναμωθεί το ευρωπαϊκό σχέδιο.

Όσο για τον Ματέο Ρέντζι είναι ήδη αρκετά αποδυναμωμένος και περιμένει εναγωνίως τα αποτελέσματα του δημοψηφίσματος που εξήγγειλε για την συνταγματική μεταρρύθμιση, τον Δεκέμβριο.

Μπορεί επίσης να είναι εκτός κυβέρνησης το 2017. Υπό αυτές τις συνθήκες το να σκεφθεί και μόνο για την ανάκαμψη της Ευρώπης μετά το Brexit, φαίνεται τουλάχιστον τολμηρό και επικίνδυνο.
Οι αρνήσεις της Ανγκελα Μέρκελ

Οι αρνήσεις σημάδεψαν τις εργασίες της Συνόδου της Μπρατισλάβα. Η Ανγκελα Μέρκελ αποποιήθηκε την πολιτική της στο μεταναστευτικό, εγκαταλείποντας την ιδέα των ποσοστώσεων των μεταναστών και των προσφύγων σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μετά και τις καταστροφικές συνέπειες στον εκλογικό χάρτη.

Ο Ματέο Ρέντζι εξέφρασε παράπονα για την έλλειψη συμφωνίας για την ενίσχυση της ανάπτυξης και την αδυναμία να προχωρήσουν πέρα από μια καθαρά λογιστική άποψη της Ευρώπης. Σύμφωνα όμως με την περίφημη φράση ” η ανάπτυξη δεν μπορεί να επιβληθεί.”

Οι χώρες της ομάδας του Βίζεγκραντ εξακολουθούν να διαφωνούν με την Ευρωπαϊκή Ένωση σε διάφορες κατευθύνσεις, δεν κατάφεραν όμως ούτε να κάνουν πράξη τις διαφωνίες τους, ελλείψει χρόνου και κοινού οράματος.

Εν ολίγοις, μετά την Μπρατισλάβα η Ευρώπη κατέληξε σε έναν οδικό χάρτη που κινδυνεύει πολύ σύντομα να ολισθήσει. Με τον οδικό χάρτη θα εξετασθεί η πρόοδος που θα σημειωθεί στα Ευρωπαϊκά Συμβούλια μέχρι το Μάρτιο του 2017, ιδίως όσον αφορά την ευρωπαϊκή άμυνα στη θάλασσα, μετά την αποτυχία της CED (Ευρωπαϊκή Αμυντική Κοινότητα) το 1954.

Όμως είναι απαραίτητο να ανακάμψει η Ευρώπη, ανεξάρτητα από το πώς θα το ονομάσουμε: μεταρρύθμιση, ανασυγκρότηση, ανοικοδόμηση, εμβάθυνση. Πρέπει να σκεφθούμε γι αυτό. Θα πρέπει όμως να περιμένουμε να εμφανισθεί ένα νέο ζευγάρι πολιτικών ανάμεσα σε Παρίσι και Βερολίνο για να αναλάβει σημαντικές πρωτοβουλίες. Σε κάθε περίπτωση, ένα νέο σχέδιο πρέπει να εκπονηθεί μεταξύ του 2017 και του 2019, περίοδο ανανέωσης του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου. Οι πολίτες θα έχουν τότε την ευκαιρία να υποβάλουν τις παρατηρήσεις τους, σχετικά με τη φύση της δομής της Ευρώπης που επιθυμούν για εκείνους και για τις γενιές που ακολουθούν.

Ωστόσο, απαιτείται προσοχή: οι σκέψεις αυτές δεν πρέπει να περιορισθούν σε έναν πομπώδη και ασήμαντο εορτασμό της επετείου της συνθήκης της Ρώμης του 1957 (ημέρα γέννησης της Ευρωπαϊκής Ενωσης), χωρίς δυναμική πολιτική για το μέλλον.

Πατρίκ Μαρτίν -Ζενιέ (Ειδικός σε ευρωπαϊκά θέματα, καθηγητής στο Ινστιτούτο Πολιτικών Σπουδών στο Παρίσι και στο Εθνικό Ινστιτούτο ανατολικών γλωσσών και πολιτισμών)

Πηγή:Le Monde