BRICS: Το σχέδιο του Πούτιν να… νικήσει το δολάριο

Ο Vladimir Putin, ο πρόεδρος της Ρωσίας, είναι ο μεγάλος πρωταγωνιστής στη σύνοδο κορυφής των BRICS στο Καζάν στον ποταμό Βόλγα. Πέρυσι, μετά τη Σύνοδο στο Γιοχάνεσμπουργκ, που είχε ως αποτέλεσμα την επέκταση του μπλοκ από πέντε σε δέκα μέλη, ο Putin έπρεπε να μείνει σπίτι για να αποφύγει τη σύλληψη λόγω εντάλματος που εκδόθηκε από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο της Χάγης.

Αυτήν τη φορά όμως θα τον δούμε να διαδραματίζει πρωταγωνιστικό ρόλο σε έναν θεαματικά αναπτυσσόμενο όμιλο χωρών που αμφισβητεί την ηγεσία της Δύσης, λέει ο Economist.

Οι BRICS (Βραζιλία, Ρωσία, Ινδία, Κίνα και Νότια Αφρική) υπάρχουν εδώ και 15 χρόνια, πετυχαίνοντας ελάχιστα πράγματα, ωστόσο σε αυτήν τη σύνοδο κορυφής, ο Ρώσος ηγέτης έχει μεγάλα σχέδια: να δώσει στο μπλοκ βαρύτητα, αναγκάζοντάς το να οικοδομήσει ένα νέο παγκόσμιο σύστημα χρηματοοικονομικών πληρωμών για να τρυπήσει τη φούσκα της αμερικανικής κυριαρχίας στα παγκόσμια οικονομικά και να προστατεύσει τη Ρωσία και τους συμμάχους της από κυρώσεις.

«Όλοι καταλαβαίνουν ότι οποιοσδήποτε μπορεί να αντιμετωπίσει κυρώσεις από τις ΗΠΑ ή άλλες δυτικές κυρώσεις» δήλωσε τον περασμένο μήνα ο Sergei Lavrov, υπουργός Εξωτερικών της Ρωσίας. Ένα σύστημα πληρωμών BRICS θα επέτρεπε «οικονομικές πράξεις το δολάριο και το ευρώ, τα οποία έχουν οπλοποιηθεί».

Αυτό το σύστημα, το οποίο η Ρωσία αποκαλεί «BRICS Bridge», πρόκειται να είναι έτοιμο σε 12 μήνες από τώρα και θα επιτρέψει στις χώρες να πραγματοποιούν διασυνοριακούς διακανονισμούς χρησιμοποιώντας ψηφιακές πλατφόρμες που διαχειρίζονται οι κεντρικές τους τράπεζες.

Εν προκειμένω, βέβαια, υπάρχει μια αντίφαση: το BRICS Bridge θα δανειστεί στοιχεία από το mBridge, ένα σύστημα που τυγχάνει συνδιαχείρισης από  το προπύργιο της δυτικής τάξης, την Τράπεζα Διεθνών Διακανονισμών (BIS).

Σε κάθε περίπτωση, οι συνομιλίες θα ρίξουν φως σε μια μεγάλη προσπάθεια για την ανακατασκευή των υδραυλικών εγκαταστάσεων της παγκόσμιας οικονομίας. Η Κίνα έχει στοιχηματίσει εδώ και καιρό ότι η τεχνολογία πληρωμών –όχι η εξέγερση των πιστωτών ή η στρατιωτική σύγκρουση– θα μειώσει τη δύναμη της Αμερικής.

Το σχέδιο BRICS θα προσφέρει φθηνότερες και ταχύτερες συναλλαγές. Αυτά τα οφέλη θα είναι αρκετά για να δελεάσουν τις αναδυόμενες οικονομίες.

Ως ένδειξη ότι το σχέδιο έχει γνήσια δυναμική, οι δυτικοί αξιωματούχοι είναι επιφυλακτικοί ότι μπορεί να σχεδιαστεί έτσι ώστε για να αποφευχθούν τυχόν κυρώσεις. Και κάποιοι είναι απογοητευμένοι από τον ακούσιο ρόλο του BIS, ενός οργανισμού με έδρα την Ελβετία, γνωστού ως κεντρική τράπεζα για τις κεντρικές τράπεζες.

Σύμφωνα με τον Economist, η κυριαρχία της Αμερικής στο παγκόσμιο χρηματοπιστωτικό σύστημα υπήρξε βασικός πυλώνας της μεταπολεμικής τάξης. Αντικατοπτρίζει το οικονομικό και στρατιωτικό της βάρος, αλλά και το γεγονός ότι τα περιουσιακά στοιχεία που εκφράζονται σε δολάρια, όπως τα ομόλογα, θεωρούνται ασφαλή έναντι των κατασχέσεων και του πληθωρισμού, και είναι εύκολο να αγοραστούν και να πουληθούν.

Παρότι οι κεντρικές τράπεζες έχουν διαφοροποιήσει τα διαθέσιμά τους, συμπεριλαμβανομένου του χρυσού, περίπου το 58% των αποθεμάτων σε ξένο νόμισμα είναι σε δολάρια και οι επιδράσεις του δολαρίου στο δίκτυο τοποθετούν τις αμερικανικές τράπεζες στο επίκεντρο των παγκόσμιων συστημάτων πληρωμών. 

Η αποστολή χρημάτων σε όλο τον κόσμο μοιάζει λίγο με πτήση μεγάλων αποστάσεων. Εάν δύο αεροδρόμια δεν συνδέονται άμεσα, οι επιβάτες θα πρέπει να αλλάξουν πτήσεις, ιδανικά σε έναν πολυσύχναστο κόμβο όπου συνδέονται πολλά άλλα αεροπλάνα.

Στον κόσμο των διεθνών πληρωμών, ο μεγαλύτερος κόμβος είναι η Αμερική, όπου πολλές από τις τράπεζες του κόσμου ανταλλάσσουν ξένα νομίσματα από εκείνα που πραγματοποιούν πληρωμές σε δολάρια και στη συνέχεια στα νομίσματα στα οποία λαμβάνονται οι πληρωμές.

Η κεντρική θέση του δολαρίου παρέχει αυτό που ο Henry Farrell και ο Abraham Newman, δύο μελετητές, αποκαλούν εφέ «σημείου πνιγμού».

Επειδή σχεδόν όλες οι τράπεζες που συναλλάσσονται σε δολάρια πρέπει να το κάνουν μέσω μιας ανταποκρίτριας τράπεζας στην Αμερική, οι ΗΠΑ είναι σε θέση να παρακολουθούν τις ροές. Αυτό παρέχει στους ηγέτες της Αμερικής έναν τεράστιο μοχλό ισχύος – έναν μοχλό ισχύος που θα τραβούσαν ως εναλλακτική λύση πριν πάνε σε πόλεμο.

Ο αριθμός των ατόμων που υπόκεινται σε αμερικανικές κυρώσεις είχε εκτιναχθεί πάνω από 900% (σε περίπου 9.400) έως το 2021.

Η Αμερική έχει απαιτήσει ορισμένες ξένες τράπεζες να αποσυνδεθούν από το SWIFT, ένα σύστημα ανταλλαγής μηνυμάτων με βάση το Βέλγιο το οποίο χρησιμοποιείται από περίπου 11.000 τράπεζες σε 200 χώρες για διασυνοριακή μεταφορά κεφαλαίων. Το 2018 το Ιράν αποκλείστηκε από το SWIFT.

Ωστόσο, όλα αυτά ωχριούν σε σύγκριση με την αγριότητα της οικονομικής επίθεσης στη Ρωσία μετά την εισβολή της στην Ουκρανία το 2022. Η Δύση πάγωσε ρωσικά περιουσιακά στοιχεία 282 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αποσύνδεσε τις ρωσικές τράπεζες από το SWIFT και τις εμπόδισε να διεκπεραιώσουν πληρωμές μέσω των τραπεζών της Αμερικής.

Επίσης, η Αμερική έχει απειλήσει με «δευτερεύουσες κυρώσεις» σε τράπεζες σε άλλες χώρες που υποστηρίζουν την πολεμική προσπάθεια της Ρωσίας.

Σημειωτέον, ακόμη και οι Ευρωπαίοι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής, που υποστηρίζουν τις κυρώσεις, ανησύχησαν από την ταχύτητα που η Visa και η MasterCard -δύο αμερικανικές εταιρείες στις οποίες βασίζεται η ευρωζώνη για πληρωμές λιανικής- έκλεισαν τα καταστήματά τους στη Ρωσία.

Από την άλλη, το τσουνάμι που έσκασε πάνω στη Ρωσία ώθησε τους αντιπάλους της Αμερικής να επιταχύνουν τις προσπάθειές τους να απομακρυνθούν από το δολάριο και ώθησε πολλές άλλες κυβερνήσεις να εξετάσουν την εξάρτησή τους από την αμερικανική χρηματοδότηση. Η Κίνα το βλέπει ως ένα από τα μεγαλύτερα τρωτά σημεία της.

O Putin…

Στη σύνοδο κορυφής των BRICS, o Putin ελπίζει να κεφαλαιοποιήσει αυτή τη δυσαρέσκεια για το δολάριο. Για αυτόν η δημιουργία ενός νέου σχήματος αποτελεί επείγουσα γεωπολιτική προτεραιότητα.

Οι αγορές συναλλάγματος της Ρωσίας διαπραγματεύονται πλέον σχεδόν αποκλειστικά γιουάν, αλλά, επειδή η Ρωσία δεν μπορεί να πάρει αρκετό από αυτό το νόμισμα για να πληρώσει για όλες τις εισαγωγές της, έχει περιοριστεί σε swaps. Τον Οκτώβριο η Ρωσία συμφώνησε να αγοράσει μανταρίνια (τα εσπεριδοειδή) από το Πακιστάν και πλήρωσε με ρεβίθια και φακές.

Σύμφωνα με ορισμένες αναφορές, αυτές οι πιέσεις ρευστότητας αυξάνονται.

Όπως αναφέρει ο Economist, ο Putin ελπίζει να κάνει τη ζωή έξω από το αμερικανικό σύστημα πιο υποφερτή εντάσσοντας κάποια δικά του οικονομικά υδραυλικά. Οι αξιωματούχοι των BRICS πραγματοποίησαν σωρεία συναντήσεων ενόψει της συνόδου κορυφής στο Καζάν.

Μεταξύ άλλων, συζητήθηκε η δημιουργία ενός οργανισμού αξιολόγησης πιστοληπτικής ικανότητας για να ανταγωνιστεί τους δυτικούς, τους οποίους η Ρωσία θεωρεί «επιρρεπείς στην πολιτικοποίηση». Εξετάστηκε επίσης η δημιουργία μιας αντασφαλιστικής εταιρείας για να παρακαμφθούν οι δυτικές εταιρείες που δεν μπορούν να αντασφαλίσουν ορισμένα δεξαμενόπλοια που μεταφέρουν ρωσικό πετρέλαιο και ένα σύστημα πληρωμών που θα αντικαταστήσει τη Visa και τη MasterCard.

Παράλληλα, ο Putin πίεσε για τη δημιουργία ενός κοινού νομίσματος BRICS, με σκοπό την τιμολόγηση των εμπορικών προϊόντων με βάση ένα καλάθι χρυσού και άλλων νομισμάτων εκτός δολαρίου, αλλά Ινδοί αξιωματούχοι αντιτάσσονται.

Σε κάθε περίπτωση, μακράν η πιο σοβαρή πρωτοβουλία είναι ένα σχέδιο ψηφιακού χρήματος που θα υποστηρίζεται από fiat νομίσματα.

Αυτό θα τοποθετούσε τις κεντρικές τράπεζες με πρόσβαση στο σύστημα εκκαθάρισης του δολαρίου στην Αμερική στο μέσο των διασυνοριακών συναλλαγών. Κατά την αποκέντρωση του χρηματοπιστωτικού συστήματος, η πρόταση θα σήμαινε ότι καμία χώρα δεν θα μπορούσε να αποσυνδέσει κάποια άλλη.

Δεδομένου ότι οι εμπορικές τράπεζες θα συναλλάσσονται μέσω των δικών τους κεντρικών τραπεζών, δεν θα χρειάζεται να διατηρούν διμερείς σχέσεις με ξένες τράπεζες, παρακάμπτοντας τις επιπτώσεις του δικτύου του τρέχοντος συστήματος ανταποκριτών-τραπεζών.

Το σχέδιο BRICS Bridge περιγράφηκε σε έκθεση του ρωσικού υπουργείου Οικονομικών και της Κεντρικής Τράπεζας τον Οκτώβριο.

Σε 48 σελίδες, ασκεί κριτική στα δυτικά οικονομικά και δηλώνει ότι «μια νέα πολυεθνική πλατφόρμα για τους σκοπούς του διασυνοριακού διακανονισμού πρέπει να εξεταστεί λεπτομερέστερα λόγω της καινοτομίας, των σχετικών κινδύνων και, ενδεχομένως, της οικονομίας που αλλάζει».

Περαιτέρω, η πειραματική πλατφόρμα πληρωμών που ονομάζεται mBridge, η οποία αναπτύχθηκε από την BIS μαζί με τις κεντρικές τράπεζες της Κίνας, του Χονγκ Κονγκ, της Ταϊλάνδης και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, εστιάζει στα ψηφιακά νομίσματα που διαχειρίζονται οι κεντρικές τράπεζες.

Τα κινεζικά κρατικά μέσα ενημέρωσης αναφέρουν ότι το νέο σχέδιο BRICS «είναι πιθανό να αντλήσει διδάγματα από το έργο mBridge της BIS.

Αυτό το πείραμα, αθώο στον σχεδιασμό, ξεκίνησε το 2019, πριν από την πλήρη εισβολή της Ρωσίας. Σύμφωνα με αρκετούς ανθρώπους που συμμετείχαν στο έργο, είχε εκπληκτική επιτυχία.

Θα μπορούσε να μειώσει τους χρόνους συναλλαγών από ημέρες σε δευτερόλεπτα και το κόστος συναλλαγής σχεδόν στο 0.

Τον Ιούνιο, η BIS είπε ότι η mBridge είχε φτάσει στο «ελάχιστο επίπεδο βιώσιμου προϊόντος», και η κεντρική τράπεζα της Σαουδικής Αραβίας εντάχθηκε ως πέμπτος εταίρος στο πρόγραμμα.

Άλλα 31 μέλη είναι παρατηρητές. Με τη δημιουργία ενός συστήματος που θα μπορούσε ενδεχομένως να είναι πολύ πιο αποτελεσματικό από το σημερινό -και το οποίο θα αποδυνάμωσε την κυριαρχία του δολαρίου- η BIS είχε άθελά της εισέλθει σε ένα γεωπολιτικό ναρκοπέδιο.

Τα κέρδη αποτελεσματικότητας των νέων ειδών ψηφιακού χρήματος ενδέχεται να διαβρώσουν τη χρήση του δολαρίου στο διασυνοριακό εμπόριο, σύμφωνα με τη Fed. Επίσης, θα μπορούσαν να ενισχύσουν το νόμισμα της Κίνας.

mBridge

Σύμφωνα με τον Economist, μιλώντας σε τραπεζίτες και αξιωματούχους για το mBridge τον Σεπτέμβριο, ένας αξιωματούχος του Χονγκ Κονγκ είπε ότι «παρέχει άλλη μια ευκαιρία να επιτραπεί η ευκολότερη χρήση του ρενμίνμπι σε διασυνοριακές πληρωμές, και το Χονγκ Κονγκ ως υπεράκτιος κόμβος θα επωφεληθεί».

Ωστόσο, είναι δυνατόν οι έννοιες και ο κώδικας του mBridge να αντιγραφούν από τους BRICS, την Κίνα ή τη Ρωσία;

Η BIS αναμφίβολα θεωρεί το mBridge έργο της και πιστεύει ότι έχει τον απόλυτο λόγο για το ποιος μπορεί να συμμετάσχει.

Ωστόσο, ορισμένοι δυτικοί αξιωματούχοι λένε ότι οι συμμετέχοντες στη δοκιμή του mBridge μπορεί να είναι σε θέση να μεταδώσουν το πνευματικό κεφάλαιο που περιλαμβάνει σε άλλους, συμπεριλαμβανομένων των συμμετεχόντων στη mBridge BRICS.

Σύμφωνα με πολλές πηγές, η Κίνα έχει πρωτοστατήσει στο λογισμικό και τον κώδικα πίσω από το έργο mBridge.

Η Λαϊκή Τράπεζα της Κίνας, η κεντρική τράπεζα, ηγείται της υποεπιτροπής τεχνολογίας του έργου και, σύμφωνα με σχόλια που έκανε ένας αξιωματούχος της BIS το 2023, το ψηφιακό βιβλίο «χτίστηκε» από την PBOC.

Ίσως αυτή η τεχνολογία και η τεχνογνωσία θα μπορούσαν να χρησιμοποιηθούν για την οικοδόμηση ενός παράλληλου συστήματος πέρα από την εμβέλεια της BIS ή των δυτικών μελών της.

Η BIS, από τη μεριά της, αρνήθηκε να σχολιάσει τυχόν ομοιότητες μεταξύ του πειράματός της και του σχεδίου του κ. Putin.

Η εισβολή των BRICS στην κονίστρα των πληρωμών αποκαλύπτει τις νέες γεωπολιτικές προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι πολυμερείς οργανισμοί.

Νωρίτερα φέτος ο Agustín Carstens, το αφεντικό της BIS, ζήτησε «εντελώς νέες αρχιτεκτονικές» και «θεμελιώδη επανεξέταση του χρηματοπιστωτικού συστήματος» – γεγονός που περιπλέκει την κατάσταση.

Ο κόσμος έχει γίνει πιο δύσκολος στην πλοήγηση, αναγνωρίζει η Cecilia Skingsley, το αφεντικό του BIS Innovation Hub.

Ωστόσο, λέει ότι εξακολουθεί να παίζει ρόλο στην επίλυση προβλημάτων για όλες τις χώρες «σχεδόν ανεξάρτητα από το είδος της ατζέντας που μπορεί να έχουν».

Μια επιλογή για την Αμερική και τους συμμάχους της είναι να προσπαθήσουν να παραβιάσουν νέα συστήματα πληρωμών που ανταγωνίζονται το δολάριο.

Δυτικοί αξιωματούχοι έχουν προειδοποιήσει την BIS ότι το έργο θα μπορούσε να τύχει κατάχρησης από χώρες με κακόβουλα κίνητρα.

Σύμφωνα με ορισμένους πρώην υπαλλήλους και συμβούλους, η BIS έκτοτε έχει επιβραδύνει τις εργασίες της στο mBridge και είναι απίθανο να δεχθεί κάποιο νέο μέλος να μετάσχει στο project.

Μια άλλη επιλογή είναι να βελτιωθεί το σύστημα που βασίζεται στο δολάριο, ώστε να είναι εξίσου αποτελεσματικό.

Η Αμερική ετοιμάζεται ήδη. Τον Απρίλιο η Fed της Νέας Υόρκης ένωσε έξι άλλες κεντρικές τράπεζες σε ένα έργο της BIS με στόχο να καταστήσει το υπάρχον σύστημα ταχύτερο και φθηνότερο.

Η Federal Reserve μπορεί επίσης να συνδέσει το εγχώριο σύστημα άμεσων πληρωμών της με εκείνα άλλων χωρών.

Η SWIFT είπε αυτόν τον μήνα ότι σχεδιάζει να πραγματοποιήσει δοκιμές ψηφιακών συναλλαγών τον επόμενο χρόνο αξιοποιώντας ορισμένα από τα υπάρχοντα πλεονεκτήματά της, λέει ο Tom Zschach, επικεφαλής καινοτομίας της. Οποιοδήποτε ανταγωνιστικό σύστημα πληρωμών BRICS θα αντιμετωπίσει τεράστιες προκλήσεις.

Η εγγύηση ρευστότητας θα είναι δύσκολη ή θα απαιτήσει μεγάλες σιωπηρές κρατικές επιδοτήσεις.

Εάν οι υποκείμενες ροές κεφαλαίων και εμπορικών συναλλαγών μεταξύ δύο χωρών δεν είναι ισορροπημένες, όπως είναι συνήθως, θα πρέπει να συσσωρεύσουν περιουσιακά στοιχεία ή υποχρεώσεις η μία στα νομίσματα της άλλης, τα οποία μπορεί να μην είναι ελκυστικά.

Η δυσπιστία προς την Κίνα είναι βαθιά στην Ινδία, ένα βασικό μέλος των BRICS. Και για να κλιμακώσουν ένα σύστημα ψηφιακού νομίσματος, οι χώρες πρέπει να συμφωνήσουν σε περίπλοκους κανόνες που θα διέπουν τον διακανονισμό και το οικονομικό έγκλημα.

Μια τέτοια ομοφωνία είναι απίθανο να υπάρξει στο Καζάν.

Ωστόσο, το σύστημα BRICS μπορεί να έχει δυναμική. Υπάρχει ευρεία συναίνεση ότι το τρέχον σύστημα διασυνοριακών πληρωμών είναι πολύ αργό και ακριβό. Ενώ οι πλούσιες χώρες τείνουν να επικεντρώνονται στο να το κάνουν πιο γρήγορο, πολλές άλλες θέλουν να το ανατρέψουν πλήρως.

Τουλάχιστον 134 κεντρικές τράπεζες πειραματίζονται με ψηφιακό χρήμα, κυρίως για εγχώριους σκοπούς, εκτιμά το Atlantic Council, μια δεξαμενή σκέψης. Ο αριθμός που εργάζεται σε τέτοια νομίσματα για διασυνοριακές συναλλαγές έχει διπλασιαστεί σε 13 από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία.

Η σύνοδος κορυφής των BRICS αυτής της εβδομάδας δεν είναι Bretton Woods. Το μόνο που πρέπει να κάνουν η Ρωσία και οι φίλοι της είναι να μετακινήσουν έναν σχετικά μικρό αριθμό συναλλαγών που σχετίζονται με κυρώσεις πέρα από την εμβέλεια της Αμερικής.

Ωστόσο, πολλοί στοχεύουν υψηλότερα. Το επόμενο έτος η σύνοδος κορυφής των BRICS θα διεξαχθεί στη Βραζιλία, υπό την προεδρία του προέδρου της Luiz Inácio Lula da Silva, ο οποίος καταδικάζει την εξουσία του δολαρίου. «Κάθε βράδυ αναρωτιέμαι γιατί όλες οι χώρες πρέπει να βασίζουν το εμπόριο τους στο δολάριο», είπε πέρυσι. «Ποιος αποφάσισε;».

ΔΙΑΒΑΣΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΕΣ ΕΙΔΗΣΕΙΣ:

• Βιομηχανία: Μεγάλες επενδύσεις με ζητούμενο την ανταγωνιστικότητα
• Βάσω Παπανδρέου: Μια πολιτικός που ήταν πάντα ο εαυτός της
• Ρευματοκλοπές: Ο ΔΕΔΔΗΕ ζητά βαριές «καμπάνες» – Στο 100% της τρέχουσας τιμής το πέναλτι