CBDC: Το νέο νομισματικό πρόταγμα της ψηφιακής οικονομίας – Oφέλη και απειλές

Της Piroska Nagy Mohacsi (LSE)

Τα τελευταία χρόνια, οι ψηφιακές νομισματικές μονάδες των κεντρικών τραπεζών (CBDCs) αποτελούν ένα όλο και πιο «θερμό» θέμα συζήτησης ανάμεσα σε οικονομολόγους, ρυθμιστικές αρχές και οικονομικούς αναλυτές. Ωστόσο, ο κύριος λόγος για την υιοθέτηση αυτής της τεχνολογίας δεν είναι οικονομικός ή χρηματοοικονομικός, αλλά πολιτικός. Σε έναν ραγδαία ψηφιοποιούμενο κόσμο, οι κεντρικές τράπεζες αντιμετωπίζουν ένα μέλλον όπου ενδέχεται να λείπουν τα εργαλεία που απαιτούνται για τη διαχείριση κρίσεων και όπου ίσως δεν μπορούν πλέον να προστατεύουν τη νομισματική τους κυριαρχία.

Σε αυτό το πλαίσιο, μια ψηφιακή νομισματική μονάδα κεντρικής τράπεζας (CBDC) δεν είναι απλά ένας μηχανισμός για τη βελτίωση του συστήματος πληρωμών, αλλά και ένα κρίσιμο εργαλείο στον αγώνα για την “ψυχή” του νομισματικού και χρηματοοικονομικού συστήματος, αλλά και για τη μακροοικονομική σταθερότητα που παρέχει. Χωρίς δικά τους εργαλεία για την ψηφιακή εποχή που έρχεται, οι κεντρικές τράπεζες δεν θα μπορούν να διατηρήσουν το μονοπώλιό τους σε ό,τι αφορά τη δημιουργία χρήματος και οι κυβερνήσεις τους ενδέχεται να εκτροχιαστούν γεωπολιτικά.

Ένας απολογισμός θα έδειχνε ότι τα οφέλη των ψηφιακών νομισματικών μονάδων των κεντρικών τραπεζών (CBDCs) υπερβαίνουν το κόστος και τους κινδύνους τους, εφόσον εισαχθούν μέτρα προστασίας κατά των παραβιάσεων της ιδιωτικότητας και των υπερβολών της κυβέρνησης. 

Λαμβάνοντας υπόψη αυτό, οι περισσότερες κεντρικές τράπεζες σε όλο τον κόσμο εξετάζουν πλέον τις επιλογές τους και μελετούν δυνατά σχεδιαστικά χαρακτηριστικά· μερικές έχουν ήδη εισαγάγει CBDCs. Ωστόσο, το εάν μια χώρα αναπτύσσει CBDC δεν είναι ζήτημα που οι κεντρικές τράπεζες αποφασίζουν μόνες τους. Δεδομένων των πολιτικών επιπτώσεων (τόσο εθνικά όσο και παγκοσμίως), η σχεδίαση των CBDCs απαιτεί την ενεργό συμμετοχή των κυβερνήσεων και των κοινοβουλίων. Καθώς οι πολιτικοί λήπτες αποφάσεων εξετάζουν τις επιλογές τους, πρέπει να αναγνωρίσουν ότι το να μην κάνουν τίποτα αποτελεί από μόνο του μια σημαντική απόφαση. Οι κυβερνήσεις που αδυνατούν να προσαρμοστούν στις τεχνολογικές τάσεις θα βρεθούν σε ευάλωτη θέση απέναντι σε δυνάμεις που δεν μπορούν να ελέγξουν.

Γιατί CBDCs – Οι τρεις λόγοι 

Τα CBDCs παρουσιάζονται συνήθως ως ένα εργαλείο για τη βελτίωση των διασυνοριακών πληρωμών, την προώθηση της χρηματοοικονομικής ενσωμάτωσης και – σε ορισμένες χώρες – ως εργαλείο για τη μείωση των μετρητών. Ωστόσο, ενώ αυτά τα οφέλη είναι σημαντικά, δεν είναι ο κύριος λόγος για τη δημιουργία ενός CBDC. Αυτό που πραγματικά έχει σημασία είναι οι επιπτώσεις της ψηφιακής επανάστασης στα θεμελιώδη ζητήματα της πολιτικής οικονομίας. Το ίδιο ο ίδιο το έννομο του χρήματος βρίσκεται σε κίνδυνο.

Από την πλευρά της πολιτικής οικονομίας, υπάρχουν τρεις κύριοι λόγοι για να εισαχθεί ένα CBDC: 

Πρώτον, ένα CBDC μπορεί να υποστηρίξει τη νομισματική κυριαρχία και την ικανότητα μιας κεντρικής τράπεζας να ανταποκριθεί στον ρόλο της. Οι κεντρικές τράπεζες υπάρχουν για να παρέχουν ένα δημόσιο αγαθό: νομισματική και χρηματοπιστωτική σταθερότητα. Σε έναν κόσμο όλο και περισσότερο ψηφιακοποιημένο, όπως υποστηρίζει ο Benoît Cœuré, πρώην μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας, οι αρχές θα χρειαστούν ψηφιακές μορφές των εθνικών τους νομισμάτων για να αποτρέψουν την αντικατάσταση των κύριων καναλιών μετάδοσης της νομισματικής πολιτικής από ιδιωτικές μορφές ψηφιακού χρήματος. Ήδη, η ανάπτυξη των κρυπτονομισμάτων και των ψηφιακών περιουσιακών στοιχείων τα τελευταία χρόνια θέτει εν αμφιβόλω το μονοπώλιο των κεντρικών τραπεζών σε ό,τι αφορά τη δημιουργία χρήματος, παρά την πρόσφατη αστάθεια στα ιδιωτικά ψηφιακά νομίσματα. Ωστόσο, η παρέμβαση με σκοπό ενδεχομένως την αναστολή αξιόλογων προσπαθειών του ιδιωτικού τομέα θα μπορούσε να προκαλέσει σοβαρές βλάβες στην καινοτομία. 

Δεύτερον, τα CBDCs μπορούν να προωθήσουν την αποτελεσματικότερη διαμόρφωση των πολιτικών. Όπως πρόσφατα σημείωσε ο πρώην οικονομολόγος της Citibank, Willem H. Buiter, τα CBDCs μπορούν να βοηθήσουν στη ρύθμιση των νομισματικών και δημοσιονομικών πολιτικών για να ανταποκριθούν σε συγκεκριμένες συνθήκες και προσαρμογές, χάρη στην απεριόριστη ψηφιακή προγραμματιμότητά τους. Έτσι, οι πολιτικοί μπορούν να αξιοποιήσουν πολύ πιο αποτελεσματικά εργαλεία διαχείρισης κρίσεων σε σύγκριση με αυτά που έχουν στη διάθεσή τους αυτήν τη στιγμή.

Επίσης, τα CBDCs θα παρέχουν στις εγχώριες κεφαλαιαγορές το πιο ασφαλές ψηφιακό εργαλείο, χάρη στην έλλειψη οποιωνδήποτε πιστωτικών ή κινδύνων ρευστότητας  (εκτός από αυτούς που πηγάζουν από το κίνδυνο για το αξιόχρεο οποιασδήποτε χώρας). Επίσης, θα καταργούσαν τη δαπανηρή ασφάλιση καταθέσεων για τις εμπορικές τράπεζες.

Αυτό το τελευταίο πλεονέκτημα έχει τονιστεί από τις πρόσφατες τραπεζικές καταρρεύσεις στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στην περίπτωση της Silicon Valley Bank και των μικρομεσαίων τραπεζών που ακολούθησαν, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των Ηνωμένων Πολιτειών και το Υπουργείο Οικονομικών επενέβησαν για να εγγυηθούν ακόμα και καταθέσεις πάνω από το νομικό όριο των 250.000 δολαρίων, δημιουργώντας έτσι μια έμμεση ασφάλεια για όλες τις καταθέσεις σε όλες τις τράπεζες σε εθνικό επίπεδο. Όπως παρατήρησε ο Martin Sandbu των Financial Times, έτσι έχουν ήδη εισαγάγει έναν σημαντικό συστατικό ενός CBDC.

Τέλος, οι γεωπολιτικές αλλαγές έχουν ενισχύσει τις φωνές υπέρ των CBDCs, τουλάχιστον από την οπτική γωνία των μεγάλων δυνάμεων, όπως οι Ηνωμένες Πολιτείες, η Κίνα και η Ευρωπαϊκή Ένωση. Ο ανταγωνισμός για το καθεστώς του επικρατούντος νομίσματος εφεξής έχει ενισχυθεί από την ένταση του πολέμου της Ρωσίας στην Ουκρανία και την κλιμάκωση της σινο-αμερικανικής αντιπαλότητας.

Σε αυτό το πλαίσιο, σε έκθεση της το 2022, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ (Fed) διαπίστωσε ότι το τρίτο και πιο σημαντικό όφελος από ένα ψηφιακό δολάριο θα ήταν η “διατήρηση της διεθνούς κυριαρχίας του”. Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (ΕΚΤ) ήταν ακόμη πιο θερμή λέγοντας ότι πρώτος στόχος του ψηφιακού ευρώ είναι να βοηθήσει την Ευρώπη να επιτύχει στρατηγική ανεξαρτησία (ενώ ο διεθνής ρόλος για το ευρώ κατατάσσεται ως πέμπτη προτεραιότητα).

Σημειώνεται πως, ενώ η Κεντρική Τράπεζα της Κίνας δεν αναγνωρίζει δημόσια γεωπολιτικούς λόγους για τη δημιουργία του πιλοτικού της CBDC, του e-CNY, τέτοιοι λόγοι έχουν προφανώς υποστηρίξει τις προσπάθειές της να υποστηρίξει ανεξάρτητες πληρωμές χωρίς δολάρια, στο πλαίσιο και της πρωτοβουλίας Belt and Road.

Τα CBDCs μπορούν να υποστηρίξουν τον διεθνή ρόλο ενός νομίσματος με διάφορους τρόπους. Διότι θα επιτρέπουν πιο γρήγορες και οικονομικότερες διεθνείς τιμολογήσεις, ενώ μπορούν να αντικαταστήσουν παραδοσιακά νομίσματα που δεν έχουν ψηφιοποιηθεί. Επίσης, συμβάλλουν στην προσπάθεια των υπερδυνάμεων για κυριαρχία στην ψηφιακή χρηματοοικονομία, παράγοντας θετικά αποτελέσματα για τις οικονομίες τους. Και όπως αναφέρθηκε προηγουμένως, ένα κράτος που αποτυγχάνει να υιοθετήσει ένα CBDC θα αποδυναμώσει την ίδια την εθνική του νομισματική κυριαρχία και αποτελεσματικότητα, υπονομεύοντας έτσι την αξιοπιστία και την πιθανή διεθνή αναγνώριση του νομίσματός του.

Το αντεπιχείρημα

Φυσικά, υπάρχουν σοβαρά επιχειρήματα κατά των CBDCs. Σημαντικός φόβος είναι ότι απειλούν το εμπορικό μοντέλο των τραπεζών και θέτουν σε κίνδυνο τη χρηματοοικονομική σταθερότητα. Σύμφωνα με αυτό το επιχείρημα, τα CBDCs μπορεί να εντείνουν τον ανταγωνισμό για προσέλκυση καταθέσεων και να εγείρουν ζητήματα για άλλα περιουσιακά στοιχεία με χαμηλό επιτόκιο όπως τα κρατικά ομόλογα. Όπως αναφέρθηκε στην έκθεση της Fed του περασμένου έτους: “Ένα CBDC μπορεί να αλλάξει θεμελιωδώς τη δομή του χρηματοοικονομικού συστήματος των ΗΠΑ, αλλάζοντας τους ρόλους και τις ευθύνες του ιδιωτικού τομέα και της κεντρικής τράπεζας.”

Πρόσφατα, η Ομοσπονδιακή Τράπεζα των ΗΠΑ φαίνεται να έχει σκληρύνει τη στάση της προς αυτήν την κατεύθυνση. Τον Απρίλιο, η Michelle W. Bowman, μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της, προέβη σε μερικές αποκαλυπτικές εκτιμήσεις: “Υπάρχουν σημαντικοί κίνδυνοι στην υιοθέτηση ενός CBDC που μπορεί να καταβροχθίσει αντί να συμπληρώνει το αμερικανικό τραπεζικό σύστημα”.

Βέβαια, οι επιφυλάξεις μπορεί να ξεπεραστούν με τα κατάλληλα εργαλεία και τον κατάλληλο σχεδιασμό. Όπως προτείνει μια μελέτη της ΒΙS και πολλές άλλες αναλύσεις των κεντρικών τραπεζών, τα χαρακτηριστικά των CBDC πρέπει να περιλαμβάνουν περιορισμούς στην έκταση χρήσης, καθώς και “υβριδικά” ή “διαμεσολαβημένα” μοντέλα βάσει των οποίων οι εμπορικές τράπεζες θα παρέχουν τη διεπαφή (όπως ψηφιακά πορτοφόλια) μέσω των οποίων οι πελάτες θα έχουν πρόσβαση σε CBDCs και άλλες τραπεζικές υπηρεσίες. Ωστόσο, η πραγματική απειλή για τις τράπεζες προέρχεται από άλλες πηγές, όπως μη τραπεζικά οικονομικά ιδρύματα και οι μεγάλες τεχνολογικές εταιρείες.

Οι διαμαρτυρίες για τα CBDCs για λόγους απορρήτου έχουν επίσης βάση. Χάρη στην ψηφιοποίηση,  συλλέγεται καθημερινά μεγάλος όγκος δεδομένων για επιχειρήσεις και άτομα. Μέχρι στιγμής, αυτό γίνεται κυρίως από τον ιδιωτικό τομέα.

Αντίθετα, ένα CBDC θα μπορούσε να επιτρέψει στις αρχές να παρακολουθούν τους ανθρώπους και να βλέπουν όλες τις καταναλωτικές και χρηματοοικονομικές τους δραστηριότητες. Πράγματι, υπάρχει μεγάλη διαφορά όταν μια εταιρεία παραβιάζει την ιδιωτικότητά σας και όταν το κάνει το κράτος. Επίσης, ένα κακόβουλο κράτος θα μπορούσε να καταχραστεί τη φύση των CBDCs με διάφορους τρόπους, όπως παγώνοντας τους λογαριασμούς των αντιπολιτευόμενων κομμάτων και ηγετών.

Εξίσου σημαντικό: τα CBDCs μπορεί να ασκήσουν μεγάλη πίεση για άμεσες ενέσεις ρευστότητας από την κεντρική τράπεζα, που θα μπορεί να τις πραγματοποιήσει με ένα κλικ, ιδιαίτερα σε αυτήν τη λαϊκιστική εποχή.  

Ωστόσο, και πάλι, τέτοιοι κίνδυνοι μπορούν να τύχουν σωστής διαχείρισης και αντιμετώπισης. Ένα CBDC θα έπρεπε να συνοδεύεται από ισχυρή προστασία απορρήτου και διαδικασιών, καθώς και απαγορεύσεις σε σχέση με την κατεύθυνση ακατάλληλης δανειακής δραστηριότητας από την κεντρική τράπεζα (εξαιρουμένων περιόδων κρίσεων όπως πόλεμος ή πανδημία).

Η νέα πραγματικότητα

Μέχρι σήμερα, μόνο δέκα μικρές χώρες στην Καραϊβική και η Νιγηρία έχουν υιοθετήσει τα CBDC. Όλες αυτές είναι αναπτυσσόμενες οικονομίες με σχετικά μικρότερη θεσμική αξιοπιστία από αυτή που βρίσκουμε στην Ευρώπη ή τις Ηνωμένες Πολιτείες. Ως τέτοιες, η τοπική ζήτηση για τα CBDCs τους ήταν περιορισμένη.

Όπως και οι παραδοσιακές μορφές εθνικών νομισμάτων, ένα CBDC είναι αξιόπιστο μόνο όσο η κεντρική τράπεζα και η κυβέρνηση που το υποστηρίζουν. Παρ’ όλα αυτά, αυτές οι πρώτες πράξεις εφαρμογής επιβεβαιώνουν ότι τα CBDCs δεν είναι πλέον απλώς μια ακαδημαϊκή ιδέα.  

Στο μέλλον, οι κυβερνήσεις σε όλο τον κόσμο θα ασχολούνται όλο και περισσότερο με το ψηφιακό χρήμα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το υπουργείο Οικονομικών και η Τράπεζα της Αγγλίας εποπτεύουν τώρα ένα CBDC project γνωστό ως “Britcoin”.

Σε πολλές άλλες χώρες, όπως η Σουηδία, οι εθνικοί κοινοβουλευτικοί φορείς εμπλέκονται. Και στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο πρόεδρος του Fed, Τζέρομ Πάουελ, έχει δηλώσει επανειλημμένα ότι ένα CBDC θα απαιτούσε την έγκριση του Κογκρέσου. Ανεξάρτητα από τις θεσμικές βάσεις που απαιτούνται, οι αποφάσεις σχετικά με το κυρίαρχο χρήμα είναι θεμελιωδώς πολιτικές.

Οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις τους βρίσκονται, επομένως, ενώπιον μιας σημαντικής απόφασης. Λαμβάνοντας υπόψη το γεγονός ότι η ψηφιοποίηση επιταχύνεται και θα συνεχίσει να πηγαίνει γρήγορα, οι κίνδυνοι της απόρριψης των CBDCs υπερτερούν σαφώς των κινδύνων της έγκρισής τους.

Σε κάθε περίπτωση απαιτούνται όροι και προϋποθέσεις: απαγόρευση της άμεσης χρηματοδότησης από την κεντρική τράπεζα εκτός από μεγάλες κρίσεις· προστασία της ιδιωτικής ζωής· και μηχανισμούς για την επιβολή ευθυνών απέναντι σε μια πιθανώς πιο παρεισδυτική κεντρική τράπεζα. Επιπλέον, οι ρυθμιστικές αρχές θα μπορούσαν να συνεχίσουν να επιτρέπουν τη χρήση ιδιωτικών ψηφιακών περιουσιακών στοιχείων που προσφέρουν προστασία επί της ιδιωτικής ζωής.

Ώρα αποφάσεων

Πώς θα μοιάζει ένα ψηφιακό χρηματοπιστωτικό σύστημα με ή χωρίς τα CBDCs; Οι διαφορές μεταξύ των δύο σεναρίων είναι έντονες.

Σε έναν κόσμο με CBDCs, οι κεντρικές τράπεζες θα διατηρήσουν και θα ενισχύσουν τη νομισματική κυριαρχία και την αποτελεσματικότητα της νομισματικής πολιτικής τους, αφού θα έχουν καλύτερα εργαλεία για την αντιμετώπιση των συχνών πιέσεων που προκύπτουν από τα σύγχρονα, διεθνώς ενσωματωμένα νομισματικά συστήματα. Η διαχείριση κρίσεων θα γίνει πιο γρήγορη, πιο στοχευμένη και πιο αποδοτική.

Παράλληλα, οι εμπορικές τράπεζες θα διατηρούν καταθέσεις και τη δανειοδοτική δραστηριότητά τους, μόνο που θα αποτελούν μέρος του “διαμεσολαβούντος” μοντέλου CBDC, το οποίο θα υπηρετεί τη διεπαφή «γνωρίζω-τον-πελάτη» μεταξύ της κεντρικής τράπεζας και των οικονομικών παραγόντων. Η επίτευξη της κατάλληλης ισορροπίας θα απαιτήσει νέες δομές διακυβέρνησης και μηχανισμούς για τη διασφάλιση της ευθύνης και της επαρκούς εποπτείας.

Η παραδοσιακή τραπεζική θα παραμείνει εν ισχύι, και ιδιωτικά ψηφιακά περιουσιακά στοιχεία όπως το Bitcoin θα ρυθμιστούν μόνο και με σκοπό την εφαρμογή μέτρων κατά της νομιμοποίησης εσόδων από εγκληματικές δραστηριότητες, αλλά και για τον αγώνα κατά της χρηματοδότησης της τρομοκρατίας.  

Χωρίς τα CBDCs, οι κεντρικές τράπεζες θα έχαναν μέρος ή ακόμη και την πλήρη νομισματική κυριαρχία και αποτελεσματικότητα της πολιτικής τους. Λιγότερο ρυθμισμένοι ιδιωτικοί τομείς θα ασκούσαν αναπόφευκτα μεγάλες πιέσεις στον χρηματοπιστωτικό τομέα, οι οποίες, με τη σειρά τους, θα απαιτούσαν την επέμβαση του δημόσιου τομέα.

Σε αυτό το σενάριο, οι κεντρικές τράπεζες και οι κυβερνήσεις ίσως να μην έχουν τα εργαλεία για να αντιμετωπίσουν το πρόβλημα με έγκαιρο και αποδοτικό τρόπο. Απουσία των CBDCs, μπορεί να είναι μόνο θέμα χρόνου πριν αντιμετωπίσουμε μια επανάληψη της κρίσης της COVID, με τις μαζικές, μη-στοχευμένες επεμβάσεις της. Το μέλλον θα φέρει πιθανότατα περισσότερη πληθωρισμό, περισσότερο χρέος και περισσότερη αναταραχή από ό, τι είναι πολιτικά βιώσιμο.