Μπορεί το Blockchain να αλλάξει το μέλλον της ναυτιλίας και των μεταφορών;

Για να φτάσει ένα εμπορευματοκιβώτιο με τριαντάφυλλα από την Κένυα στο Ρότερνταμ, μπορεί να απαιτηθεί η συμπλήρωση μιας στοίβας εγγράφων ύψους… 25 εκατοστών. Παραδοσιακά, για να διακινηθεί ένα και μόνο φορτίο σε ψύξη από τις ακτές της ανατολικής Αφρικής μέχρι την Ευρώπη, ένα ταξίδι που διαρκεί περίπου 34 ημέρες, ενδέχεται να χρειαστεί να «περάσει» από 30 διαφορετικούς ανθρώπους ή οργανισμούς, οι οποίοι θα πραγματοποιήσουν μεταξύ τους πάνω από 200 αλληλεπιδράσεις και επικοινωνίες, με πιθανότητα για συνολικά 80 κωλύματα!

Αν αναλογιστεί κάποιος ότι κάθε 24 ώρες φτάνουν μόνο στην Ολλανδία περίπου 30 εκατομμύρια φυτά και άνθη από όλον τον κόσμο, αλλά και ότι διεθνώς διακινούνται καθημερινά στη διαδρομή από τον καλλιεργητή μέχρι τον ανθοπώλη 700.000 μετρικοί τόνοι κομμένων λουλουδιών, γίνεται εμφανές το γιγάντιο «δίχτυ» αλληλεπιδράσεων και συναλλαγών, που καλύπτει τη διακίνησή τους, αλλά και τα προβλήματα που μπορεί να ανακύψουν αν κάποιο έγγραφο χαθεί ή συμπληρωθεί με λανθασμένα στοιχεία. Ένα φορτίο μπορεί να «κολλήσει» σε ένα λιμάνι αν κάτι δεν πάει καλά έστω με ένα έγγραφο, με ό,τι αυτό σημαίνει σε όρους ποιότητας του προϊόντος, κόστους και αθέτησης προθεσμιών παράδοσης.

Λαμβανομένων υπόψη όλα αυτά, αλλά και του γεγονότος ότι το 90% του παγκόσμιου εμπορίου διακινείται δια της θαλάσσιας οδού, η IBM, μαζί με τον ναυτιλιακό κολοσσό MAERSK, έκανε τον Σεπτέμβριο του 2016 το ιδιαίτερο πείραμα, που αναφέρεται παραπάνω: μετέφερε ένα κοντέινερ με λουλούδια από την Κένυα στο Ρότερνταμ με αξιοποίηση της τεχνολογίας του Blockchain, επιδιώκοντας ένα… ευωδιαστό Proof of Concept (απόδειξη της ορθότητας της ιδέας του blockchain). Κι από ό,τι φαίνεται, το αποτέλεσμα δικαίωσε τους εμπνευστές του πειράματος.

Ο τεχνολογικός κολοσσός, που τα τελευταία χρόνια επενδύει αδρά στην ανάπτυξη της συγκεκριμένης τεχνολογίας, συμμετέχοντας σε πολλά διαφορετικά consortia και δραστηριότητες, εκτιμά πλέον ότι η ευρεία χρήση του blockchain στην εφοδιαστική αλυσίδα, θα μπορούσε να αυξήσει το παγκόσμιο ΑΕΠ κατά σχεδόν 5% και τον παγκόσμιο όγκο εμπορίου κατά 15% (δείτε ΕΔΩ ένα ενδιαφέρον infographic της ΙΒΜ, όπου συμπυκνώνονται πολλές από τις παραπάνω πληροφορίες με τις πηγές τους).

Διαμάντια με ηθικό προφίλ, όχι ματωμένα διαμάντια

Και αν το κοντέινερ με τα λουλούδια ήταν ένα πείραμα που έδωσε πολύτιμη πληροφορία για το blockchain, ανοίγοντας τον δρόμο για τα επόμενα στάδια της συνεργασίας ΙΒΜ-Maersk, για μια επιχείρηση η τεχνολογία αυτή αποδείχτηκε… διαμάντι: η εταιρεία Everledger Ltd, ιδρυθείσα από την Καναδή Leanne Kemp, χρησιμοποιεί -μεταξύ άλλων- το blockchain για την καταγραφή της διαδρομής των… αστραφτερών φορτίων, με στόχο μεταξύ άλλων να περιοριστεί η διακίνηση των λεγόμενων «ματωμένων» διαμαντιών.

Η Κεμπ ίδρυσε μια πλατφόρμα, η οποία δίνει στις εταιρείες του κλάδου τη δυνατότητα για tracking της διαδρομής των πολύτιμων ορυκτών από την αρχή μέχρι το τέλος (end-to-end tracking). Το σύστημα δημιουργεί ένα «μπλοκ», που προστίθεται στην αλυσίδα του blockchain, για κάθε στάδιο της διαδικασίας: εξόρυξη, διαλογή, σχεδιασμός, κόψιμο με λέιζερ, γυάλισμα, έλεγχος ποιότητας γυαλίσματος, πιστοποίηση, πώληση). Έτσι, ουσιαστικά εκμηδενίζεται η πιθανότητα κυκλοφορίας στην αγορά διαμαντιών που έχουν εξορυχθεί παράνομα -από τις εταιρείες που συμμετέχουν στην πλατφόρμα.

Πώς διαφημίζουν οι «διαμαντένιες» εταιρείες τη διαφάνεια και την ηθική, που διασφαλίζει στα προϊόντα τους η «σφραγίδα» του blockchain; Χαρακτηριστική είναι η περίπτωση της «Brilliant Earth», η οποία αυτοδιαφημίζεται ως η πρώτη εταιρεία κοσμημάτων παγκοσμίως, που προσφέρει σε ευρεία κλίμακα blockchain-enabled διαμάντια, «προσδιορίζοντας προδιαγραφές επόμενης γενιάς στη βιομηχανία κοσμήματος και διατηρώντας τον ηγετικό της ρόλο στην προαγωγή της διαφάνειας και της υπευθυνότητας».

Διακίνηση λουλουδιών και διαμαντιών, έκδοση φορτωτικών, ασφάλιση ναυτιλιακών εταιρειών, εντοπισμός μικροβίων και βακτηρίων στην πηγή της αλυσίδας διακίνησης τροφίμων σε ελάχιστο χρόνο, μεγαλύτερη καταναλωτική εμπιστοσύνη, υψηλότερη ποιότητα, χαμηλότερο κόστος, ευκολότερη διακίνηση προϊόντων σε στεριά και θάλασσα: το blockchain μπορεί να μπει σε όλα τα στάδια της παραγωγής και της εφοδιαστικής αλυσίδας και, σε συνδυασμό με το Ίντερνετ των Πραγμάτων, υπολογίζεται ότι μπορεί να μειώσει τα χρονοδιαγράμματα των διοικητικών διαδικασιών και των logistics μέχρι και κατά περίπου 85%.

Κόπωση λόγω έλλειψης use cases ή ένα μεγάλο κομμάτι του παγκόσμιου ΑΕΠ προσεχώς; 

Είναι ο δρόμος του blockchain στρωμένος με ροδοπέταλα; Κάθε άλλο. Σύμφωνα με τη Gartner έως το 2023, ποσοστό 90% των εφοδιαστικών αλυσίδων που βασίζονται στο blockchain πιθανότατα θα παρουσιάζουν εικόνα κόπωσης, λόγω της έλλειψης ισχυρών «use cases» (περιπτώσεων χρήσης). Το σενάριο αυτό, ωστόσο, που διατυπώνεται σε σημείωμα της Gartner από τον Δεκέμβριο του 2018, δεν αποκλείεται να διαψευστεί από τις εξελίξεις, καθώς ιδίως το τελευταίο διάστημα, φαίνεται ότι κυλάει πολύ νερό στο αυλάκι.

Το blockchain στις εμπορευματικές μεταφορές και τη ναυτιλία φαίνεται πως «βγαίνει» δειλά-δειλά από το στάδιο του Proof of Concept κι αποκτά πιο «σοβαρά» χαρακτηριστικά, δεδομένου ιδίως ότι -σύμφωνα με τους «οπαδούς» του- έως το 2025 το 10% του παγκόσμιου ΑΕΠ θα είναι αποθηκευμένο σε blockchain.

Συγκεκριμένα, ολοένα πληθαίνουν -πλέον ξεπερνούν τις 100- οι εταιρείες κι οργανισμοί που προσχωρούν στην πλατφόρμα blockchain των ΙΒΜ και Maersk, την TradeLens, η οποία ιδρύθηκε στις αρχές του 2018. Μετά τους κολοσσούς CMA-CGM (μετέχει και στο σχήμα του λιμανιού της Θεσσαλονίκης) και MSC, αμφότερους στο Top-5 του κλάδου, μετά την Hamburg Süd (θυγατρική της Maersk) και την ασιατική Pacific International Lines (PIL), στην πλατφόρμα μπήκαν προ ολίγων ημερών και οι Hapag-Lloyd και Οcean Network Express (ONE), αντίστοιχα πέμπτος και έκτος μεγαλύτερος διακινητής φορτίων παγκοσμίως.

Παράλληλα, στα σπάργανα βρίσκεται μια ακόμη πολύ σημαντική προσπάθεια προς την ίδια κατεύθυνση: η εταιρεία CargoSmart, εκ των κορυφαίων δημιουργών λογισμικού για τη διαχείριση φορτίων παγκοσμίως, πρόσφατα ανακοίνωσε κι επισήμως την εκτέλεση συμφωνιών υπηρεσιών στο πλαίσιο του «Global Shipping Business Network» (GSBN), στο οποίο μετέχουν διαχειριστές λιμανιών, ναυτιλιακές εταιρείες και αρχές λιμένων, όπως οι CMA CGM, COSCO SHIPPING LINES, COSCO SHIPPING Ports, Hapag-Lloyd, Hutchison Ports, OOCL, Port of Qingdao, PSA International και Shanghai International Port Group.

Η σταδιακή αύξηση των συμμετεχόντων stakeholders (εταίρων) ίσως λύσει ένα από τα βασικά προβλήματα που αντιμετωπίζει σήμερα η προσπάθεια για την ευρεία εξάπλωση του blockchain στη ναυτιλία και τις εμπορευματικές μεταφορές: την έλλειψη use cases (περιπτώσεων χρήσης) και την ανυπαρξία μιας ενιαίας πλατφόρμας, στην οποία μετέχουν όλοι οι εμπλεκόμενοι. Όπως εξηγεί στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος του Οργανισμού Λιμένος Θεσσαλονίκης (ΟΛΘ), Σωτήρης Θεοφάνης, «το μεγάλο πρόβλημα αυτή τη στιγμή είναι ότι δεν υπάρχει μια ενιαία μεγάλη πλατφόρμα σε ό,τι αφορά τα λιμάνια, τη ναυτιλία και τις εμπορευματικές μεταφορές και πως ό,τι έχει γίνει, είναι σε στάδιο Proof of Concept. Το blockchain θα έχει μεγάλη αξία σε κάθε κοινότητα συναλλαγών, αν όλοι οι παίκτες είναι μαζί σε μια πλατφόρμα και δουλεύουν με smart contracts (έξυπνα συμβόλαια)».

10.547 συναλλαγές ανά δευτερόλεπτο και παρόλα αυτά… δύσκολος στόχος για τους χάκερς

Από την πλευρά της, η ερευνήτρια και blockchain solutions architect Σοφία Τερζή, από το Ινστιτούτο Τεχνολογιών Πληροφορικής και Επικοινωνιών του Εθνικού Κέντρου Έρευνας και Τεχνολογικής Ανάπτυξης (ΙΠΤΗΛ/ΕΚΕΤΑ), μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, εκφράζει την πεποίθηση ότι «ταχύτερες συναλλαγές σημαίνουν ταχύτερη εφοδιαστική αλυσίδα και η τεχνολογία του blockchain έχει τη δυνατότητα να σπάσει το τρέχον ρεκόρ ταχύτητας της Visa με 10.547 συναλλαγές ανά δευτερόλεπτο».

Διατυπώνει δε την εκτίμηση ότι «δεν είναι μακριά η εποχή που με τη χρήση του blockchain θα γνωρίζουμε τον τόπο (χώρα, πόλη, αγρότη, φάρμα κοκ) από όπου προέρχονται τα λαχανικά, το κρέας και τα ψάρια τα οποία καταναλώνουμε. Ακόμα θα μπορούμε να γνωρίζουμε τον τρόπο με τον οποίο καλλιεργήθηκαν, εκτράφηκαν και αλιεύτηκαν. Θα έχουμε πλήρη εικόνα για το εάν αποθηκεύτηκαν σωστά, εάν διατηρήθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια μεταφοράς τους στις κατάλληλες θερμοκρασίες και συνθήκες και πόσο καιρό παρέμειναν στους χώρους αποθήκευσης, άρα πόσο φρέσκα και κατάλληλα για βρώση είναι. Και όλα αυτά με πλήρη διαφάνεια, σκανάροντας απλά την ετικέτα στο προϊόν με το κινητό μας τηλέφωνο».

Η πλήρης αυτή διαφάνεια συνδυάζεται με ασφάλεια που -προς το παρόν τουλάχιστον- έχει αποδειχτεί απαραβίαστη. Σύμφωνα με τη Σοφία Τερζή, τα αποκεντρωμένα δίκτυα είναι εγγενώς δυσκολότερο να παραβιαστούν, επειδή δεν υπάρχει ενιαίο σημείο εισόδου να στοχεύσουν οι χάκερς. «Για να είναι επιτυχημένη μια επίθεση σε ένα blockchain, ο χάκερ θα πρέπει να εκτελέσει πολλαπλές ταυτόχρονες επιθέσεις από πολλαπλές συσκευές, οι οποίες απαιτούν περισσότερους πόρους και τεχνογνωσία από το hacking ενός και μόνο διακομιστή» εξηγεί.

Κόστος από μηδέν έως χιλιάδες ευρώ

Η είσοδος σε ένα σύστημα blockchain είναι οικονομικά εφικτός για τις μεγάλες ναυτιλιακές εταιρείες και τους επιχειρηματικούς γίγαντες του λιανεμπορίου όπως η Walmart, που έχει δώσει διορία έως τις 30 Σεπτεμβρίου 2019 στους προμηθευτές της σε φυλλώδη λαχανικά, για να γίνουν μέλη της πλατφόρμας blockchain «FoodTrust». Είναι όμως εξίσου ρεαλιστικός και πραγματοποιήσιμος για επιχειρήσεις που πόρρω απέχουν από το να χαρακτηριστούν μεγάλες, όπως είναι η πλειονότητα των ελληνικών;

Μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο συνεργάτης του Πανεπιστημίου Μακεδονίας (ΠΑΜΑΚ) και του Διεθνούς Πανεπιστημίου Ελλάδος (ΔιΠαΕ), τ. διευθύνων σύμβουλος της Κεντρικής Αγοράς Θεσσαλονίκης, Ιωάννης Νάνος, παραθέτει συγκεκριμένα στοιχεία για το κόστος της δημιουργίας και χρήσης λύσεων του blockchain, το οποίο μπορεί να κυμαίνεται από σχεδόν μηδενικό (στην περίπτωση των περιβάλλοντων ανοιχτού κώδικα, τα οποία όμως προϋποθέτουν την ύπαρξη εξειδικευμένων γνώσεων πληροφορικής) έως δύσκολα διαχειρίσιμο για μικρομεσαίες επιχειρήσεις στην περίπτωση κάποιων εμπορικών λύσεων. Υπενθυμίζει δε ότι για τη διαχείριση της ιχνηλασιμότητας των προϊόντων, αρκετές ελληνικές επιχειρήσεις ήδη χρησιμοποιούν συγκεκριμένα πληροφοριακά συστήματα και τεχνολογίες και ενδεχομένως δεν θα χρειαστεί να υιοθετήσουν το (ακριβό προς το παρόν) blockchain, όχι άμεσα τουλάχιστον.

Το κόστος της χρήσης του blockchain ανά πιθανή λύση

Όπως εξηγεί ο Ιωάννης Νάνος οι επιλογές που έχει μπροστά της μια επιχείρηση που θέλει να χρησιμοποιήσει λύσεις blockchain είναι τρεις: η πιο διαχειρίσιμη με βάση όρους κόστους είναι τα περιβάλλοντα ανοιχτού κώδικα (open-source frameworks), όπως αυτά τωνOpenChain, HyperLedger και HoloChain. «Σε αυτή την περίπτωση, η χρήση είναι δωρεάν, χωρίς κόστος, πέραν κάποιου μικρού ποσού για τη φιλοξενία των εφαρμογών. Προϋπόθεση είναι όμως η ύπαρξη εξειδικευμένων γνώσεων πληροφορικής» υπογραμμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Το κόστος μπορεί να ανέρχεται, κατά τον Ι. Νάνο, σε μερικές χιλιάδες ευρώ στην περίπτωση εμπορικών λύσεων που βασίζονται σε περιβάλλοντα ανοιχτού κώδικα, όπως αυτή του MultiChain. Στην περίπτωση αυτή, σημειώνει, ο κώδικας και η χρήση του περιβάλλοντος είναι δωρεάν για την «κοινότητα»-community (δηλαδή τους developers), καθώς και για περιορισμένη εμπορική χρήση. Για πλήρη εμπορική χρήση όμως, το κόστος ποικίλει, ανάλογα με τον αριθμό των συμμετεχόντων. Ενδεικτικά, για δίκτυο τεσσάρων συναλλασσόμενων μπορεί να φτάσει στα 25.000 δολάρια ανά έτος, δηλαδή σε 6.250 δολάρια ετησίως ανά επιχείρηση, ενώ για κάθε έξτρα συμμετέχοντα (επιχείρηση) ανέρχεται στα 2.500 δολάρια ετησίως.

Στην περίπτωση των εμπορικών λύσεων από εταιρείες πληροφορικής, όπως αυτές των Microsoft Azure Blockchain και Amazon AWS Blockchain, το κόστος εξαρτάται από τον αριθμό των συμμετεχόντων στο blockchain και το πλήθος των συναλλαγών, τον όγκο των δεδομένων που ανταλλάσσονται και τον χρόνο χρήσης των πόρων του συστήματος. Το κόστος μπορεί να ανέλθει, παρομοίως με παραπάνω, σε μερικές χιλιάδες δολάρια τον χρόνο ανά συμμετέχοντα.

Σε ό,τι αφορά τέλος τις εμπορικές λύσεις από εταιρείες πληροφορικής, που είναι εξειδικευμένες για κάποιον κλάδο, όπως αυτές του IBM FoodTrust, κάθε ενδιαφερόμενη επιχείρηση μπορεί να γίνει μέλος της πλατφόρμας, με κόστος το οποίο εξαρτάται από το μέγεθός της και τον όγκο των εμπορικών συναλλαγών της. «Το κόστος (για την κάθε μεμονωμένη επιχείρηση) ξεκινάει από 100 δολάρια το μήνα και κλιμακώνεται αναλόγως. Συνεπώς, για ένα δίκτυο π.χ. πέντε μικρών επιχειρήσεων, ένα ενδεικτικό κόστος θα είναι 100 δολάρια / μήνα x 12 μήνες x πέντε επιχειρήσεις = 6.000 δολάρια/χρόνο» τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ.

Εύλογα λοιπόν, σημειώνει ο Ι. Νάνος, αναρωτιέται κάποιος αν μια μικρομεσαία ελληνική επιχείρηση μπορεί να «σηκώσει» αυτό το έξτρα οικονομικό βάρος, τόσο όσον αφορά την απόκτηση-συνδρομή σε κάποια από τις παραπάνω λύσεις, όσο και χρήση των συστημάτων αυτών, κάτι που προϋποθέτει την ύπαρξη υπαλλήλου, που θα χειρίζεται αυτές τις λύσεις. Επιπροσθέτως, τίθεται το ερώτημα εάν στην περίπτωση που το κόστος απόκτησης/χρήσης του blockchain «μετακυλιστεί» στον τελικό καταναλωτή, αυτός θα είναι διατεθειμένος να πληρώσει παραπάνω για ένα προϊόν πιο ασφαλές μεν, «παρακολουθήσιμο» και «ηθικά αποδεκτό», πιο ακριβό δε.

Επιπρόσθετα, για τη διαχείριση της ιχνηλασιμότητας των προϊόντων, αρκετές ελληνικές επιχειρήσεις ήδη χρησιμοποιούν πληροφοριακά συστήματα και τεχνολογίες και ενδεχομένως δεν θα χρειαστεί να υιοθετήσουν το (ακριβό, προς το παρόν) blockchain, όχι άμεσα τουλάχιστον.

«Σύμφωνα με την Παγκόσμια Ένωση Αγορών Χονδρεμπορίου (World Union of Wholesale Markets – WUWM), τρεις από τις σημαντικότερες «αξίες» μιας κεντρικής αγοράς χονδρεμπορίου είναι η διασφάλιση της ασφάλειας τροφίμων, η διαφάνεια εμπορίου και τιμών και η βελτιστοποίηση υπηρεσιών στην εφοδιαστική αλυσίδα των τροφίμων. Έτσι λοιπόν, και με βάση τις νέες τεχνολογικές τάσεις και εξελίξεις, τα επόμενα χρόνια η αποστολή μιας Κεντρικής Αγοράς μπορεί να είναι η επίτευξη πλήρους ιχνηλασιμότητας για το κάθε προϊόν που διακινείται μέσα από την αγορά. Σε αυτό, καθοριστικό ρόλο μπορεί να παίξει το blockchain» καταλήγει μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Ι.Νάνος.