Χειρουργός από το μέλλον

Του Ryan Bradley

O Φρανκ Κλέμεντ είδε φευγαλέα το ρομπότ μόνο μια φορά. Αφότου η βοηθός ολοκλήρωσε το ξύρισμα του στέρνου του, τον ρώτησε αν θα ήθελε να λάβει την αναισθησία αμέσως ή να δει πρώτα το μηχάνημα που σύντομα επρόκειτο να εισέλθει μέσα του, διασχίζοντας το χώρο κάτω από τη θωρακική κοιλότητα, κόβοντας και καυτηριάζοντας, για να ενώσει δύο αρτηρίες πίσω στην καρδιά του. Ο Κλέμεντ ήθελε να δει το μηχάνημα. Ήταν επενδυμένο με πλαστικό, με τους τέσσερις αρθρωτούς βραχίονές του διπλωμένους πλάι στο σώμα του. Σε μερικούς μήνες, ο Κλέμεντ επρόκειτο να γιορτάσει τα 71α γενέθλιά του και η ιδέα της παράδοσης σε μία τέτοια συσκευή φαινόταν εντελώς φουτουριστική και συναρπαστική. Ύστερα ένιωσε ένα ζεστό κύμα να κατακλύζει το σώμα του ―η αναισθησία είχε αρχίσει να επιδρά― και έπεσε σε ένα βαθύ ύπνο.

Το σώμα του Κλέμεντ εξαφανίστηκε κάτω από μία μπλε χειρουργική μπλούζα, το στέρνο του ήταν πρησμένο από το διοξείδιο του άνθρακα που είχαν διοχετεύσει για να το κρατήσουν σε διαστολή, και το δέρμα του φαινόταν αφύσικα κίτρινο εξαιτίας των στρωμάτων απολυμαντικού με το οποίο το είχαν επαλείψει πριν το χειρουργείο. Ο χειρουργός, Eric Λερ, άρπαξε ένα νυστέρι και χάραξε τρεις τομές σε κάθε πλευρά της θωρακικής κοιλότητας του Κλέμεντ, οι οποίες, αν και ορθάνοιχτες, δεν αιμορραγούσαν παρά ελάχιστα. Ο Λερ τοποθέτησε τρεις μεταλλικούς σωλήνες ―που ονομάζονται κάνουλες― μέσα στα τρία τραύματα, στρίβοντάς τους μέσα στο στήθος ώσπου να στερεωθούν. Ένας βοηθός τοποθέτησε το ρομπότ στο χειρουργικό τραπέζι, παράλληλα προς τον ασθενή, και προέβαλε τους βραχίονες του ρομπότ προς τον Κλέμεντ, ενώ ένας άλλος συνέδεσε μία κάμερα, μία συσκευή καυτηρίασης και ένα εργαλείο συγκράτησης σε τρεις από τους βραχίονες του ρομπότ.

Σε μια γωνιά της αίθουσας, μερικά μέτρα μακριά από τον Κλέμεντ, δύο κονσόλες στο μέγεθος ενός ψυγείου έστελναν στο χειρουργό εικόνα από το στέρνο του Κλέμεντ. Ο Λερ πήρε ένα κάθισμα και έσκυψε προς τα μπρος, περιμένοντας να δει σε μία οθόνη την ένδειξη του χτύπου προτού αναλάβει το χειριστήριο. Στη συνέχεια, μου προσέφερε ένα κάθισμα στη διπλανή κονσόλα έτσι ώστε να μπορώ να τον βλέπω.

Διαβάστε ακόμη: Ο ανταγωνιστικός… ανθρωποειδής συνάδελφός σας!

Οι πρόοδοι στη χειρουργική συνήθως προσπαθούν να καταστήσουν ηπιότερη την ουσιώδη φύση της: το να κάνεις μία τομή σε κάποιον για να γιατρευτεί. Όσο λιγότερο σοβαρή είναι η καταστροφή του ιστού, τόσο ταχύτερη είναι η διαδικασία ίασης ―και άρα συντομότερη η αποθεραπεία και λιγότερα τα λεφτά που απαιτούνται για την επούλωση των τραυμάτων. Στον τομέα της υγείας αυτό είναι γνωστό ως «περικοπή των δευτερευουσών δαπανών» και ωθεί τα νοσοκομεία στο να επενδύουν το καθένα 2 εκατομμύρια δολάρια για χειρουργικά μηχανήματα. Οι χειρουργοί ―μία συνομοταξία εξαιρετικά λεπτολόγων ανθρώπων― έχει υιοθετήσει τη ρομποτική σε μεγάλη κλίματα. Παράλληλα, τη ζήτηση για ρομπότ τροφοδοτούν και οι ασθενείς. Πέρσι, το Journal for Healthcare Quality ανέφερε ότι 41% των ιστοσελίδων νοσοκομείων διαφήμιζαν τη ρομποτική χειρουργική ― από αυτές, 37% το έκαναν στην αρχική σελίδα. Τα νοσοκομεία που διαθέτουν ρομπότ προσελκύουν ολοένα και περισσότερους ασθενείς και σε κάποιες περιπτώσεις η ύπαρξη του ρομπότ αυξάνει στην πραγματικότητα τον αριθμό των χειρουργείων που γίνονται. Μία μελέτη που πραγματοποιήθηκε από την Αμερικανική Αντικαρκινική Εταιρεία βρήκε ότι ο αριθμός των ριζικών προστατεκτομών έχει «αυξηθεί σημαντικά» κατά την τελευταία δεκαετία και οι ασθενείς ταξιδεύουν μεγάλες αποστάσεις για να χειρουργηθούν από ρομπότ. Σήμερα, τέσσερις στις πέντε προστατεκτομές επιτελούνται από ρομπότ. Το αποτέλεσμα είναι η ύπαρξη μιας βιομηχανίας σε σημείο καμπής. Τα ρομπότ είναι πλέον εδώ και τα νοσοκομεία, οι γιατροί και οι ασθενείς σπεύδουν να προσαρμοστούν στη νέα αυτή τεχνολογία.

Το πιο δημοφιλές από αυτά τα χειρουργικά ρομπότ ―και αυτό που χρησιμοποιήθηκε στον Frank Κλέμεντ κατά την επέμβαση που του έγινε το περασμένο φθινόπωρο στο Ιατρικό Κέντρο Swedish στο Σιάτλ― είναι το da Vinci. Αναπτυγμένο και κατασκευασμένο από την Intuitive Surgical ―μία εταιρεία με βάση τη Silicon Valley που ανακοίνωσε έσοδα 1,76 δισεκατομμυρίων δολαρίων, αυξημένα κατά 24% σε σχέση με το 2010― το σύστημα κοστίζει έως και 2,3 εκατομμύρια δολάρια. Περιλαμβάνει την κονσόλα, το ρομπότ και ένα διακομιστή που συνδέει τα δύο πρώτα. Θεωρείται το iPhone της κατηγορίας του: οι χειρουργοί λένε ότι είναι εύκολο στη χρήση και κομψά σχεδιασμένο. Και όπως και ο κατασκευαστής του iPhone (Apple), έτσι και η Intuitive έχει αναπτύξει ένα κλειστό μοντέλο: το λογισμικό και το υλικό αποτελούν ιδιοκτησία της και η εταιρεία ελέγχει όλες τις πτυχές της παραγωγής του da Vinci, προσδίδοντας μια νέα σημασία στον όρο «κλειστό λειτουργικό σύστημα».

Διαβάστε ακόμη: Διεκδικεί 50.000 ευρώ από τη Google, με το γάντι!

Παρά την κυρίαρχη θέση της (μόνο η Mayo Clinic έχει επτά τέτοια μηχανήματα), η επιτυχία της δεν είναι καθόλου δεδομένη. Μία άλλη νεοσυσταθείσα εταιρεία ρομποτικής προσφέρει μία ανταγωνιστική οπτική των δυνατοτήτων που ανοίγονται για τη χειρουργική αίθουσα του μέλλοντος. Το Raven, που κατασκευάζεται από την Applied Dexterity, είναι ένα μικρότερο, φτηνότερο, πειραματικό μηχάνημα, βασισμένο σε ένα μοντέλο ανοιχτού κώδικα − κάτι σαν την πλατφόρμα Android της Google για κινητά τηλέφωνα. Με άλλα λόγια, η καινοτομία στην Intuitive προέρχεται μέσα από την εταιρεία, ενώ το Raven μπορεί να το μελετήσει και να το βελτιώσει ο καθένας. Και τα δύο μοντέλα εισάγουν το εν λόγω επιχειρηματικό πεδίο σε νέες, αχαρτογράφητες περιοχές. Ιδού ποιο είναι το ερώτημα (αξίας 50 δισεκατομμυρίων δολαρίων) για το μέλλον της χειρουργικής: θα υπάρξει χώρος για πάνω από ένα είδος ρομπότ;

Η θωρακική κοιλότητα του Κλέμεντ έμοιαζε με απέραντο τοπίο ενός ξένου πλανήτη. Σποραδικά, έκανε την εμφάνισή του ένα άλλο πλανητοειδές αντικείμενο − ανεβαίνοντας και κατεβαίνοντας στον ορίζοντα. Ρώτησα τον Λερ τι ήταν αυτό: «Αυτός είναι ο αριστερός πνεύμονας» μου απάντησε.

Ο Λερ, ο οποίος υπηρετεί ως καρδιοχειρουργός στο Ιατρικό Κέντρο Swedish εδώ και 18 μήνες, έστρεψε την κάμερα προς το περικάρδιο. Εμφανίστηκε μία αρτηρία, ένα κλαδί καλυμμένο από ένα παχύ στρώμα ροζ και λευκής περικοκλάδας. Τα εργαλεία του ρομπότ ―καυτηριαστής και λαβίδες― φαίνονταν τεράστια στο παρασκήνιο. Οι λαβίδες τραβούσαν την περικοκλάδα και μετά ο καυτηριαστής έπεφτε κάθετα και τηγάνιζε κάποια κομματάκια από τη σάρκα του Κλέμεντ. Η ίδια διαδικασία επαναλήφθηκε ξανά και ξανά, μέχρι που το κλαδί άρχισε να απελευθερώνεται από την περικοκλάδα.

Το da Vinci είναι ένα εξαιρετικά διαισθητικό σύστημα. Σε μία πρόσφατη μελέτη, οι ερευνητές βρήκαν ότι τα παιδιά που έχουν εμπειρία στα βιντεοπαιχνίδια είναι καλύτεροι χειριστές του συστήματος απ’ ό,τι οι περισσότεροι χειρουργοί που το συναντούν για πρώτη φορά. Καθισμένος σε μια κονσόλα, ο χειριστής αγκιστρώνει τον αντίχειρα, το μεσαίο δάχτυλο και τους δύο δείκτες σε δύο χειριστήρια. Τα χειριστήρια κινούνται προς κάθε πιθανή κατεύθυνση. Πατώντας ένα από τα εφτά πεντάλ, ενεργοποιείται ένα εργαλείο και ελέγχεται η ενδοσκοπική κάμερα αξίας 63.000 δολαρίων, η οποία δίνει στους χειριστές μία αίσθηση βάθους. Οι χειρουργοί βυθίζονται σε εκπληκτικά γραφικά και σε μία αξιοσημείωτη αίσθηση κίνησης στο χώρο εντός του σώματος.

Διαβάστε ακόμη: Τρισδιάστατη δίαιτα από τη NASA

Η Intuitive κατασκευάζει όλα τα ρομπότ της στις εγκαταστάσεις της στην Καλιφόρνια. Ο διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, Γκάρι Γκάτχαρτ, είναι μηχανολόγος-μαθηματικός και εργαζόταν παλαιότερα στη NASA, στο σχεδιασμό επιφανειών για πιλότους μαχητικών αεροσκαφών. Τα ρομποτικά συστήματα για χειρουργούς δεν είναι τόσο διαφορετικά. Και στα δύο, λέει, έρχεσαι αντιμέτωπος με πολλές πηγές δεδομένων, και κάθε δυνατό ερέθισμα που μπορεί να σου αποσπάσει την προσοχή από το καθήκον σου ή που ίσως είναι απαραίτητο για να το επιτελέσεις. Και οι χειρουργοί, όπως και οι πιλότοι μαχητικών, πρέπει να λάβουν αποφάσεις μέσα σε κλάσματα του δευτερολέπτου, οι οποίες μπορεί να έχουν ολέθριες συνέπειες.

Στην Intuitive, η ερευνητική ομάδα αναπτύσσει συνεχώς νέες τεχνικές για το da Vinci. Η εταιρεία έχει μόλις κυκλοφορήσει ένα νέο σύστημα που χρησιμοποιεί κυρτά εργαλεία για να εισέλθει στο σώμα των ασθενών μέσω μίας μόνο τομής στον ομφαλό. Ένα νέο πρόγραμμα χρησιμοποιεί την απεικόνιση φθορισμού για τον εντοπισμό καρκινικών κυττάρων. Στην οθόνη του da Vinci, οι όγκοι εμφανίζονται με ανοιχτό πράσινο χρώμα, διευκολύνοντας τους χειρουργούς να τους εντοπίσουν και να τους αφαιρέσουν.

Η Κάθριν Μορ, που επιβλέπει μία μικρή ερευνητική ομάδα στην Intuitive, πιστεύει πως κάποια μέρα τα ρομπότ θα χρησιμοποιούνται για τη θεραπεία ασθενειών που παραδοσιακά δεν θεωρούνται χειρουργικά νοσήματα. Όταν, π.χ., επιτελείς μία γαστρική παράκαμψη, απαλλάσσεις τον ασθενή από το διαβήτη Τύπου 2. Η υπέρταση μπορεί επίσης να θεραπευτεί με τον ίδιο τρόπο, μέσω χειρουργικής επέμβασης. Αυτή τη στιγμή γίνονται πειράματα μέχρι και για την αντιμετώπιση κάποιων μορφών εθισμού μέσω της χειρουργικής. «Πώς θα ήταν, αν στο μέλλον αποκτήσουμε τη δυνατότητα να εισερχόμαστε στο ανθρώπινο σώμα και να κάνουμε μικρές επιδιορθώσεις με το μηχάνημα;» αναρωτιέται. «Μία σύντομη διαδικασία, μία τοσοδούλα τομή, και τόσο απλά γλιτώνεις από ιατρικές δαπάνες που διαρκούν μια ζωή».

Η Mορ είναι μία από τους πολλούς ερευνητές στα ερευνητικά κέντρα της Intuitive που εργάζονται πάνω στην έρευνα και την ανάπτυξη νέων προϊόντων και χρήσεων για το da Vinci. (Συνολικός προϋπολογισμός για έρευνα & ανάπτυξη: 140 εκατομμύρια δολάρια κατ’ έτος). Ο ανταγωνισμός της δεν είναι τόσο οργανωμένος. Το Raven αναπτύχθηκε από εργαστήρια ρομποτικής στο πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον και στο πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στη Σάντα Κρουζ από δύο καθηγητές μηχανολογίας, οι οποίοι αρχικά επιδίωκαν να κατανοήσουν τη «γλώσσα της χειρουργικής» καταγράφοντας τις κινήσεις των γιατρών.

Διαβάστε ακόμη: Η Microsoft «ξαναχτυπά» με το Kinect!

Όταν οι δυο τους δεν κατάφεραν να αποκτήσουν πρόσβαση στα δεδομένα της Intuitive, ξεκίνησαν να κατασκευάσουν το δικό τους μηχάνημα. Το αποτέλεσμα είναι ένα ρομπότ μικρότερο από το da Vinci ―χωράει πάνω σε ένα γραφείο― που πωλείται προς 300.000 δολάρια. Στο πανεπιστήμιο της Ουάσινγκτον, είναι συνδεδεμένο με ένα Microsoft Kinect ―τον αξίας 150 δολαρίων αισθητήρα κίνησης για παιχνίδια― για τη δημιουργία ενός τρισδιάστατου χάρτη της χειρουργικής περιοχής σε πραγματικό χρόνο. Μία ομάδα στο Χάρβαρντ χρησιμοποιεί προγράμματα εικόνας και χαρτογράφησης που θα επιτρέψουν στο Raven να χειρουργήσει μία καρδιά που χτυπά.

Αυτή η χαλαρή ενότητα ερευνητικών προγραμμάτων τονίζει το δυναμικό του Raven: είναι μια πλατφόρμα, πάνω στην οποία ο καθένας μπορεί να χτίσει. Αυτοί που το αναπτύσσουν δεν χρειάζεται να σκεφτούν τι είναι εμπορικά βιώσιμο και άρα μπορούν να υπερβούν τα όριά του και να ονειρευτούν αναπάντεχες χρήσεις για το μηχάνημα.

Ο Λερ είχε φτάσει στο αγαπημένο του στάδιο της χειρουργικής επέμβασης: συνένωνε την αρτηρία του Κλέμεντ πίσω στην καρδιά του − το ένα ράμμα στην καρδιά διαδεχόταν ένα ράμμα στην αρτηρία, ξανά και ξανά. Όταν ο Λερ τελείωσε, έλεγξε τη ροή του αίματος, πιέζοντας την άλλη αρτηρία, που ήταν ακόμα ανοιχτή και ασύνδετη, καθώς το αίμα έρεε προς τα έξω. Ήταν ανήσυχος. Έπρεπε να υπάρχει περισσότερο αίμα. Σηκώθηκε από τη θέση του και κάλεσε τον επικεφαλής καρδιολόγο για να συζητήσουν την κατάσταση. Είχαν περάσει σχεδόν έξι ώρες από τη στιγμή που ο Κλέμεντ είχε δεχτεί την αναισθησία. Η μέση επέμβαση αορτοστεφανιαίας παράκαμψης (bypass) διαρκεί τέσσερις ώρες περίπου. Αφότου ο Λερ έκλεισε το τηλέφωνο, έσπευσε στο χειρουργικό τραπέζι· ένας νοσοκόμος μπήκε με περισσότερα εργαλεία και ξαφνικά όλη η αίθουσα ξαναζωντάνεψε. Καθόμουν και παρακολουθούσα από απόσταση καθώς ο βοηθός αποσυνέδεε το ρομπότ και τις κάνουλες. Ύστερα, άκουσα ένα δυνατό σκίσιμο, σαν σπαθί που κομματιάζει ένα μαξιλάρι. Όταν τα πράγματα ηρέμησαν, ο Λερ με κάλεσε πίσω.

Διαβάστε ακόμη: Η NASA ετοιμάζεται να «γραπώσει» αστεροειδείς

Στεκόταν δίπλα από το στέρνο του Κλέμεντ κι εγώ πίσω από ένα πλαστικό χώρισμα, μερικά μέτρα μακριά από το κεφάλι του Κλέμεντ, όπου εργαζόταν ο αναισθησιολόγος. Το στέρνο ήταν ανοιχτό στη μέση, ενώ τα πλευρά και το δέρμα συγκρατούνταν με μεγάλες μεταλλικές λαβίδες. «Είπα στον ασθενή ότι υπήρχε μία πιθανότητα 15% να τον ανοίξουμε» είπε ο Λερ. Για να ελέγξει τη ροή αίματος και να κάνει το δεύτερο bypass, ο Λερ είχε αποφασίσει να ακολουθήσει την παραδοσιακή μέθοδο.

Περιμέναμε δίπλα στον Κλέμεντ καθώς το σώμα του είχε αρχίσει να ζεσταίνεται και η καρδιά του να χτυπά. Ο Κλέμεντ ξύπνησε αργά εκείνο το βράδυ, στη μονάδα εντατικής θεραπείας. Η σύζυγός του ήταν μαζί του και του είπε ότι είχε παρουσιαστεί ένα πρόβλημα και ότι είχαν αναγκαστεί να τον ανοίξουν. Ο Λερ ήρθε και εξήγησε τι είχε συμβεί. «Όταν το έμαθα» λέει ο Κλέμεντ αστειευόμενος «είπα μέσα μου “ποπό!”. Είχα περισσότερες τρύπες από έναν κανονικό άνθρωπο και πονούσα πολύ».

Ο Κλέμεντ γιόρτασε τα 71α γενέθλιά του στις 22 Δεκεμβρίου. Πέρα από τα προβλήματα με την καρδιά του, παραμένει υγιής. Τρεις εβδομάδες μετά το χειρουργείο, παραμένει αισιόδοξος. «Νιώθω πολύ καλύτερα τώρα» λέει. Μπορεί να περπατά για 30 λεπτά περίπου. Πριν την επέμβαση, ο Κλέμεντ περπατούσε για 45 λεπτά στο γυμναστήριο, όπου καθόταν για τρεις ώρες κάνοντας βάρη και γιόγκα, προτού περπατήσει για άλλα 45 λεπτά στο σπίτι του. Εκεί, στο γυμναστήριο, άκουσε για πρώτη φορά ο Κλέμεντ την ύπαρξη του ρομπότ. «Σε έναν τύπο στο γυμναστήριο αφαιρέθηκε με αυτό τον τρόπο ο προστάτης του» λέει. Θα συνιστούσα σε κάποιον να εγχειριστεί από ρομπότ βάσει της εμπειρίας μου; Ναι, σίγουρα. Αυτός είναι ο νέος, σύγχρονος τρόπος».

*To κείμενο δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Fortune που κυκλοφορεί στα περίπτερα